Η μνήμη που χάνεται, ένα ποτάμι που κυλάει

Η ταινία της Αντας Πίτσου «Αποχαιρετισμός: Ξαφνικά η μνήμη άρχισε να θυμάται» αφηγείται την ιστορία της μητέρας της, διακεκριμένης ψυχοθεραπεύτριας Τούλας Βλαχούτσικου, η οποία όταν αρχίζει να χάνει τη μνήμη της αποφασίζει να γράψει ένα βιβλίο με ιστορίες για τη μνήμη.

Είκοσι χρόνια αργότερα –κατάκοιτη πλέον και με άνοια–, η κόρη της, η οποία έχει αναλάβει τη φροντίδα της, κάνει μια ταινία βασισμένη σε αυτές τις ιστορίες, αλλά και σε συνεντεύξεις ανθρώπων που τη γνώριζαν προσωπικά. Μια ταινία για την άνοια, τη φροντίδα, το τραύμα και τη στοργική σχέση μητέρας και κόρης. Βαθιά συγκινητικό και ανθρώπινο το ντοκιμαντέρ σε παραγωγή Εύης Στάμου (Maketa Media) και συμπαραγωγή Νίκου Γιατράκου (Basement Productions) κέρδισε το Βραβείο Κοινού Fischer (για ελληνική ταινία διάρκειας κάτω των 50’) στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και φιλοδοξεί να συνεχίσει τη φεστιβαλική του πορεία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

● Η ταινία σας κέρδισε το Βραβείο Κοινού στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Τι σημαίνει για εσάς αυτή η βράβευση;

ΑΝΤΑ ΠΙΤΣΟΥ: Ηταν πολύ συγκινητικό γιατί ήταν κάπως σαν προέκταση της προβολής. Αυτό που συνέβη ήταν ότι όταν τελείωσε η προβολή, κάποιοι από τους θεατές έβαλαν τα κλάματα, άλλοι έλεγαν πόσο συγκλονίστηκαν. Υπήρχε μια αίσθηση ότι κάτι πολύ βαθύ και εσωτερικό είχε αγγιχτεί. Εγώ ένιωσα ότι κατά κάποιο τρόπο κομμάτια ανεπεξέργαστα μέσα τους σαν να πήραν μια μορφή και να βρήκαν κάποια μονοπάτια να βγουν και να πάρουν σχήμα, σαν να μπορούσαν να έρθουν περισσότερο σε επαφή με την απώλεια, σαν να βίωσαν ένα είδος συμφιλίωσης. Ολο αυτό μετά εκφράστηκε μέσα από την ψήφο των ανθρώπων αυτών που μας τίμησαν με το Βραβείο Κοινού.

ΕΥΗ ΣΤΑΜΟΥ: Και για μένα αυτό το βραβείο είναι ίσως το πιο σημαντικό, από την άποψη ότι αντικατοπτρίζει το κλίμα της προβολής και επειδή είναι ένα βραβείο που έρχεται κατευθείαν από τον κόσμο, που ούτως ή άλλως τις ταινίες για τον κόσμο τις φτιάχνουμε. Σημαντικό ρόλο όμως παίζει και το κλίμα που δημιουργήθηκε, όπου οι άνθρωποι ταυτίστηκαν με την ταινία, μοιράστηκαν παρόμοιες εμπειρίες και διαμορφώθηκε ένας ουσιώδης διάλογος με το κοινό μετά την προβολή. Αυτή την εμπειρία, το κοινό την πήρε και τη μετουσίωσε σε ένα βραβείο. Επίσης, ήταν και ένα επισφράγισμα μιας πάρα πολύ δύσκολης προσπάθειας, η ταινία έγινε από λίγα άτομα, και σκεφτόμασταν πώς θα μπορούσαμε να επικοινωνήσουμε τα θέματά μας ώστε να γίνουν κατανοητά από το κοινό. Οπότε όταν ζήσαμε την εμπειρία της προβολής σε συνδυασμό με το βραβείο, εμένα μου έδωσε δύναμη καθώς κατάλαβα ότι καταφέραμε να μεταδώσουμε αυτά που θέλαμε στον θεατή.

● Ποια ήταν τα δημιουργικά στάδια της ταινίας;

Α.Π.: Κατ’ αρχάς να πω ότι η ταινία είναι ένας φόρος τιμής για τη μητέρα μου, την Τούλα Βλαχούτσικου, διακεκριμένη ψυχολόγο, που ίδρυσε και το μεταπτυχιακό τής gestalt στην Ελλάδα. Από το βιβλίο της, «Ξαφνικά η μνήμη άρχισε να θυμάται», που είναι και ο τίτλος της ταινίας, παίρνουμε κάποιες ιστορίες. Ολη η ταινία θα έλεγα πως ήταν ένα ποτάμι που κυλάει, είχε κάτι πολύ φυσικό. Στο σενάριο αυτό που έκανα, μετά από προτροπή του καθηγητή μου στη σχολή [Σχολή Κινηματογράφου & Τηλεόρασης Λυκούργου Σταυράκου] Χρήστου Καρακέπελη, στόχος ήταν να αφουγκραστώ το θέμα μου, να το αισθανθώ, καθώς η μνήμη είναι κάτι άυλο, δύσκολο να μεταφραστεί σε λόγια.

Ολη αυτή η διαδικασία εκφράστηκε μέσω του γυρίσματος, όπου η Εύη και ο Πιέτρο Ραντίν, που ήταν και ο διευθυντής φωτογραφίας, βοήθησαν από το χαρτί να μεταφερθεί στην εικόνα. Ηταν πολύ σημαντικό σε μια τέτοια συνθήκη να έχεις δύο ανθρώπους που κατανοούν το θέμα, είναι συνεχώς εκεί και μπορούν να χειριστούν τα πράγματα με ευαισθησία και λεπτότητα. Μετά, στο μοντάζ έκανα μια προσπάθεια να το ξεκινήσω μόνη μου, αλλά καθώς μόνταρα «ξύπνησαν» συναισθήματα και αναμνήσεις με τη μητέρα μου και δυσκολευόμουν να το προχωρήσω. Οπότε το παρέδωσα στον Πιέτρο και ήταν ένα δώρο-έκπληξη για μένα γιατί εκεί βίωσα το πόσο μπορούν να συνεργαστούν και να ενωθούν δύο άνθρωποι με την ίδια αισθητική, με τις ίδιες ανάγκες και ευαισθησίες.

● Η δημιουργία της ταινίας λειτούργησε για σένα ως ένας τρόπος εξωτερίκευσης των συναισθημάτων σου, μια προσπάθεια να «μιλήσεις» για τη μητέρα σου;

Α.Π.: Επειδή έχω ξεκινήσει ως συνθέτρια μουσικής και τώρα δοκιμάζω τα πρώτα μου βήματα στο σινεμά, κατάλαβα ότι όπως όταν συνέθετα μια μουσική για έναν δίσκο έτσι και τώρα, που έκανα την ταινία, δεν καταλαβαίνεις στην αρχή συνειδητά ότι πίσω από το έργο που δημιουργείς κρύβεται κάτι, ότι ξορκίζεις κάποιο δαίμονα, κλείνεις ένα κεφάλαιο. Αυτό που τώρα εγώ βίωσα είναι ότι με αυτό το έργο αποχαιρετούσα τη μητέρα μου κομματάκι κομματάκι, «χτίζοντας» ταυτόχρονα και ένα ψηφιδωτό μέσω των αναμνήσεών της. Και μου είχε κάνει εντύπωση ότι όταν τελείωσε και το μοντάζ ένιωσα ότι είχαν «φύγει» όλα από μέσα μου, ήταν κάτι που το ένιωσα πολύ έντονα και πιστεύω ότι ο αποχαιρετισμός έγινε.

● Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που συναντήσατε κατά τη διάρκεια της δημιουργίας της ταινίας;

Α.Π.: Για εμένα αυτό που είπα παραπάνω, η διαδικασία του μοντάζ και πόσο δύσκολο ήταν να μοντάρω και να ολοκληρώσω την ταινία μόνη μου.

Ε.Σ.: Παρά το γεγονός ότι η ταινία πραγματεύεται ένα «δύσκολο» θέμα, κατά τα γυρίσματα δεν συναντήσαμε ιδιαίτερες δυσκολίες και οι συνεργασίες μας με όσα άτομα ενεπλάκησαν στα διάφορα στάδια της παραγωγής κύλησαν παραπάνω από καλά. Η δυσκολία ήταν ότι επρόκειτο για ένα πολύ low budget project, έγινε από μία μικρή ομάδα ανθρώπων που έκαναν 2 και 3 ρόλους στην ταινία, αλλά το καλό ήταν ότι στην πορεία προστέθηκαν άτομα που πίστεψαν σε αυτή, μεταξύ των οποίων και ο συμπαραγωγός μας Νίκος Γιατράκος (Basement Production).

● Ως παραγωγός, γιατί επέλεξες τη συγκεκριμένη ταινία; Το θέμα της έπαιξε κάποιο ρόλο για αυτή την επιλογή;

Ε.Σ.: Το θέμα σίγουρα έπαιξε ρόλο. Η συμβίωση με συγγενείς που χάνουν τη μνήμη τους είναι μια κοινή εμπειρία για πολλούς ανθρώπους και δεν συζητιέται αρκετά. Με ενδιέφερε επίσης και η αφηγηματική προσέγγιση της ταινίας, που είναι κατά κάποιο τρόπο ημερολογιακή/αυτοβιογραφική και ταιριάζει με τα ντοκιμαντέρ στα οποία θέλω να κάνω παραγωγή, ντοκιμαντέρ που είναι υβριδικά, που δεν ακολουθούν απαραίτητα παραδοσιακές νόρμες και έχουν κάτι καινούργιο να πουν από άποψη κινηματογραφικής γλώσσας, ανοίγοντας ταυτόχρονα τη συζήτηση για δύσκολα κοινωνικά θέματα. Ρόλο επίσης έπαιξε και το γεγονός ότι πρόκειται για πρώτο κινηματογραφικό έργο, καθώς η εταιρεία μου δίνει προτεραιότητα στην παραγωγή και διανομή ταινιών ανερχόμενων σκηνοθετών καθώς και δημιουργών των οποίων η φωνή δεν ακούγεται εύκολα.

● Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια όσον αφορά την ταινία αλλά και τις καλλιτεχνικές σας δραστηριότητες;

Ε.Σ.: Οσον αφορά την ταινία, σκοπός μας είναι να κάνει και άλλες προβολές σε όλη την Ελλάδα καθώς και στο εξωτερικό, είτε στο πλαίσιο διαφόρων φεστιβάλ είτε με κάποια άλλη αφορμή, όπως κάποια εκδήλωση σε συνεργασία με ομάδες και συλλόγους που ασχολούνται με την άνοια ή την ψυχοθεραπεία. Τώρα για την εταιρεία, υπάρχουν κάποια σχέδια, ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας, που είναι στη διαδικασία της ανάπτυξης, της εύρεσης πόρων κτλ.

Α.Π.: Για την ταινία έχω να πω ότι μετά την ανταπόκριση που είχαμε από τον κόσμο νιώθω την ανάγκη να γίνουν όσο περισσότερες προβολές και όπως είπε και η Εύη είτε μέσω φεστιβάλ είτε λόγω κάποιας άλλης αφορμής. Προσωπικά τώρα, έχω βρει το θέμα της επόμενης ταινίας και βρίσκομαι αυτή τη στιγμή στο στάδιο της έρευνας.

Η Αντα Πίτσου σπούδασε στην Αμερική και πήρε πτυχίο με διπλή κατεύθυνση, στο τραγούδι και στη σύνθεση, από το Bennington College του Βερμόντ και μεταπτυχιακό στη σύνθεση στο New England Conservatory της Βοστόνης. Ξεκίνησε την καριέρα της τραγουδώντας σε συναυλίες του Μάνου Χατζιδάκι και συνέχισε γράφοντας μουσική για θέατρο, χορό, μιμική και video art (Δανάη Στράτου). Η προσωπική της δισκογραφία αριθμεί 7 cd τα οποία κυκλοφόρησαν μεταξύ 2003 και 2018. Το 2018 εισήχθη στη Σχολή Σταυράκου στο τμήμα σκηνοθεσίας. Εχει σκηνοθετήσει τρεις σπουδαστικές ταινίες. Ενδεικτικά, η μικρού μήκους «Violence Unseen» έχει πάρει βραβείο στο International Video Poetry Festival Athens και το πρώτο βραβείο στο Festival Largos y Cortos de Santiago. Η ταινία «Αποχαιρετισμός: Ξαφνικά η μνήμη άρχισε να θυμάται» είναι το πρώτο της ντοκιμαντέρ.

Η Εύη Στάμου είναι σκηνοθέτρια, παραγωγός, επιμελήτρια κινηματογραφικών προγραμμάτων και ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου στον τομέα της πολιτισμικής τεχνολογίας. Εργάζεται ως παραγωγός, σκηνοθέτρια και video artist από το 2012. Εργα της έχουν επιλεγεί να συμμετάσχουν σε διεθνή φεστιβάλ κινηματογράφου και εκθέσεις σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το 2021 ίδρυσε την εταιρεία παραγωγής Maketa Media, η οποία επικεντρώνεται στην παραγωγή και ψηφιακή διανομή ανεξάρτητων ταινιών ανερχόμενων κατά κύριο λόγο σκηνοθετών, και είναι συνιδρύτρια της Interferences, μιας μη κερδοσκοπικής εταιρείας πολιτισμού, η οποία ξεκίνησε τη δράση της το 2022 με σκοπό τις παρεμβάσεις σε ιδιωτικούς και δημόσιους φυσικούς αλλά και σε εικονικούς/διαδικτυακούς χώρους μέσω διοργάνωσης προβολών, φεστιβάλ, σεμιναρίων και συζητήσεων γύρω από τον κινηματογράφο και την τέχνη του οπτικοακουστικού.

♦ «Αποχαιρετισμός: Ξαφνικά η μνήμη άρχισε να θυμάται»

Σκηνοθεσία: Αντα Πίτσου.
Παραγωγή: Εύη Στάμου.
Φωτογραφία, Μοντάζ: Πιέτρο Ραντίν.
Σκηνογραφία, Ενδυματολογία: Λουκία Μινέτου.
Ηχοληψία: Εύη Στάμου.
Μιξάζ, Sound design: Κώστας Σαβουιδάκης.
Παραγωγή ήχου: Νίκος Γιατράκος.
Color Grading: Δημήτρης Παναγόπουλος @dimitris panagopoulos.
Μουσική: Αντα Πίτσου.
Υποτιτλισμός: Δήμητρα Παγανοπούλου.
Κοριτσάκι: Ραλλού Γιαννακούρου.
Μίλησαν οι: Αγγελος Μίχας, Χριστίνα Βλαχούτσικου, Πόλα Καραντάνα.
Παραγωγή: Μaketa Media. Σε συμπαραγωγή με την Basement Productions και τη Σχολή Κινηματογράφου και Τηλεόρασης Λυκούργου Σταυράκου.