Το τελευταίο ελεύθερης ροής ποτάμι κινδυνεύει

Στον ποταμό Αώο για τα επόμενα χρόνια σχεδιάζονται 50 μικροί υδροηλεκτρικοί σταθμοί. Οι 30 από αυτούς θα εγκατασταθούν στην παρθένα περιοχή του Σαραντάπορου. «Τα έργα αυτά θα υποβαθμίσουν την οικολογική ακεραιότητα του ποταμού, προκαλώντας μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στα οικοσυστήματα και στη βιοποικιλότητα της περιοχής, καθώς και σοβαρές αλλοιώσεις στην υδρομορφολογία του ποταμού», θα πει η Εύα Γλυκοπούλου από το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Ανθρωπο (Medina).

«Ολα τα είδη θα επηρεαστούν γιατί θα αλλάξει η σύσταση και η ποσότητα του νερού», λέει η επικεφαλής του ερευνητικού εργαστηρίου του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Βιέννης, Dr. Elizabeth Haring. Η Αυστριακή επιστήμονας εξηγεί ότι η προστασία των ποταμών δεν αφορά μόνο την απίστευτη ποικιλία άγριας ζωής που τα χρειάζεται για να επιβιώσει, αλλά γιατί παράλληλα αυτή η άγρια ζωή παρέχει μια σειρά από οφέλη στο οικοσύστημα που είναι απαραίτητα και για τη δική μας επιβίωση. Ακόμη κι αν αυτή η ζωή δεν είναι ορατή με το μάτι.

Η Αναστασία Λάμπου, περιβαλλοντολόγος από το ΕΛΚΕΘΕ, ασχολείται με τη βενθική οικολογία. Καταγράφει τη βενθική βιοποικιλότητα και τα ενδιαιτήματα, και τα ταξινομεί σε ομάδας ώστε να ελέγξει την ποιότητα του ποταμού. «Ανάλογα με την ταξινομική ομάδα, μπορούμε να ξέρουμε από τι απειλούνται. Κάποια είναι ανθεκτικά στη ρύπανση και τότε ξέρουμε ότι υπάρχει πρόβλημα ρύπανσης και πρέπει να επέμβουμε. Στον Σαραντάπορο δεν γνωρίζουμε ποια είδη υπάρχουν. Αυτά τα είδη παρέχουν μια σειρά από οικολογικές υπηρεσίες, όπως η βελτίωση της ποιότητας του νερού, ενώ είναι σημαντικά και για την τροφική αλυσίδα. Ο πληθυσμός τους απειλείται από τη μείωση παροχής νερού, κάτι που είναι αναπόφευκτο σε περιοχές όπου γίνονται φράγματα».

Ακολουθώ τον ιχθυολόγο από το ΕΛΚΕΘΕ, Λεωνίδα Βαρδάκο, και την ομάδα του στις ιχθυολογικές δειγματοληψίες. Τα μικρά υδροηλεκτρικά που σχεδιάζονται στον Σαραντάπορο θα εμποδίζουν τη διέλευση των χελιών και σταδιακά θα τα οδηγήσουν στην εξαφάνιση. «Η παρουσία του χελιού δείχνει ότι το ποτάμι έχει ακόμη συνεκτικότητα», λέει ο Λεωνίδας και εξηγεί: «Το χέλι γεννιέται στη Θάλασσα των Σαργασσών στον Ατλαντικό, σε ακαθόριστο βάθος. Καμία επιστημονική προσπάθεια ώστε να καθοριστεί το βάθος της αναπαραγωγής του χελιού δεν έχει ευοδωθεί μέχρι σήμερα. Γεννιούνται μικρές λάρβες και έτσι όπως είναι διάφανα αρχίζουν το ταξίδι για την Ευρώπη που τους παίρνει οχτώ μήνες. Προσαρμόζονται σε υφάλμυρο νερό και στη συνέχεια μπαίνουν στο ποτάμι. Το καφέ χρώμα που παίρνουν ταιριάζει με το τοπίο. Στη συνέχεια αυξάνουν βάρος και μπαίνουν στη θάλασσα όπου παίρνουν το τελικό τους χρώμα. Οταν μεγαλώσουν κάνουν το ίδιο ταξίδι πίσω, στη Θάλασσα των Σαργασσών».

Ο Ulrich Eichelmann είναι ο ιδρυτής της Οργάνωσης River Watch και έχει αφιερώσει τη ζωή του στην προστασία των ποταμών σε ολόκληρο τον κόσμο.

