O μπαρμπα-Στάθης και τα τρία γουρουνάκια

Η σάτιρα –και όχι σάτυρα–, σύμφωνα με το «Αντιλεξικό» του Βοσταντζόγλου, προέρχεται από παρετυμολογία. Ετσι η λέξη σάτυρος και σατυρικό δράμα δεν έχουν καμία σχέση με τη σάτιρα ως διακωμώδηση.

Οι σάτυροι ήταν σύμφωνα με τη μυθολογία ακόλουθοι του Διονύσου. Μειξογενείς οντότητες, χωρίς κανέναν έλεγχο των ορμών τους. Εμφανίζονται ως φιλόμουσοι, δεινοί χορευτές, θρασείς, πότες και εξαιρετικά ερωτομανείς.

Στο Ράδιο Αρβύλα μάλλον μπέρδεψαν τη σημασία λέξεων και καταστάσεων. Ετσι η «απερισκεψία» (sic) του Στάθη από ουσιαστικό ατόπημα γίνεται ορθογραφικό λάθος και οι λοιποί «συμμαθητές» και δάσκαλοι ηθών, αφού πήραν ανά χείρας την έκθεση του φίλου τους και κόκκινο στυλό, τη διόρθωσαν και τον έβαλαν απλώς τιμωρία με το ένα πόδι στη γωνία.

Αρκεί όμως η συγγνώμη και η στέρηση έδρας και λόγου να διορθώσει τις αμαρτίες του ανθρώπινου διασυρμού;

Πώς ορίζει κανείς την αρχή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας; Σε παλιότερες εποχές, στην Ελλάδα, τα χρηστά ήθη, η τιμή, ο σεβασμός και οι «ποινές» διασυρμού κόμιζαν άλλες εικόνες.

Στην ταινία «Η κόμισσα της φάμπρικας» του 1966 ο εξευτελισμός της Μέλπως Ζαρόκωστα από τα ερωτικά γράμματα που έχει στα χέρια του ο «λάθος» σύντροφος με την απειλή δημοσιοποίησής τους –ελλείψει smartphones– αναδεικνύεται σε μια διαχρονική ηθογραφία και καυστική σάτιρα των κοινωνικών και πολιτικών δομών του 1960.

Στην ταινία «Ο Ατσίδας» του 1961, τα επίσης ερωτικά γράμματα της Μαίρης Βούλγαρη προς τον Ντίνο Ηλιόπουλο που περιγράφουν γλαφυρά τις ερωτικές περιπτύξεις τους, αναπαράγουν στους θεατές λάθρες «εικόνες» σοφτ-πορνό άλλης εποχής. Αν η σάτιρα έχει ονοματεπώνυμο και διείσδυση, αυτό γίνεται μέσω του συγγραφέα Δημήτρη Ψαθά, που με τη γνωστή πλέον μέθοδο «στρίβειν διά του αρραβώνος» δίνει στην πληγωμένη πρωταγωνίστρια μια προσωρινή λύση εντός οθόνης και εκτός δικαστηρίων, αφού δεν μπορούσε ακόμη να προσφύγει σε πλατφόρμες και συμβουλευτικές γραμμές τύπου MeToo & Time’sUp.

Η υπόθεση Αρβύλα-στόρι με πήγε κυριολεκτικά πίσω στα μιξοαθώα 80s και στην εμβληματική για το είδος και την εποχή ταινία του πρωτοεμφανιζόμενου τότε Στίβεν Σόντερμπεργκ «Σεξ, ψέματα και βιντεοταινίες», όπου η κινηματογραφική σπουδή πάνω στη σεξουαλική δυσλειτουργικότητα τού χαρίζει στο Φεστιβάλ των Κανών του 1989 τον Χρυσό Φοίνικα και στον α-σεξουαλικό πρωταγωνιστή του, James Spader, το Οσκαρ ερμηνείας Α' ρόλου.

Εδώ δεν τίθεται ακόμη θέμα «βραβείου» καλύτερου σεναρίου και ηθοποιίας, αφού είμαστε στην αρχή μιας ερασιτεχνικής μυθοπλασίας, αλλά μιας καθόλου πειστικής πραγματικότητας.

Στην υπόθεση Παναγιωτόπουλου ανακύπτουν ερωτήματα περίπου όμοια με αυτά της ταινίας. Η συζήτηση, η σάτ-υ-ρα και η οθφαλμολαγνεία είναι καλύτερη από το σεξ;

Οπως και ο πρωταγωνιστής (James Spader) που αγνοούμε τη «δεύτερη» ζωή του, έτσι και ο Στάθης προσπάθησε, μετά τις αποκαλύψεις, με τις δηλώσεις του να μας πείσει πως επρόκειτο για «μία απαράδεκτη πράξη» (sic) ζητώντας συγγνώμη και μεταμελώντας ειλικρινά, καθώς δήλωνε ότι «επανόρθωσα εμπράκτως, χωρίς να θεωρώ ότι η μεταμέλειά μου εκμηδενίζει την απαξία της πράξης μου» (sic).

