Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες η κοινωνική αναπαράσταση που έχουμε σχηματίσει για τον χρόνο, μας φέρνει αντιμέτωπους με όλους τους περιορισμούς που μας έχει θέσει, με όλες τις ευκαιρίες που μας έχει χαρίσει και με όλους τους φόβους που μας έχει πυροδοτήσει.
Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες βιώνουμε –στην πλειονότητά μας- την ψευδαίσθηση της επανεκκίνησης, ίσως γιατί η κυκλικότητα του χρόνου μάς κάνει να αισθανόμαστε πως μπορούμε να «ξαναρχίσουμε» ενώ παράλληλα οφείλουμε να κάνουμε ένα είδος απολογισμού και ισολογισμού. Οπως και οι γύρω μας, άνθρωποι και μέσα, που μας βομβαρδίζουν με τις δικές τους ανασκοπήσεις.
Ενδεικτικά στις ανασκοπήσεις του διεθνούς Τύπου το 2023 εμφανίζεται σε παγκόσμιο επίπεδο γεμάτο πολέμους, ναυάγια και φυσικές καταστροφές. Από τον εμφύλιο σπαραγμό στο Σουδάν, τη φρικτή βία στο Ισραήλ και στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, τους εκτοπισμένους του ρωσο-ουκρανικού πολέμου, τους πνιγμούς των προσφύγων στα ανοιχτά της Πύλου και της Λαμπεντούζα, τους θαμμένους κάτω από τα συντρίμμια της Καππαδοκίας, τα θύματα των πλημμυρών και των πυρκαγιών στη χώρα μας. Και αυτά είναι μόνο λίγα από τα πολλά παραδείγματα του ανθρώπινου ζόφου της χρονιάς που πέρασε. Δίχως αυτό να σημαίνει πως το 2023 δεν επισφραγίστηκε από συγκλονιστικά επιτεύγματα, όπως η AI που μετασχηματίζει σταθερά τη σχέση μας τόσο με τον κόσμο όσο και με τον χρόνο.
Παράλληλα οι προσωπικές μας ανασκοπήσεις είναι σχεδόν πάντα γεμάτες εκπληρώσεις και διαψεύσεις, με απώλειες και χαρές, ματαιώσεις και επιτυχίες. Ο χρόνος γίνεται συνεπώς αναπόδραστα προβολή της εσωτερικότητάς μας και κάθε Πρωτοχρονιά καταλήγει να μοιάζει με μια ρήξη ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον.
Εχετε σκεφτεί πως μετράμε τον χρόνο μόνο με ό,τι μπορούμε να αντιληφθούμε, πως σχεδόν όλοι ζούμε αναπόδραστα σε έναν κυρίαρχο χρόνο που αντικατοπτρίζει τις νόρμες και τις αξίες της εποχής που τον αναδεικνύουν ως κυρίαρχο; Τι σηματοδοτεί η αλλαγή του έτους για τον καθένα από εμάς; Ποιος είναι ο απολογισμός μας για τη χρονιά που πέρασε; Με τι τρόπο βιώνουμε την υποκειμενικότητα του χρόνου και ανακατασκευάζουμε τις αναμνήσεις μας;
Ο χρόνος δεν περνά με τον ίδιο τρόπο για όλους καθώς ο ωρολογιακός χρόνος δεν ταυτίζεται με τον υποκειμενικό χρόνο.
Συνεπώς κάθε Πρωτοχρονιά δεν έχει την ίδια σημασία για όλους μας. Ούτε η αντήχηση του παρελθόντος στο παρόν είναι ίδια για όλους τους ανθρώπους. Ισως γιατί πάνω στον χρόνο προβάλλουμε τις ψυχολογικές μας συγκρούσεις. Η απαρχή της έννοιας του χρόνου -βάσει της ψυχαναλυτικής θεωρίας- τοποθετείται στην ικανότητα του βρέφους να προσμένει την παρέμβαση του αντικειμένου για την ικανοποίηση των αναγκών του.
Η έννοια του χρόνου , έγραφε ο Ζ. Φρόιντ, είναι σύμφυτη με τη λειτουργία του Εγώ και η αίσθηση του παρελθόντος τοποθετείται στη φάση της διαφοροποίησης του εγώ από το εκείνο. Συνεπώς ο χρόνος ως ψυχοκοινωνική μεταβλητή είναι μια υποκειμενική εμπειρία που δεν βρίσκεται απαραίτητα σε συμφωνία με τα ημερολόγια καθώς ο χρόνος βιώνεται ως μια διάσταση της αίσθησης του εαυτού. Γι’ αυτό και διαφοροποιείται με την εκάστοτε κοινωνική συγκυρία.
Είμαστε, λοιπόν, η βιωματική εμπειρία του χρόνου μας. Γι’ αυτό για κάποιους ο χρόνος τρέχει και για άλλους παγώνει. Γι’ αυτό κάποιοι προτιμούν να θυμούνται παρά να ζουν ενώ άλλοι επιλέγουν να ζουν χωρίς να θυμούνται. Το αίσθημα της νοσταλγίας δεν είναι ίδιο για όλους γιατί μας κάνει να επιστρέφουμε αναδρομικά στα συμβάντα της ζωής μας και να συνδεόμαστε με το παρελθόν μας, όποιο κι αν είναι αυτό.
Μπορούμε άραγε να αλλάξουμε τη σχέση μας με τον χρόνο; Ή μάλλον να αλλάξουμε τον κόσμο αλλάζοντας τον χρόνο; Αυτή, ναι, θα ήταν μια πραγματική επανάσταση, όπως έχει σημειώσει ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν στο δοκίμιο «Χρόνος και Ιστορία». Πώς θα μπορούσε να συμβεί αυτό; Ενδεχομένως μέσα από τα όνειρα, τα βασικά μορφώματα του ασυνειδήτου, που συμβαίνουν πάντα στο εδώ και τώρα, ακόμα και στην περίπτωση που ο εαυτός που αναπαρίσταται είναι ο παιδικός μας εαυτός. Κι αυτό αποδεικνύει την αχρονικότητα του ασυνειδήτου και πως ο χρόνος, η βασική συγκροτούσα συνιστώσα του κόσμου, δεν είναι ακόμα ένα ουδέτερο φυσικό μέγεθος. Ο χρόνος (μας) είμαστε εμείς.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας