«Δεν αναζητώ το σκοτάδι, ψάχνω για ψήγματα φωτός»

Τον είχαμε ξανασυναντήσει το 2018. Δεν είχε αλλάξει καθόλου: το ίδιο φιλικός, ευγενικός, έτοιμος να γελάσει δυνατά «παρότι Σουηδός!», όπως μας λέει ο ίδιος και ξαναγελάει. Μόνο που αυτή τη φορά, ο Αρνε Νταλ (ψευδώνυμο του Γιαν Αρναλντ), από τους πλέον δημοφιλείς συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων στην Ευρώπη, έχει έναν ακόμα πολύ σοβαρό λόγο να χαμογελάει - τους εξής δύο: Καταρχάς, ένα ακόμη βιβλίο του, το «Τρία στην Πέμπτη», μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον Γρηγόρη Κονδύλη και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο (όπως και όλα τα βιβλία του συγγραφέα). Το αγαπήσαμε, καθώς φέρει πολλά στοιχεία που παρατηρούμε γύρω μας: οι ήρωες στο «Τρία στην Πέμπτη» βυθίζονται όλο και περισσότερο στην άβυσσο της ανθρώπινης μεγαλομανίας κι αυτό έχει άμεσο αντίκτυπο στη ζωή τους. Ακριβώς δηλαδή αυτό που ζούμε τέσσερα χρόνια στην Ελλάδα εξαιτίας της κυβερνητικής μεγαλομανίας.

Ο Αρνε Νταλ το κατανοεί απόλυτα αυτό, καθώς ξέρει καλά πως «δεν υπάρχει μεγαλύτερη μυθιστορία από την ίδια τη ζωή». Η οποία, βέβαια, όπως ακριβώς και στα μυθιστορήματα, μπορεί να σου επιφυλάσσει και θετικές εκπλήξεις, σαν αυτή που βίωσε ο ίδιος την προηγούμενη φορά που ήταν στην Ελλάδα και αποτελεί τον δεύτερο λόγο για να χαμογελάει: Θυμάμαι πως το 2018, μου είχε εξομολογηθεί πως είχε χωρίσει με τη γυναίκα του και είχαμε γελάσει πολύ και οι δύο σαν απόρησα (πειράζοντάς τον): «Μα ποιος χωρίζει έναν άνδρα ο οποίος γράφει τις περισσότερες ώρες της ημέρας, δεν σε ενοχλεί και φέρνει και λεφτά στο σπίτι!»...

Λίγο μετά από εκείνη τη συνέντευξη, και ενώ ήταν ακόμα στην Ελλάδα, ερωτεύτηκε μια Ελληνίδα, κι από τότε ζούνε μαζί στη Σουηδία, με την ίδια να μας λέει πως ο Αρνε γίνεται όλο και περισσότερο Ελληνας. Η τραγική σύμπτωση είναι πως το κορίτσι κατάγεται από την Εύβοια και της ήταν αδύνατον να συνειδητοποιήσει γιατί οι συμπατριώτες της έδωσαν αυτό το ποσοστό στο κόμμα της Ν.Δ. μετά τις καταστροφικές για το νησί πυρκαγιές και την απολύτως λανθασμένη διαχείρισή τους από την κυβέρνηση.

Πώς δένουν, όμως, όλα αυτά τα ελληνικά (και ακατανόητα) με το αστυνομικό μυθιστόρημα και τον ίδιο τον Αρνε Νταλ;