«Τα τελευταία 50 χρόνια η βιοποικιλότητα των ποταμών, παγκόσμια, έχει καταρρεύσει κατά 84%. Την ίδια περίοδο στην Ευρώπη ο πληθυσμός των μεταναστευτικών ψαριών κατέρρευσε κατά 94% και αν πάμε πίσω στον χρόνο, από το 1920 μέχρι σήμερα, η βιομάζα και οι πληθυσμοί των ποταμών έχουν μειωθεί κατά 99%. Ο Σαραντάπορος είναι μέρος ενός ευρύτερου οικοσυστήματος, δεν είναι αποκομμένος. Ωστόσο, εμείς οι άνθρωποι, αντί να αναρωτιόμαστε πώς λειτουργούν τα ποτάμια, τους δίνουμε ονόματα. Σαραντάπορος, Βοϊδομάτης, Αώος, Vjiosa (όπως ονομάζεται ο Αώος από την πλευρά της Αλβανίας). Δίνοντας ονόματα στα ποτάμια τα διαχωρίζεις το ένα από το άλλο. Και λες στον Αώο μπορούμε να κατασκευάσουμε φράγματα, στη Vjosa μπορούμε να κατασκευάσουμε φράγματα, το ποτάμι είναι δικό μας. Αυτό όμως δεν είναι αλήθεια, ό,τι κάνεις σε ένα μικρό μέρος του ποταμού επηρεάζει και το μεγάλο. Από τα μικρά ρυάκια που έρχονται από τα βουνά μέχρι τον Αώο και τη Vjosa όλα συνδέονται. Οι άνθρωποι πρέπει να καταλάβουν ότι τα ποτάμια συνδέονται», λέει με πάθος ο Ούλε.

«Η Μεσόγειος έχει αποκαλεστεί ήδη από τις αρχές του 2000 ως hot spot κλιματικής αλλαγής. Αυτό σημαίνει ότι οι θερμοκρασίες αυξάνονται με ταχύτερο ρυθμό και οι βροχοπτώσεις και τα χιόνια μειώνονται με ταχύτερο ρυθμό. Ο Σαραντάπορος είναι ένας ποταμός ο οποίος τρέφεται από τα χιόνια. Τα χιόνια λιώνουν από τις πλαγιές του Σμόλικα και του Γράμμου και τροφοδοτούν τον ρου του ποταμού», μου λέει ο Κωνσταντίνος Αλεξόπουλος που η έρευνά του αφορά τα βουνά και την επαφή του οικοσυστήματος, του κλίματος και του ανθρώπου, και συνεχίζει: «Σε αυτή την περιοχή τα δεδομένα είναι πολύ λίγα και γι’ αυτό γίνεται το science week για να πάρουμε περισσότερα δεδομένα. Ωστόσο, από την έρευνά μου έχω παρατηρήσει ότι σε επίπεδο 40ετίας υπάρχουν σημαντικές μειώσεις. Κάτι τέτοιο μόνο αρνητικές επιδράσεις θα έχει για τα υδροηλεκτρικά που σχεδιάζονται. Αν όντως μειώνεται το χιόνι, θα μειωθεί και η ροή του ποταμού, επομένως σε αυτή την περίπτωση ένα υδροηλεκτρικό ενδέχεται να είναι μια πολύ κακή οικονομική επένδυση. Επίσης, σημαντικό είναι να καταλάβουμε ότι ο Αώος είναι ένας πόρος που τον μοιράζονται η Ελλάδα και η Αλβανία και πρέπει να υπάρχει αρμονική μεταχείρισή του και από τις δύο πλευρές».

«Η εβδομάδα αυτή σηματοδοτεί ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός στην προσπάθειά μας να αναδείξουμε και να διατηρήσουμε τη μοναδική φυσική και πολιτιστική κληρονομιά αυτού του μοναδικού ποταμού», μου λέει ο εκτελεστικός διευθυντής του Medina, Αλέξης Κατσαρός. Κι έχει δίκιο. Γιατί αυτή την εβδομάδα κατανόησα ότι το περιβάλλον δεν έχει σύνορα.

i

Σημαντική ήταν η συνεργασία τού Medina με το Euronature, το River Watch, το EcoAlbania στο πλαίσιο της εκστρατείας Save the Blue Heart Of Europe. Στο πλευρό τους, ο Δήμος Κόνιτσας και το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ). Σημαντική και η χρηματοδότηση του έργου από το Prespa Ohrid Nature Trust, την Patagonia, το Austrian Development Agency, το Manfred-Hermsen-Stiftung, το EU LIFE και τη Wetlands International Europe.