«Η λογοτεχνία βοηθάει να μείνουν οι μνήμες ζωντανές»

Συναντήσαμε τον Σέχαν Καρουνατιλάκα στο βιβλιοπωλείο «Κομπραί» των Εξαρχείων. Αναψε πρώτα ένα τσιγάρο, ήπιε δυο γουλιές από τον εσπρέσο που ζήτησε χωρίς πιατάκι και δεν σταματήσαμε να μιλάμε για αρκετή ώρα, λέγοντας και πολλά που δεν χωρούν σε μια συνέντευξη.

● Βρισκόμαστε στο «Κομπραί», που πήρε το όνομά του από τη μικρή πόλη που αποτελεί το πρώτο κεφάλαιο του «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Μαρσέλ Προυστ. Αν σας ζητούσα να θυμηθείτε τον πρώτο τόπο των παιδικών σας χρόνων ποιος θα ήταν αυτός;

Θα περιμένατε να σας πω το Κολόμπο, αλλά δεν είναι ο πρώτος τόπος των αναμνήσεών μου. Είναι μια μικρή πόλη του Μπέρμιγχαμ της Αγγλίας. Γεννήθηκα στο Κολόμπο αλλά από τα δύο μου χρόνια ώς τα επτά ζήσαμε εκεί, ήταν ο μπαμπάς μου γιατρός. Βέβαια στα επτά γυρίσαμε στη Σρι Λάνκα που σπαρασσόταν από τον εμφύλιο πόλεμο εκείνα τα χρόνια. Το Κολόμπο δεν ήταν στην εμπόλεμη ζώνη, αλλά όλο και κάποια βόμβα έσκαγε και μας το θύμιζε.

● Η λεπτομέρεια των περιγραφών σας, η άφοβη περιήγηση ενός ανθρώπου στα πιο απάνθρωπα στάδια της μετά θάνατον ζωής, σε ένα ζοφερό περιβάλλον, μου θύμισε την «Κόλαση» του Δάντη. Είναι ένα έργο που είχατε στο μυαλό σας;

Ναι, βέβαια. Διάβασα την «Κόλαση» του Δάντη αλλά και πολλή μυθολογία, θρησκευτικά κείμενα, χριστιανικά και άλλων θρησκειών, που μιλούν για το φως και το σκοτάδι, αλλά και πολλά βιβλία κόμικς. Είδα επίσης και πολλές ταινίες τρόμου. Σαφώς και δεν έγραψα ένα βιβλίο τόσο μεγαλειώδες όσο η «Κόλαση» του Δάντη, αλλά δανείστηκα κάτι από την ατμόσφαιρά του.

● Δημιουργήσατε έναν τέτοιο μεταθανάτιο κόσμο... Αναρωτήθηκα, διαβάζοντας, αν πιστεύετε στον Θεό…

Μάλλον τώρα πρέπει να ανάψω πάλι ένα τσιγάρο… Αν κάποιος διαβάσει το βιβλίο μου σίγουρα θα καταλάβει. Ούτε πιστεύω ούτε δεν πιστεύω. Μεγάλωσα ως βουδιστής και καταλαβαίνετε πως από πολύ νωρίς ο βουδισμός μάς εισάγει στα ζητήματα της ψυχής και της αναζήτησής της. Αυτό το θέμα πάντως με απασχολεί πάρα πολύ. Γράφω πως δεν μπορώ να πιστέψω σε έναν Θεό που κοιμάται, που κλείνει τα αυτιά και τα μάτια του μπροστά στην αδικία και στα σκληρά μαρτύρια που περνούν αθώοι άνθρωποι. Πάντως να σας πω… δεν θέλω να πάρω θέση στο αν υπάρχει ή δεν υπάρχει Θεός. Ο Μάαλι, ο ήρωάς μου, ανατρέχει στους Ελληνες φιλόσοφους για να καταλάβει κάτι περισσότερο, αν υπάρχει δηλαδή ένα μεγαλύτερο θεϊκό σχέδιο που δεν το αντιλαμβανόμαστε.

● Η κριτική επιτροπή που απονέμει το βραβείο Booker εξήρε «το εύρος, την ικανότητα, την τόλμη, την ασέβεια και την ιλαρότητα» του βιβλίου. Εσείς θα προσθέτατε κάτι άλλο που κάνει, κατά τη γνώμη σας, το βιβλίο ιδιαίτερο;

Θα ήθελα να πρόσθεταν και «διασκεδαστικό», γιατί αυτό ήταν ο μεγαλύτερος στόχος μου όταν το έγραφα! Οχι βέβαια με την αστεία έννοια, αλλά θέλω οι αναγνώστες να μπουν σε μια περιπέτεια μαζί με τους ήρωες. Αλλωστε θα ταξιδέψουν σε πολλά μέρη και θα έρθουν σε επαφή με πολλές φιλοσοφίες και ιδέες.