«Ο κόσμος φοβάται. Φοβάται πολύ και φέρεται παράλογα» μας λέει. «Το βλέπω να γίνεται και στη Σουηδία. Αυτό που συνέβη στην Ελλάδα με τις πρόσφατες εκλογές συμβαίνει παντού. Η εμφάνιση ενός αναπάντεχου, μη αναμενόμενου αποτελέσματος είναι κάτι παγκόσμιο. Στη Σουηδία έχουμε μια κεντροδεξιά κυβέρνηση από έναν συνασπισμό κομμάτων, με αυτό των Σουηδών Δημοκρατών να μοχλεύονται από τους φασίστες. Βέβαια οι φασίστες δεν φαίνονται τόσο στην κυβέρνηση όσο κινούν τα νήματα στο περιθώριο, έχοντας μεγάλη επιρροή». Πώς όμως εξηγείται κάτι τέτοιο σε μια χώρα με υψηλό βιοτικό επίπεδο; «Δυστυχώς ο κόσμος έχει ταυτίσει την αλήθεια με τα όσα δείχνουν τα κανάλια. Τα ΜΜΕ παρουσιάζουν μια εικόνα βίας και εγκληματικότητας εξωφρενικά έντονης και αφορά τους πρόσφυγες που ήρθαν στη χώρα. Οι τελευταίοι μένουν σε γκέτο, με έξαρση ναρκωτικών και βίας. Ομως οι Σουηδοί δεν έχουν συνηθίσει σε βιαιότητες και όλο αυτό φαίνεται ασύλληπτο στο μυαλό τους. Προφανώς δεν έχει γίνει καμία ουσιαστική προσπάθεια οι άνθρωποι αυτοί να ενταχθούν με κάποιον τρόπο στη σουηδική κοινωνία. Η αντίδραση από την πλευρά των πολιτών διογκώνεται από την Ακρα Δεξιά, δίχως κανείς να σκέφτεται πόσο εύκολο είναι για το συνδικάτο του εγκλήματος να χειραγωγήσει έναν δωδεκάχρονο μετανάστη προς την παρανομία και το έγκλημα».

Τον ρωτάμε αν θέλει στα μυθιστορήματά του να φαίνονται αυτές οι κοινωνικοπολιτικές αναταραχές:

«Κάποιες φορές η πραγματικότητα με ξεπερνά. Για παράδειγμα, η ενδοοικογενειακή βία και οι γυναικοκτονίες αυξήθηκαν λόγω της πανδημίας, κάτι που συνέβη και στην Ελλάδα όπως έμαθα. Η απομόνωση και ο τρόπος που διαχειρίστηκε την πανδημία η ελληνική κυβέρνηση ήταν κάτι το ακατανόητο για μας στη Σουηδία, αλλά όχι μόνο. Πουθενά αλλού στον κόσμο εκτός από την Ελλάδα δεν χρειαζόταν να στείλεις μήνυμα για να βγεις από το σπίτι σου. Στη Σουηδία, εμείς πλέναμε καλά τα χέρια μας και φορούσαμε μάσκες μόνο. Τίποτε δεν έκλεισε, δεν διανοηθήκαμε καν να κλείσουμε τα σχολεία γιατί θα ήταν καταστροφικό για τα παιδιά. Αν με ρωτάς, καλά κάναμε - και το λέω εγώ αυτό που ο πατέρας μου πέθανε λόγω κορονοϊού (ήταν και μεγάλος βέβαια, με επιβαρυμένη υγεία). Φυσικά είχαμε νεκρούς, αλλά μόνο στην αρχή και ποτέ τα νοσοκομεία μας δεν στάθηκαν ανίκανα να βοηθήσουν. Δεν είχαμε δηλαδή την εικόνα της Ελλάδας όπου εξερράγη ουσιαστικά το σύστημα Υγείας, δίχως καμία βοήθεια από την πολιτεία. Μπορεί στην αρχή της πανδημίας η Σουηδία να θεωρήθηκε το “μαύρο πρόβατο”, επειδή ακριβώς τα πάντα παρέμειναν σε λειτουργία, και προφανώς είχαμε νεκρούς, αλλά λιγότερους από χώρες σαν την Ελλάδα που έκλεισαν τα πάντα, δίχως αντιστάθμισμα.

»Επιπλέον, η αποξένωση που ακολούθησε την απομόνωση έχει και άλλες συνέπειες: από τις εργασιακές διεκδικήσεις (πώς να λειτουργήσουν τα συνδικάτα χωρίς εργάτες παρόντες;), αλλά είχαμε και μια έξαρση του ατομικισμού, που οδηγεί στη βία και την αποθέωση του ατόμου, μα όχι ως συλλογικού όντος. Ξέρετε τι έχω παρατηρήσει: εμείς στη Σουηδία μπορεί να μη μιλάμε πολύ περί ελευθερίας, αλλά είναι πολύ σημαντική για εμάς (ίσως και γι’ αυτό δεν επιβλήθηκαν σκληρά μέτρα περιορισμού κυκλοφορίας επί πανδημίας). Εσείς, πάλι, εδώ στην Ελλάδα μιλάτε διαρκώς για ελευθερία, αλλά υποτάσσεστε πλέον πολύ εύκολα σε εντολές άνωθεν. Δεν αντιδράτε στον βαθμό που θα περίμενε κάποιος αν σας ακούσει να μιλάτε».

