Ζάρι

«Πόνος μη μας έρθει μακάρι / Πέφτω και κυλιέμαι σα ζάρι /...Ρίξε άλλη μια τελευταία φορά / Κι άσε να μας φέρει ό,τι θέλει μετά», λέει η Μαρίνα Σάττι στο «Ζάρι», που δυστυχώς εκπροσωπεί γενικώς τη χώρα – και όχι μόνο στη Eurovision...

Αυτός ο μικρός κύβος, που κάθε μία από τις έξι έδρες του έχει κι από 1 έως 6 κουκκίδες, με τις αντικριστές πλευρές να έχουν πάντα το άθροισμα 7 (1 με 6, 2 με 5, 3 με 4), είναι μια πανάρχαια εφεύρεση. Οπως αναφέρει η Γουικιπίντια, ζάρια έπαιζαν οι Αιγύπτιοι και οι Ινδοί, αλλά στην Ελλάδα το τυχερό παιχνίδι με τους κύβους το επινόησε ο βασιλιάς της Εύβοιας Παλαμήδης για να διασκεδάζουν την ανία τους οι Ελληνες όλα αυτά τα ατέλειωτα δέκα χρόνια που πολιορκούσαν την Τροία. Στον γνωστό αμφορέα του αγγειοπλάστη Εξηκία αναπαριστώνται ο Αχιλλέας και ο Αίαντας «κυβοπαικτούντες». Οι δύο ένοπλοι πολεμιστές παίζουν ζάρια σε κάποια ανάπαυλα της μάχης και ο Αχιλλέας κερδίζει: «τέσαρα Αχιλέος, τρία Αίαντος», λέει η επιγραφή στο μελανόμορφο αγγείο.

Στην αρχαιότητα κύβους έπαιζαν σε ειδικούς χώρους, στα αρχαία «καζίνα», που λέγονταν «Κυβεία» ή «Σκιραφεία», από τον ναό της Αθηνάς Σκιράδος, όπου σύχναζαν οι φανατικοί παίκτες των κύβων, οι «τρηματίκτες»... Τότε έπαιζαν με τρία ζάρια και κέρδιζε όποιος έφερνε τη μεγαλύτερη ριξιά – τις τρεις εξάρες. Αυτή η ριξιά, η «ευολώτατη», ονομαζόταν «Αφροδίτη» και την αναφέρει και ο Πλάτωνας στους «Νόμους» του. Η μικρότερη, η χειρότερη, με τους τρεις άσους, ονομαζόταν «κύων», δηλαδή σκύλος... (οι σύγχρονοι τζογαδόροι την κακιά ζαριά, τους άσους, τη λένε «τα μάτια του φιδιού»). Κάποιοι ισχυρίζονται πως τον αριθμό της κερδοφόρας ζαριάς, τον 6-6-6, θέλησαν να αμαυρώσουν οι χριστιανοί, μαζί με τον αρχαίο «ειδωλολατρικό» πολιτισμό συλλήβδην, αναγορεύοντας το 666 ως αριθμό του Διαβόλου... Τέλος πάντων, σήμερα τους κύβους τους λέμε ζάρια. Το «ζάρι» το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας το ετυμολογεί από το μεσαιωνικό «αζάριον» > αραβικό «az -zahr» (τα ζάρια), εξ ου και το γαλλικό «hazard», που σημαίνει «τύχη», αλλά και «κίνδυνος»...

Τα ζάρια κατέχουν πολύ σημαντική θέση στον λαϊκό πολιτισμό. Χωρίς αυτά, τάβλι δεν παίζεται στα σπίτια και στα καφενεία ενώ, όπως έλεγε κι ο Τσιφόρος, οι μάγκες στη φυλακή ρίχνουν πάνω σε μια κουβέρτα κατάχαμα τα «κόκαλα» (δηλαδή τα κοκάλινα ζάρια), αλλά κάποια από αυτά μπορεί να είναι «καραγκιοζάκια», δηλαδή πειραγμένα. Κάτι που συμβαίνει και στις λέσχες κυβοπαιξίας, τις «μπαρμπουτιέρες» (από το παιχνίδι με ζάρια, το «μπαρμπούτι» > τουρκικό «barbut»).

Σχετικό το «Ησουνα, τι ήσουνα» των Μπέζου - Δημητριάδη, που θριαμβολογεί: «Εριξα τα ζάρια μου κι έφερα έξι πέντε / και τους μπάτσους στη γωνιά τους πάει πέντε πέντε», ενώ το τραγούδι των Μπιθικώτση - Βίρβου εκφράζει ένα παράπονο: «Ρίξε μια ζαριά καλή και για μένα βρε ζωή / Φέρε και καμιά εξάρες, φτάνουν πια ντόρτια και δυάρες»...

Σπάνια όμως οι Θεοί, η Τύχη ή τα ζάρια μάς κάνουν το χατίρι: μακάρι να μην έρθει πόνος, λέει η Σάττι, αλλά ο Σοφοκλής αντιλέγει: «αεί γαρ ευ πίπτουσιν οι Διός κύβοι», δηλαδή «ο Δίας πάντοτε φέρνει την καλύτερη ζαριά», κάτι με το οποίο συμφωνεί και ο Χόκινγκ, διαψεύδοντας τον Αϊνστάιν: «Ο Θεός όχι μόνο παίζει ζάρια με το σύμπαν, αλλά τα πετάει σε μέρη όπου κανείς δεν μπορεί να τα βρει»!

Για πες μου τι ’θελα με σένα να μπλεχτώ
και να ’μαι θύμα της τρελής της τσαχπινιάς σου.
Πριν καταλάβω πως στον έρωτα σου αυτό
μ’ ήθελες ζάρι για τα γούστα της καρδιάς σου
Αν την τραβήξεις την κορδέλα θα σου πω
δεν είμαι ζάρι κι άντε τράβα στο καλό σου.

Στράτος Παγιουμτζής, Στελλάκης Περπινιάδης (1947)