«Ονειρεύεσθαι και πράττειν»

Ονειρα: μια λέξη το λιγότερο μυστηριακή, το περισσότερο επαναστατική. Οσοι λαοί, στο βάθος της Ιστορίας, είχαν αναπτύξει πολιτισμό και ήταν συνδεμένοι στενά με τη φύση, ασχολήθηκαν με τα όνειρα ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της βιωμένης πραγματικότητας. Για να έρθουμε στα δικά μας, οι αρχαίοι Ελληνες είχαν προσωποποιήσει τα όνειρα: Ο Ονειρος ήταν θεός, αγγελιοφόρος του Δία, που τον έστελνε στους ανθρώπους για να τους συμβουλέψει.

Σύμφωνα με τον Ησίοδο, τα Ονειρα ήταν παιδιά της Νύκτας και αδέλφια του Θανάτου και του Υπνου. Ο Αρτεμίδωρος ο Δαλδιανός (ή Ονειροκριτικός) ήταν γνωστός ερμηνευτής ονείρων. Εζησε το δεύτερο μισό του 2ου μ.Χ. αιώνα στην Εφεσο. Ελάχιστα έχουν διασωθεί για τη ζωή του, γνωρίζουμε όμως το έργο του, που έχει τη δική του, μοναδική ιστορική και πολιτισμική σημασία, καθώς ο ίδιος διαχώριζε την προφητική ερμηνεία των ονείρων από τη μη προφητική, με τη δεύτερη να έχει να κάνει με τον ψυχισμό του ατόμου. Μήπως, λοιπόν, το έργο του Αρτεμίδωρου έχει και επιστημονική σημασία;

Αιώνες αργότερα, οι Γιουνγκ και Φρόιντ ανατρέχουν στον Αρτεμίδωρο. Μάλιστα, ο Φρόιντ στην πραγματεία του «Η ερμηνεία των ονείρων» αναφέρεται οκτώ φορές στον Αρτεμίδωρο. Τι συμβαίνει λοιπόν; Γιατί κάτι τόσο αρχέγονο έχει απασχολήσει και απασχολεί επί αιώνες φιλοσόφους, επιστήμονες και φυσικά όλους εμάς; Γιατί έως τώρα δεν έχουμε ανακαλύψει πλήρως τη «γλώσσα» των ονείρων; Αλλά κυρίως, πώς το «ονειρεύεσθαι» συνομιλεί με το «πράττειν»;

Ακριβώς αυτή η τελευταία ερώτηση είναι και το θέμα του 18ου Συμποσίου της Ελληνικής Εταιρείας Ψυχανάλυσης και Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας (ΕΕΨΨ). Πρόκειται για ένα σημαντικότατο συμπόσιο, καθώς πέρα από το πόσο καίριο είναι το θέμα του, παίρνει αξία και από τον διοργανωτή του: η ΕΕΨΨ είναι η πρώτη ψυχαναλυτική ελληνική εταιρεία, που ιδρύθηκε το 1977 έχοντας αναδείξει αδιαμφισβήτητο έργο.

Αρκεί να πούμε πως ένας από τους ιδρυτές της ήταν ο καθηγητής Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος, μια σπουδαία μορφή του χώρου, ο πρώτος που μίλησε, μεταξύ άλλων, και για ζητήματα αποασυλοποίησης (και φυσικά τότε έπεσαν να τον φάνε!), αποδεικνύοντας έμπρακτα πώς γίνεται το πέρασμα από το «ονειρεύεσθαι» στο «πράττειν». Εξάλλου, όλο το φετινό συμπόσιο αφιερώνεται στη μνήμη του, καθώς και στους Αθηνά Αλεξανδρή, Ανδρέα Γιαννακούλα, Ματθαίο Γιωσαφάτ και Ιωάννη Τσιάντη, όλοι ιδρυτικά μέλη της ΕΕΨΨ, που έχουν «φύγει» από κοντά μας, έχοντας προσφέρει ουσιαστικά.

