Αόρατοι, αποκλεισμένοι άνθρωποι

Στο «Αγόρι με τις δυο καρδιές», την αληθινή ιστορία μιας οικογένειας προσφύγων –αυτής των συγγραφέων– που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα τους, μετά την κατάληψη του μεγαλύτερου μέρους της χώρας τους από τους Ταλιμπάν, θίγονται μεταξύ άλλων οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ξεριζωμένες οικογένειες με ένα ή περισσότερα μέλη με αναπηρία, μία από τις πλέον ευάλωτες ομάδες του προσφυγικού πληθυσμού, με αυξημένες ανάγκες υποστήριξης. Ενας από τους γιους της αφγανικής οικογένειας αντιμετωπίζει σοβαρό και χρόνιο πρόβλημα με την καρδιά του. Τα μέλη της οικογένειας –στην προσπάθεια να φτάσουν στον τόπο που θα «σώσει» το άρρωστο παιδί– πέφτουν θύματα κυκλωμάτων που λυμαίνονται τους πρόσφυγες και γίνονται έρμαιο του κοινωνικού αποκλεισμού. Μέχρι που το ποδόσφαιρο γίνεται όχημα συμπερίληψης και για τους τρεις γιους.

Εχετε αναλογιστεί ποια είναι η κοινωνική αναπαράσταση για τον ανάπηρο πρόσφυγα, για τους αιτούντες άσυλο με χρόνιες παθήσεις; Γνωρίζατε πως εκατομμύρια άτομα με αναπηρίες έχουν ξεριζωθεί εξαιτίας πολέμων ή παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις πατρίδες τους; Εχετε σκεφτεί πως αυτοί οι άνθρωποι διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο να υποστούν διακρίσεις και εκμετάλλευση, σε αναζήτηση μιας νέας πατρίδας που θα τους «περιθάλψει»;

Στο θεατρικό έργο «Το αγόρι με τις δυο καρδιές» των Αφγανών συγγραφέων Χάμεντ και Χεσαάμ Αμίρι, σε θεατρική προσαρμογή του Φιλ Πόρτερ και σε σκηνοθεσία του Τάκη Τζαμαργιά, ο ήρωας καταφέρνει να ενταχθεί στη βρετανική κοινωνία αλλά δεν καταφέρνει να ζήσει. Τον νικά η καρδιά του. Προηγουμένως, ωστόσο, έχει προλάβει να ενδυναμωθεί μέσω του ποδοσφαίρου. Το ομαδικό δημοφιλές άθλημα λειτουργεί για εκείνον και τα αδέλφια του σαν όχημα συμπερίληψης και εργαλείο οικοδόμησης ισότιμων κοινωνικών σχέσεων με τους Αλλους.

Οι πρόσφυγες με αναπηρία είναι άνθρωποι με πολλαπλές ευαλωτότητες. Αποκλείονται διπλά από την πρόσβαση σε ευκαιρίες εκπαίδευσης, εργασίας και ψυχαγωγίας. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να ανιχνεύσουμε τις κοινωνικές αναπαραστάσεις της προσφυγικής συνθήκης και τις κοινωνικές αναπαραστάσεις της αναπηρίας και να αναλογιστούμε κατά πόσο έχουμε προετοιμαστεί ως πολίτες να βοηθήσουμε τους πρόσφυγες να προσαρμοστούν στη χώρα υποδοχής με στόχο μια ουσιαστική ένταξη στην κοινωνία μας, που προϋποθέτει να δούμε τον Αλλο στην ολότητά του, ως έναν ξεχωριστό άνθρωπο. Πέρα από το προσφυγικό του στάτους, πέρα από το στίγμα του μετανάστη, δίχως να επιτρέψουμε στις επιμέρους ταυτότητες του ξεριζωμένου να υπερκαλυφθούν από την προσφυγιά. Επιπροσθέτως, οι μετα-μεταναστευτικές κοινωνίες παράγουν ανθρώπινα απορρίμματα, τα οποία θεωρούνται περιττά για την ομαλή κοινωνική λειτουργία, όρος δανεικός από τον Ζίγκμουντ Μπάουμαν. Παράλληλα, ο τρόπος που προσλαμβάνουν οι μετανεωτερικές κοινωνίες την έλλειψη αρτιμέλειας ή την απουσία πλήρους λειτουργικότητας αναπαράγει τόσο τον μύθο περί αναπηρικής δυστυχίας όσο και άλλα στερεότυπα στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.

Και δυστυχώς αυτή η αναπαραγωγή στις τέχνες, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι τόσο αθώα. Αντιθέτως, επηρεάζει σε βάθος χρόνου τις πολιτικές που χαράζονται όσον αφορά την αποκατάσταση των ανάπηρων ατόμων και την ενσωμάτωσή τους και την προσβασιμότητά τους στο δομημένο περιβάλλον.

Τι μπορούμε να κάνουμε; Να απεγκλωβιστούμε από τον κυρίαρχο λόγο που υποτάσσει τα άτομα με αναπηρίες σε άνισες σχέσεις εξουσίας, επενεργώντας στην ταυτότητά τους και νομιμοποιώντας τον αποκλεισμό τους, να απεγκλωβιστούμε από τον κυρίαρχο λόγο που αφανίζει τις επιμέρους ταυτότητες του ξεριζωμένου, αντιμετωπίζοντάς τον μόνο ως θύμα ή ως θύτη, ως ξένο, αλλόγλωσσο, αλλόθρησκο κα αλλοεθνή.

Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Να δημιουργούμε και να καταναλώνουμε τέχνη και πολιτισμό που βλέπει τον άνθρωπο πίσω από τον ανάπηρο, πίσω από τον ξένο, πίσω από κάθε ταμπέλα φυλής ή φύλου. «Το αγόρι με τις δυο καρδιές», που βασίζεται στην πραγματική ιστορία των συγγραφέων –και συγκεκριμένα στο βιβλίο που γράφτηκε το 2018 και εκδόθηκε το 2020–, είναι ένα τέτοιο έργο τέχνης χάρη στη σκηνοθετική ματιά του Τάκη Τζαμαργιά, που εστιάζει στον Ανθρωπο πέρα από την προσφυγική και αναπηρική συνθήκη. Και γι’ αυτό μπορεί να συμβάλει στο να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε και αντιμετωπίζουμε τους ξένους, τους ασθενείς, τους διαφορετικούς.