Τώρα τι να του πω; Οτι έχει άδικο;

«Ολα τα παραπάνω συνδέονται με το είδος της λογοτεχνίας που έχω επιλέξει. Η πολιτική (ως πραγματικότητα και ως ιδεολογία) συνδέεται με τη λογοτεχνία ανέκαθεν. Προσπαθώ να δω τι συμβαίνει στον κόσμο και να το μεταστοιχειώσω σε λέξεις. Μάλιστα με εντυπωσίασε το γεγονός ότι η λογοτεχνία που επέλεξαν οι αναγνώστες κατά τη διάρκεια της πανδημίας δεν ήταν αυτό που λέμε χαρούμενη, ευχάριστη, δεν έψαχναν μια διαφυγή από τη ζοφερή πραγματικότητα. Ισα ίσα, η αστυνομική και νουάρ λογοτεχνία είχε την τιμητική της» μας λέει ο Αρνε. «Στη λογοτεχνία, δηλαδή, στην οποία καθρεφτίζεται πραγματικά η κοινωνία. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα είχαμε την περιγραφή της εγκληματικότητας των “λευκών κολάρων”, του οικονομικού εγκλήματος, όπου τα κοινωνικά όρια άλλαζαν και κανένας δεν τιμωρούνταν. Η αίσθηση για την Αμερική είναι ότι αν είσαι λευκός, πλούσιος Ρεπουμπλικανός, τότε κανένας δεν σε κυνηγά. Αυτό πλέον το έχουμε δεχτεί ως κάτι “φυσικό”, και κοινωνικά και στην αστυνομική λογοτεχνία! Ετσι, έχουμε περάσει πλέον σε πιο βίαια εγκλήματα, από την και μέσα στην κοινωνία».

Ο ίδιος περιγράφει δυστοπικούς κόσμους στα βιβλία του, αλλά τελικά σε τέτοιους κόσμους ζούμε πλέον. Μήπως οι αναγνώστες του βιώνουν πιο δύσκολες συνθήκες απ’ ό,τι οι ήρωές του;

«Μάλλον ναι» μας απαντά. «Καθώς στο νουάρ μυθιστόρημα ίσως να περιμένει κάποιος ένα happy end, μια λύση του δράματος, την ανάδειξη της αλήθειας, το ξύπνημα, την κάθαρση μετά την κάθοδο στην κόλαση και την ανάδυση στην απέναντι πλευρά. Αυτό όμως δεν το βλέπω να ισχύει γύρω μου... Ωστόσο, προσωπικά, παρόλο το σκοτάδι που βλέπω, επιλέγω να κοιτάξω προς το καλό. Ως νησίδα έστω, μέσα στη δυστοπία». Μήπως το νιώθει έτσι επειδή είναι ερωτευμένος; «Αυτή είναι μια καλή ερώτηση (χαμογελάει). Αλλά θεωρώ ότι αυτό συμβαίνει μάλλον λόγω της φύσης μου. Είμαι ένας ευγενικός Βίκινγκ (έχω ελέγξει το γενετικό μου προφίλ, είμαι Σκανδιναβός με απευθείας αναφορά στους Βίκινγκς). Μπορεί ο κόσμος να είναι σκοτεινός, αλλά δεν αναζητώ το σκοτάδι, ψάχνω για ψήγματα φωτός»...

Γι’ αυτό και δεν θα σταματήσει να γράφει. Τώρα ετοιμάζει ήδη το 21ο βιβλίο του! «Ενηλικιώνεστε!» του λέμε. «Δεν νομίζω» μας λέει γελώντας. «Αν εννοείτε την ενηλικίωση ως κάτι συνδεδεμένο με την απώλεια φαντασίας, τότε όχι, δεν έχω ενηλικιωθεί».