● Θεωρείτε πως βάζετε ακόμα ένα λιθαράκι στη συλλογική μνήμη της χώρας σας;

Η συλλογική μνήμη πάσχει από συλλογική αμνησία. Δείτε τους πολιτικούς που έχουν κάνει τόσα σφάλματα, έχουν προκαλέσει τόσο κακό, αλλά εξακολουθούν να επιστρέφουν, να επανεκλέγονται. Δεν ξέρω αν βάζω ένα λιθαράκι, αλλά θα ήθελα η γενιά των 90s να ξαναθυμηθεί, αλλά και οι νεότεροι να μάθουν τι συνέβαινε πραγματικά εκείνη την περίοδο. Ξέρετε, η λογοτεχνία μπορεί να βοηθάει να μάθουν πολλοί ορισμένα πράγματα, αλλά αν διαβάσει κανείς την ιστορία εκείνων των ημερών θα διαπιστώσει ότι ήταν σοκαριστική η κατάσταση και ασύλληπτη η βία. Βέβαια στους ανθρώπους που τα έζησαν δεν αρέσει να μιλάνε για εκείνες τις μέρες. Η λογοτεχνία βοηθάει στο να μείνουν οι ιστορίες ζωντανές.

● Ποιος ήσασταν πριν κερδίσετε το βραβείο Booker;

Ημουν ένας συνηθισμένος συγγραφέας, δούλευα σε μια καθημερινή δουλειά και έγραφα όταν είχα χρόνο. Εχω γυναίκα και δύο παιδιά και ζούσαμε μια καθημερινότητα όπως όλος ο κόσμος. Επίσης έχω πέντε κιθάρες - βρήκα μια εξαιρετική στην Πλάκα που ήμουν χθες και μάλιστα σκέφτομαι να την αγοράσω.

Δεν θέλω να πάρω θέση στο αν υπάρχει ή δεν υπάρχει Θεός

Πάντως τώρα που σκέφτομαι την ερώτησή σας, μπορώ να πω πως κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όταν η χώρα μου οδηγούνταν στην τρέλα, σκέφτηκα κι εγώ όπως όλοι ποιος θέλω να είμαι. Και συνειδητοποίησα πως θέλω να είμαι μόνο συγγραφέας. Το βραβείο Booker μού επέτρεψε να μπορώ μόνο να γράφω πλέον.

● Αλήθεια, τι χρειάζεται πιο πολύ για να κερδίσει ένας συγγραφέας το Booker; Ο Γκεόργι Γκοσποντίνοφ δύο βδομάδες πριν κερδίσει το φετινό Booker μού είχε πει «μεταφράσεις, πολλές μεταφράσεις».

Τύχη, ξεκάθαρα τύχη. Υπάρχουν πολλά και σημαντικά βιβλία που κυκλοφορούν σε πολλές χώρες. Πιστεύω όμως πως η πανδημία έκανε τις επιτροπές να δουν λίγο μακρύτερα, να ανοίξουν το βλέμμα τους σε άλλους κόσμους και λογοτεχνικούς ορίζοντες εκτός της Αγγλίας, της Γαλλίας και των ΗΠΑ, στη Σρι Λάνκα ή στη Βουλγαρία. Πιστεύω πως και οι Δυτικοί αναγνώστες έχουν διευρύνει πλέον τον αναγνωστικό τους ορίζοντα.

● Γιατί επιλέξατε ανάμεσα στις τόσες μάχες που δίνει ο ήρωάς σας να τον κάνετε και ομοφυλόφιλο;

Γιατί ήταν γκέι ο άνθρωπος από τον οποίο εμπνεύστηκα τον κεντρικό χαρακτήρα του βιβλίου, ο δημοσιογράφος, ακτιβιστής και κινηματογραφιστής Ρίτσαρντ ντε Ζόισα, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1990. Ενας λόγος που ο ήρωας πηγαίνει σε τόσες επικίνδυνες αποστολές είναι ότι του απαγορεύεται να είναι ο εαυτός του.

● Ξέρετε, οι Ευρωπαίοι όταν σκεφτόμαστε τη Σρι Λάνκα βλέπουμε μπροστά μας ένα εξωτικό μέρος που θα θέλαμε να επισκεφτούμε. Τι δεν γνωρίζουμε για το σήμερα αυτής της χώρας;

Χαίρομαι που πλέον η Σρι Λάνκα είναι ένα εξωτικό μέρος, αλλά πώς να συναγωνιστούμε την Ελλάδα και το θρυλικό καλοκαίρι της! Ισως δεν ξέρετε ότι στη Σρι Λάνκα υποφέρουν πάρα πολλοί άνθρωποι από φτώχεια, αλλά σίγουρα είναι μια πάρα πολύ όμορφη χώρα για να επισκεφτείτε και να ανακαλύψετε, πέρα από αυτά που λέγονται στους τουριστικούς οδηγούς.

