Σε ένα ανεξερεύνητο σπήλαιο

Σε αντίθεση με την πεποίθηση των ανθρώπων ότι στις περισσότερες σπηλιές υπάρχουν κρυμμένοι θησαυροί που περιμένουν κάποιους πονηρούς να τους ανακαλύψουν, η πραγματικότητα είναι ότι οι μόνοι θησαυροί που κρύβουν τα σπήλαια είναι τα υπέροχα οικοσυστήματά τους. Και αυτά από μόνα τους είναι ανεκτίμητοι θησαυροί για όσους ξέρουν να τα εκτιμούν. Αυτές ήταν οι πρώτες σκέψεις που έκανα ακούγοντας τον σπηλαιολόγο Serban Sarbu που συμμετείχε στο Science Week, δρώμενο που διοργάνωσε το Mediterranean Institute for Nature and Anthropos (MedIΝΑ) στον Σαραντάπορο.

Προϋπόθεση για να μπεις στο σπήλαιο η καλή φυσική κατάσταση και να μην πάσχεις από κλειστοφοβία. «Πληρώ τις προϋποθέσεις», διαβεβαιώνω τον εαυτό μου, και χωρίς δεύτερη σκέψη θα ακολουθήσω την ομάδα στο ανεξερεύνητο σπήλαιο του Σαραντάπορου στα σύνορα με την Αλβανία. Ενα σπήλαιο που μοιράζονται οι δύο χώρες όπως μοιράζονται και τον ποταμό Αώο.

Στην είσοδο της σπηλιάς ο έμπειρος σπηλαιολόγος, αφού μας επισήμανε τους κανόνες που πρέπει να ακολουθήσουμε για την προστασίας μας, μας υπενθυμίζει πόσο εύθραυστα είναι τα οικοσυστήματα των σπηλαίων και πόσο θα πρέπει να προσέχουμε πού πατάμε για να προκαλέσουμε τη μικρότερη δυνατή ζημιά. Ανοίγουμε τους φακούς μας και, ενώ η σπηλιά αρχικά δεν μου φαίνεται τρομακτική, σύντομα συνειδητοποιώ πόσο εύκολο είναι μέσα σε αυτό το καταιγιστικό σκοτάδι να χάσεις τον προσανατολισμό σου και να πανικοβληθείς. Γι’ αυτό, όσο συναρπαστική και αν είναι η εμπειρία, δεν θα συνιστούσα σε κανέναν να ρισκάρει μια επίσκεψη στο σπήλαιο χωρίς την παρουσία ειδικού.

Το σκοτάδι και η απουσία φωτοσύνθεσης κάνουν δύσκολη την παραγωγή τροφής, άρα και την παρουσία ζωής μέσα στα σπήλαια. Ωστόσο στο συγκεκριμένο σπήλαιο δεν υπάρχουν μόνο σταλακτίτες και σταλαγμίτες αλλά υπάρχει ζωή. Νυχτερίδες, αράχνες, σκορπιοί, σαρανταποδαρούσες και πάρα πολλοί μικροοργανισμοί. Η παρουσία των μικροβίων και των μικροοργανισμών είναι η ένδειξη για τη ζωή που θα βρούμε στο σπήλαιο αφού αποτελούν την τροφή για ό,τι ζει εκεί μέσα. «Το πιο σημαντικό πράγμα για το Σπήλαιο του Θείου, καθώς και για τις υπόλοιπες σπηλιές στο φαράγγι Βρομόνερι στον ποταμό Σαραντάπορο, είναι το γεγονός ότι πρόκειται για σουλφιδικές σπηλιές. Το νερό που ρέει μέσα από αυτά περιέχει υδρόθειο (H2S). Υπάρχουν πολύ λίγα τέτοια σπήλαια σε ολόκληρο τον κόσμο και ένα από αυτά είναι και το Σπήλαιο Μελισσότρυπας, που βρίσκεται κοντά στην Ελασσόνα, στη Βόρεια Ελλάδα. Σε αυτές τις σπηλιές, τα βακτήρια μπορούν να οξειδώσουν το H2S και να παραγάγουν τροφή μέσα στο σπήλαιο σε μια διαδικασία που ονομάζεται “χημειοσύνθεση” (σε αντίθεση με τη φωτοσύνθεση). Αυτή η τροφή γίνεται πηγή ενέργειας για ολόκληρη την κοινότητα των σπηλαίων. Η άφθονη και σταθερή παραγωγή τροφής επιτρέπει την ύπαρξη ασυνήθιστα πλούσιων και διαφορετικών υπόγειων κοινοτήτων σε αυτά τα σπήλαια, σε αντίθεση με αυτές που συναντώνται στα συνηθισμένα, μη σουλφιδικά σπήλαια» εξηγεί.

