Αγιο το μίσος στον «Παράδεισο»

«Αγιο το μίσος. Είναι η αγανάκτηση των ισχυρών και σθεναρών καρδιών, η μαχητική περιφρόνηση όσων οργίζονται με τη μετριότητα και την ανοησία. Μισώ σημαίνει αγαπώ, σημαίνει ότι νιώθω την ψυχή μου θερμή και γενναιόδωρη, σημαίνει ότι θρέφομαι απ’ την καταφρόνια των αισχρών και βλακωδών πραγμάτων. §Το μίσος ξαλαφρώνει, το μίσος επανορθώνει, το μίσος αναπτύσσει. […] Μισώ τους μηδαμινούς κι ανίκανους ανθρώπους· μ’ ενοχλούν. Μου ανεβάζουν το αίμα στο κεφάλι και μου σπαν τα νεύρα. […] Δεν κατάφερα ποτέ να κάνω δυο βήματα στη ζωή μου χωρίς να πέσω σε τρεις ηλίθιους, κι αυτό με καταθλίβει. […] Βαδίζουν, μιλούν, κι όλη τους η παρουσία, χειρονομίες και φωνή, με πληγώνει σε σημείο που προτιμώ, όπως κι ο Στεντάλ, έναν κακούργο από έναν κρετίνο. Σας ερωτώ, τι θα γίνει μ’ αυτούς τους ανθρώπους; […] μας καθιστούν τις ατραπούς γλιστερές κι επίπονες. […] κραυγάζουν ότι τους ταράζουμε κι ότι δεν μπορούν πια να ξυπνούν με την ησυχία τους αναμασώντας με άνεση το κουτόχορτο με το οποίο ταΐζουν την κοινή βλακεία. […] Πού βρίσκονται, σας ερωτώ, οι ελεύθεροι άνθρωποι, […] που δεν φυλακίζουν τη σκέψη τους στον στενό κύκλο ενός δόγματος […] δεν ανήκουν σε ορκισμένες κλάκες χειροκροτητών […] διαπνεόμενοι από καταφρόνια για τις ομάδες συμφερόντων […] Οταν αυτοί οι άνθρωποι μιλούν, οι σοβαροφανείς βλάκες εξοργίζονται και τους συνθλίβουν με τη μαζικότητά τους· κατόπιν εισέρχονται στη φάση χώνεψης, παίρνουν το επίσημο ύφος τους, αποδεικνύουν περιτράνως ο ένας στον άλλο ότι πρόκειται περί ηλιθίων. §Τους μισώ».

Τον Ιούνιο του 1866, σε ηλικία μόλις 26 ετών, ο Émile Zola συγκέντρωσε σε έναν τόμο με τον τίτλο «Mes Haines» («Τα μίση μου») τα πρώτα δημοσιογραφικά άρθρα του, γραμμένα κατά την περίοδο της πνευματικής διαμόρφωσής του, και τα προλόγισε με ένα προκλητικότατο κείμενο (από εκεί τα προηγηθέντα παραθέματα), το οποίο, κατά την (εύστοχη – μια αντιπαραβολή με το πρωτότυπο θα σας πείσει) μετάφρασή του στην ελληνική από τον Αλέξανδρο Βέλιο (Émile Zola, «Μισώ… Οι παθογένειες της δημοκρατίας», Ροές/ micromega), απέκτησε τον δεικτικό τίτλο «Τι μισώ». Στη συμπύκνωση του οπισθόφυλλου της ελληνικής ανθολόγησης, ο μεταφραστής σημείωνε ότι ο μεγάλος Γάλλος συγγραφέας (νατουραλιστής ως λογοτέχνης αλλά κατά βάθος ρομαντικός ως δημόσιος κατήγορος), «μαστιγώνοντας το πολιτικό σκηνικό της εποχής του» (ουσιαστικά, το πολιτικό σκηνικό στη διαχρονία του), «οραματίζεται μια Δημοκρατία που να μην αποτελεί “ένα απόβρασμα άγνοιας και ματαιοδοξίας” με επίχρισμα τη λαϊκή ετυμηγορία».

Παράλληλα, στη 19τομη κοινωνική μυθιστορία των (οικογενειακών κλάδων των) «Ρουγκόν–Μακάρ», ο Εμίλ Ζολά, με επιστημονική θεμελίωση, «αφηγηματική ιδιοφυΐα» και «προφητική δύναμη» (στοιχεία που χαρακτηρίζουν γενικώς τα λογοτεχνικά, θεατρικά και κριτικά κείμενά του) είχε την ευχέρεια να παρακολουθήσει στην πολυδαίδαλη πορεία του έναν κόσμο που μεταλλάσσεται - και ο ίδιος ο Ζολά γνώριζε και αποδεχόταν ότι θα μεταλλάσσεται «στο διηνεκές». Επομένως, θεωρούσε καθήκον του την κατάφαση στη «φυσική εξέλιξη του εμπορίου», όπως αυτή περιγράφεται διεξοδικά στο «Στον Παράδεισο των Κυριών» (11ο τόμο της τεράστιας τοιχογραφίας του)· η πορεία των πραγμάτων δεν γίνεται να εμποδιστεί, αναφέρεται εκεί, αφού όλες/όλοι εργάζονταν για αυτό, «είτε το ήθελαν είτε όχι».

«Κανένα άλλο μυθιστόρημα της γαλλικής λογοτεχνίας εκείνης της εποχής», γράφει ο Christophe Chantepy, «δεν αποδίδει καλύτερα τη ζωή μιας επιχείρησης του αναδυόμενου καπιταλισμού ως διαπλεκόμενο δίκτυο επαγγελματικών δεσμών, αισθηματικών ιστοριών, μίσους και θαυμασμού, ως κινητήρια δύναμη προόδου και, ταυτόχρονα, ως μηχανή καταστροφής. Κανένα άλλο βιβλίο δεν περιέγραψε καλύτερα το φαινόμενο της επιχείρησης που επιδίδεται σε αγώνα καθώς το μέγεθός της την οδηγεί στο να κατασπαράξει τους ανταγωνιστές, εν προκειμένω τις μικρές επιχειρήσεις και τα μαγαζιά. Αυτή η περιγραφή αντανακλά, σήμερα, τη μάχη για επιβίωση των βιβλιοπωλείων, των δισκοπωλείων, του εμπορίου παιχνιδιών, ενδυμάτων, απέναντι στην έκρηξη του ηλεκτρονικού εμπορίου ή των συνοικιακών καταστημάτων απέναντι στα εμπορικά κέντρα».

Χάρη, μάλιστα, στον «κολοσσιαίο όγκο πληροφοριών» που συγκέντρωσε ο Ζολά, περιπλανώμενος στα πολυκαταστήματα του Παρισιού (η Jeanne Gaillard στο «Επίμετρο», το οποίο αποτελεί τη γαλλική «Εισαγωγή» στις εκδόσεις Gallimard, μελετά λεπτομερώς αυτήν την περιπλάνηση, επιχειρώντας να αποτυπώσει τον συνεχώς μεταβαλλόμενο χάρτη μιας πρωτεύουσας σε οικοδομική/αρχιτεκτονική μεταμόρφωση), παρέχεται στο αναγνωστικό κοινό η δυνατότητα να εντοπίσει την προέλευση/το ξεκίνημα ορισμένων πρακτικών του εμπορικού ανταγωνισμού, οι οποίες σήμερα έχουν, δομολειτουργικά πλέον, ενσωματωθεί στο ισχύον σύστημα.

Ετσι, ο δαιμόνιος ιδιοκτήτης του ομώνυμου με τον τίτλο πολυκαταστήματος Οκτάβ Μουρέ (το ότι «κατά βάθος ήταν πιο Εβραίος απ’ όλους τους Εβραίους του κόσμου», διότι «γνώριζε την αξία του χρήματος», δεν αποτελεί αρνητικό σχόλιο, δεδομένου ότι 16 χρόνια αργότερα ο μεγάλος Ζολά θα ξεκινούσε την εκστρατεία υπεράσπισης του αξιωματικού Ντρέιφους, στην οποία αφιέρωσε το όνομα και το ταλέντο του), ύστερα από προσεκτική παρατήρηση, έχει εισαγάγει τα ακόλουθα ως ιδιαιτέρως προσοδοφόρα: την εργασία των υπαλλήλων με ποσοστά για κάθε προσωπική πώληση, αλλά και την οικονομική επιβράβευση εκείνων που ελέγχουν τις πιστώσεις (για τα ως άνω ποσοστά των συναδέλφων τους), για κάθε λάθος (ψέμα) που εντοπίζουν/ την επιβράβευση, επίσης, των προϊσταμένων με ποσοστά επί των πωλήσεων, για τις επιτυχείς «χρηματιστηριακές» διαπραγματεύσεις τους/ την πώληση ακριβών ειδών με, φαινομενική μόνον, χασούρα, μιας και παρασύρονται οι πελάτισσες στην ψευδαίσθηση ότι όλα πωλούνται φθηνότερα, εξ ου και αγοράζουν συνεχώς/ το επαναστατικό εύρημα της ταμπελίτσας με την ένδειξη της τιμής, που μετατρέπει τον ανταγωνισμό σε δρώμενο μπροστά στα μάτια της πελατείας/ την αδιάκοπη κίνηση των αδιάκοπα εν εγρηγόρσει υπαλλήλων, οι οποίες απαγορεύεται ακόμη και να στηρίξουν κάπου, στιγμιαία, την πλάτη τους/ τις μαζικές απολύσεις κατά τις νεκρές περιόδους/ την αλληλοϋπονόμευση μεταξύ των συναδέλφων ως μέσον εργασιακής επιβίωσης/ την επένδυση στη δυναμική της διαφήμισης, ακόμη και μέσω παιδικών ειδών και μικροδώρων (εκείνη τη χρονική περίοδο, εξάλλου, εγκαινιάσθηκε και η εφαρμογή αυτού που σήμερα γνωρίζουμε ως «σύστημα συγκέντρωσης πόντων», το οποίο, βέβαια, υπηρετεί την ταχεία κυκλοφορία των εμπορευμάτων, άμεσα συνδεόμενη με τη μέθοδο «πουλάτε πολύ για να πουλήσετε φθηνά» και να τεθείτε επικεφαλής της Αγοράς)/ τη στρατηγική τακτοποίηση των εμπορευμάτων, αλλά και την «άβολη» ταξινόμηση των τμημάτων, έτσι ώστε να χρειάζεται να διασχίζουν οι πελάτισσες τους διάφορους πειρασμούς του καταστήματος ξανά και ξανά.

Οι ως άνω «αριστουργηματικές εμπνεύσεις ιησουιτικής γοητείας» οδηγούν ασφαλώς σε πωλήσεις, που «είχαν πάρει φωτιά, μ’ έναν κολασμένο ρυθμό» (κατά το «εδώ είναι ο παράδεισος κι η κόλαση εδώ»), ενώ ταυτόχρονα φανερώνουν πόσο πολύ, πολύ μακρινοί ακούγονται οι απόηχοι του βιβλίου στις ερωτόπληκτες τηλεοπτικές σειρές.