● Ο εμφύλιος αφήνει μεγάλες πληγές (άφησε και στην Ελλάδα), τι όμως δεν μπόρεσε ακόμα να ξεπεράσει η Σρι Λάνκα;

Δεν καταφέραμε να ξεπεράσουμε τα βασικά που μας οδήγησαν στον εμφύλιο. Τις αχανείς διαφορές ανάμεσα στα κόμματα και κυρίως τη μεγάλη διαφθορά στο πολιτικό σύστημα και στην κοινωνία. Πολύ χρήμα έρχεται για να αναδιοργανώσει τη χώρα, αλλά τελικά πάει σε λάθος μέρη. Η διαφθορά έχει διαποτίσει την κοινωνία. Πληρώνουμε μίζες σε ανθρώπους για να κάνουν τις πιο απλές διαδικασίες, όπως το να βγάλουμε ένα δια- βατήριο. Αλλά αυτό βέβαια συμβαίνει σε πολλές χώρες στον κόσμο.

● Ως αναγνώστρια φαντάζομαι τον συγγραφέα αυτού του βιβλίου όταν το έγραφε να βρίσκεται σε μια πυρετώδη διαδικασία, ήταν έτσι;

Εφτά χρόνια (άρχισα το 2015 και τελείωσα το 2022) έζησα μια διαδικασία έρευνας και συγγραφής και κάποιες περίοδοι ήταν πυρετώδεις κι από αυτές βγήκαν τα καλύτερα κομμάτια του βιβλίου. Οταν έστησα τους βασικούς χαρακτήρες, τότε αυτοί άρχισαν να μου μιλάνε και να μου μιλάνε ασταμάτητα. Ειδικά μες στην πανδημία ήμουν συνεχώς σε πυρετό.

● Γιατί το φεγγάρι είναι βασικό συστατικό της ιστορίας σας;

Στη Σρι Λάνκα γιορτάζουμε την πανσέληνο, έχουμε γιορτή κάθε πανσέληνο. Οι λαϊκές μας ιστορίες φωτίζονται από το φεγγάρι. Εχω κοιτάξει το φεγγάρι από διαφορετικές χώρες του κόσμου και είναι πάντα μια μυστηριώδης, μια πολύ αγαπημένη εικόνα για μένα.

● Ο γεννημένος το 1943 στη Σρι Λάνκα Μάικλ Οντάατζε, νικητής του Booker κι αυτός, αναχωρούσε μικρός από το Κολόμπο με μια μικρή βαλίτσα η οποία περιείχε «ένα άδειο τετράδιο γυμνασμάτων, ένα μολύβι, μια ξύστρα και έναν ξεπατικωμένο παγκόσμιο χάρτη» σε ένα υπερωκεάνιο για την Αγγλία. Η δική σας τσάντα τι περιέχει;

Η τσάντα μου θα είχε στυλό, ένα σημειωματάριο, τον υπολογιστή μου, δυο βιβλία και οπωσδήποτε θα έφευγα κρατώντας την κιθάρα μου. Δεν θα πήγαινα πουθενά χωρίς αυτήν.

● Αφήσατε εύκολα τον Μάαλι από μέσα σας; Ή κάποιες φορές σκέφτεστε πως δεν θα έπρεπε να είναι και να παραμείνει νεκρός;

Λοιπόν είναι περίεργο, ενώ ο ήρωας του πρώτου μου βιβλίου, ένας δημοσιογράφος, με στοίχειωσε για πολύ καιρό, ο Μάαλι όχι. Εμεινε όσο έγραφα. Δεν έχω ακούσει ακόμα νέα του. Αντιθέτως σκέφτομαι κάποιους άλλους χαρακτήρες από το «Επτά φεγγάρια του Μάαλι Αλμέιντα» που ίσως ξεκινήσουν ένα καινούργιο βιβλίο. Πάντως η Αθήνα, ξέρετε, με ενέπνευσε: αυτές τις τρεις μέρες που είμαι εδώ γράφω κάθε μέρα. Εχετε μια πόλη με πολλούς ενδιαφέροντες ανθρώπους.

● Ποιος συγγραφέας μέσα στον αέναο χρόνο θα θέλατε να είχε διαβάσει το βιβλίο αυτό;

Θα φοβόμουν για το τι θα πει, αλλά σίγουρα θα έλεγα τον Κερτ Βόνεγκατ.

● Σας ακολουθεί κάποια φράση του;

Είναι ο γκουρού μου, αυτός που με εμπνέει σε όλα. Αυτό που με ακολουθεί είναι το «so it goes» και σίγουρα αυτό το «επειδή διαβάζεις και γράφεις δεν σημαίνει πως μπορείς να κατακτήσεις και το Σύμπαν».