Συνομιλήσαμε με τη Χαρά Καραμανωλάκη, πρόεδρο του Δ.Σ. της ΕΕΨΨ, η οποία μας εισάγει στην προβληματική του «ονειρεύεσθαι» και του «πράττειν»: «Πρόκειται για δύο βασικές ψυχαναλυτικές έννοιες, που εμφανίζονται στις φροϊδικές απαρχές της ψυχανάλυσης, τότε, στην αυγή του 20ού αιώνα, και κατ’ αρχάς στηρίζονται σε μια αντίθεση: το όνειρο, που πραγματοποιεί μια ασυνείδητη επιθυμία, συνιστά -μέσω της ερμηνείας του- τη βασιλική οδό για τη γνώση του ασυνείδητου. Ενώ το ‘‘πράττειν’’, που ο Φρόιντ θεωρεί ότι συμβαίνει αντί του ‘‘ενθυμείσθαι’’, συσκοτίζει τον δρόμο προς αυτή τη γνώση. Το ενδιαφέρον είναι ότι στη συνέχεια του φροϊδικού έργου η αντίθεση αυτή αμφισβητείται εν μέρει. Ταυτόχρονα, η επινόηση της ενόρμησης του θανάτου, που ακολουθεί τις εμπειρίες του Α’ Π.Π. και της πανδημίας της ισπανικής γρίπης, θα συσχετίσει με κάποιον τρόπο τις δύο έννοιες (μετατραυματικά όνειρα, ψυχαναγκασμός της επανάληψης).

Σήμερα -84 χρόνια μετά τον θάνατο του Φρόιντ- με καταλύτη τη διαφορετική αντίληψή μας για την ενεργό (ασυνείδητη κυρίως) συμμετοχή της/ου αναλύτριας/ή στην ψυχαναλυτική διαδικασία, που καθιστούν τα ‘‘ονειρεύεσθαι’’ και ‘‘πράττειν’’ αμφίπλευρα, θεωρούμε ότι η σχέση αυτών των δύο εννοιών είναι περισσότερο σύνθετη και ενδιαφέρουσα. Ιδιαίτερα σε μια εποχή που φαίνεται να ευνοεί ένα παθητικό ‘‘ονειρεύεσθαι’’ και ένα ‘‘πράττειν’’ χωρίς όραμα ή σκέψη.

Βέβαια, πρέπει να διευκρινιστεί ότι ως ‘‘πράττειν’’ στην ψυχανάλυση αναφερόμαστε στις πράξεις που συνιστούν μια μορφή εκφόρτισης, στις περιπτώσεις εκείνες όπου ένα ψυχικό φορτίο δεν είναι δυνατόν να συνδεθεί με το συναίσθημα που του αναλογεί, να βιωθεί ψυχικά, να υποστεί επεξεργασία, να μεταβολιστεί. Αυτό μπορεί να αφορά πρώιμους και τραυματισμένους ψυχισμούς, αλλά και αβάσταχτα ψυχικά φορτία. Ομως υπάρχουν και πράξεις που έχουν οδηγό το όραμα και τη σκέψη», μας λέει η κ. Καραμανωλάκη αναφερόμενη σε όλους/ες που θα μιλήσουν στο συμπόσιο (όπου βασικοί προσκαλεσμένοι είναι ο Βραζιλιάνος ψυχαναλυτής και συγγραφέας Ρούσβελτ Κασόρλα, ο πρόεδρος της Ιταλικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας Σαράντης Θανόπουλος και η τ. πρόεδρος της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας του Παρισιού Μαρίλια Αϊζενστάιν-Αβέρωφ). Κι επειδή, όπως είπαμε, τα όνειρα συνδέονται άμεσα τόσο με το «πράττειν» (είτε με την ψυχαναλυτική είτε με την ευρεία έννοια του όρου) μέσω της τέχνης, στο συμπόσιο θα γίνουν απόπειρες ψυχαναλυτικής ανάγνωσης έργων τέχνης. Μάλιστα, η κ. Καραμανωλάκη θα συντονίσει τη συζήτηση που θα διεξαχθεί με αφορμή τα ντοκιμαντέρ της Μαριάννας Οικονόμου.

📌 Το συμπόσιο θα πραγματοποιηθεί 5-7 Μαΐου διά ζώσης στο Ιδρυμα Ευγενίδου (Πλανητάριο, λ. Συγγρού 387). Ολες οι εργασίες του συμποσίου είναι ανοιχτές προς το κοινό, αρκεί να γίνει εγκαίρως η κράτηση θέσης. Αναλυτικές πληροφορίες (και για το πρόγραμμα) στο: psychoanalysis-psychotherapy.gr.