Το πρώτο θαύμα που θα περνούσε απαρατήρητο αν δεν μας το έδειχνε ο σπηλαιολόγος ήταν το γιγάντιο υφαντό που καλύπτει όλο το τοίχωμα στην είσοδο της σπηλιάς. «Υπάρχει μια αποικία αράχνης στο Σπήλαιο του Θείου που περιλαμβάνει πάνω από 70.000 αράχνες» θα πει ο Serban Sarbu.

Καθώς προχωράμε στα σπλάχνα της γης και του ποταμού, παρατηρούμε τα πλάσματα που ζουν τη μαγεία της ζωής υπόγεια εδώ και αιώνες. Νυχτερίδες και σκορπιοί, ζώα τυφλά που προσαρμόζουν τη ζωή τους στο σκοτάδι. Ο Serban Sarbu ρίχνει μπλε φως σε έναν σκορπιό και τον βλέπουμε βεραμάν. Δεν είναι πια μαύρος. Τον βλέπουμε όπως τον βλέπουν τα άλλα ζώα του σπηλαίου κι εγώ αναρωτιέμαι πόσο ρευστή είναι η πραγματικότητα και πόσο είναι προϊόν της αντίληψής μας όλα αυτά που βλέπουμε γύρω μας.

Ο Serban Sarbu μάς δίνει άλλη μια πληροφορία για τη σπουδαιότητα του σπηλαίου. «Βρήκαμε επίσης εδώ 8 είδη προσαρμοσμένα σε σπήλαια που είναι νέα για την επιστήμη και αυτά τα είδη περιγράφονται τώρα από τους βιολόγους ως είδος μικρής σαρανταποδαρούσας (Miriapoda) που ανήκει στο γένος “Scolopocryptops” και αυτή είναι η πρώτη φορά που αντιπρόσωποι αυτού του γένους συναντώνται στην Ευρώπη!»

Αναρωτιέμαι αν η ανάπτυξη μικρών υδροηλεκτρικών σταθμών που προγραμματίζεται να γίνουν στον ποταμό Σαραντάπορο θα επηρεάσει με κάποιο τρόπο το σπήλαιο. «Οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί είναι γνωστό ότι αλλάζουν βαθιά το περιβάλλον και υπάρχει μεγάλος κίνδυνος τέτοιες κατασκευές να πλημμυρίσουν εντελώς σπήλαια όπως το Θειούχο Σπήλαιο, που θα οδηγήσει στην πλήρη και ανεπανόρθωτη καταστροφή του υπόγειου οικοσυστήματος που περιέχει» μου απαντά ο Serban Sarbu.

Οταν κλείσαμε τους φακούς και βγήκαμε από το σπήλαιο σταθήκαμε συνεπαρμένοι στις όχθες του ποταμού θαυμάζοντας το γεωλογικό αριστούργημα στο φαράγγι τριγύρω. «Είναι ασβεστολιθικά πετρώματα που διασπώνται εύκολα υπό την επίδραση του θειικού οξέος που παράγεται από βακτήρια ως υποπροϊόν της οξείδωσης του υδρόθειου. Αυτή η διαδικασία μπορεί να οδηγήσει σε μια ταχεία (με γεωλογικούς όρους) ανάπτυξη πολύ μεγάλων σπηλαίων» εξηγεί ο Serban.

Συνειδητοποιώντας την ασημαντότητά μας μπροστά στο μεγαλείο της φύσης χαλαρώσαμε και βουτήξαμε στα παγωμένα νερά. Κολυμπήσαμε στα νερά του Αώου και του Vjosa και θέλαμε η αίσθηση να καταγραφεί και να μείνει μαζί μας για πάντα. Η αίσθηση της ανωτερότητας της φύσης. Η αίσθηση της ασημαντότητας του ανθρώπου. Η επίγνωση του σεβασμού με τον οποίο πρέπει να στεκόμαστε απέναντι στη φύση.