Αυτό το στιγμιαίο και απαράδεκτο λάθος θα μπορούσε ίσως να συγχωρεθεί στα ανώριμα χρόνια της ερωτικής μας ζωής όπου «πειραματιζόμαστε» με τη φύση και τα όριά μας.

Ομως στην περίπτωση του Στάθη και της παρέας του, όπως και του έργου, ξεχνάμε το σεξ, τα αστεία, την ειρωνεία, και μένουμε στα ψέματα αφού έχουμε περάσει πρώτα από τη βιντεοσκόπηση και τη δημοσιοποίηση της πράξης.

Αν ο Φρόιντ ζούσε, σίγουρα θα είχε χαρεί τόσο την οσκαρική ταινία όσο και με το δράμα του απερίσκεπτου και απερίγραπτου μπαρμπα-Στάθη. Το φροϊδικής έμπνευσης σενάριο που βρίθει από υπαινιγμούς, υποσυνείδητο υπαρξιακό πάθος και συγκρουσιακούς χαρακτήρες που κινούνται πάνω σε κόκκινες λεπτές γραμμές, θα έκανε χαρούμενο τον καναπέ του Φρόιντ.

Η αντιστροφή όμως των ρόλων και γεγονότων θα είχε αξία και ενδιαφέρον μελέτης. Αυτό έχουν διαπραγματευτεί με βιτριολικό χιούμορ κατ’ επανάληψη οι Ράδιο Αρβύλα, όταν σχολιάζουν από ασφαλή απόσταση, κρατώντας τους δείκτες τους και την τηλεθέαση σε υψηλό σημείο.

Το χαλί και το χάλι της τηλεόρασης δεν προβάλλει μόνο τις αδυναμίες των άλλων αλλά και τις δικές μας, όταν εξαιρούμαστε a priori από τη δημοσιότητα και την κριτική ή όταν μας συμφέρει να το ξεχνάμε.

Η ηδονή των γεγονότων που αναπλάθουμε και κατασκευάζουμε διηγούμενοι μας παρασύρει να διογκώσουμε το ψέμα ή να μεταμφιέσουμε την αλήθεια. Τελικά, όπως λέει κάπου ένας ποιητής, «είναι εκείνο το ψέμα που θα φανερώσει την αλήθεια». Κάτι σαν τις ιστορίες του Αισώπου.

Σαν άξιος απόγονος της γενιάς των 80s ο Στάθης, που δεν είναι ψάλτης και ιεροκήρυκας αλλά μάλλον επίδοξος πρωταγωνιστής αξέχαστων trash ταινιών, όπως «Και… ο πρώτος ματάκιας», «Μάντεψε τι κάνω… τα βράδια», «Ψηλός λιγνός και ψεύταρος», «Εγώ… και το πουλί μου», που «ξέφυγαν» από την ιδιωτική προβολή προς ένα σκοτεινό κοινό που έχει μάθει να συγχωρεί τις αμαρτίες του πριν ακόμη προλάβει να βαφτιστεί.

Η ηθική μας σφυρηλατήθηκε σε δύσκολους, στερημένους καιρούς, αλλά όχι ανάλγητους, και το χιούμορ των γυμνασιακών χρόνων ξεπερνά κάποτε την εφηβεία του και ωριμάζει σε δεξιοτεχνική σάτιρα ή αυτοσαρκασμό.

Βέβαια ο Στάθης πιθανόν να ανήκει σ’ εκείνες τις συνδυαστικές και αναδυόμενες μορφές ερωτικής παραφιλίας που σχολιάζει το Ράδιο Αρβύλα μέσα από τον ωκεανό του Ιντερνετ, που έχουν σχέση με τον ψυχολογικό εξαναγκασμό, την παρενόχληση, την ηδονοβλεψία και την αποσυνάγωγη δημοσιολαγνεία. Εδώ πάντως, κατά δήλωση, πρόκειται απλώς για μια παραβατική συμπεριφορά.

Η έμφυλη βία όσο δεν την καταδικάζεις ηχηρά και δεν τη σταματάς εν τη γενέσει της τόσο σε παρασέρνει και το καταλαβαίνεις ίσως μόνο όταν αρχίζεις να «πονάς».

Χαρακτηριστικό της revenge-porn καταιγίδας, η βραβευμένη με Χρυσή Αρκτο το 2021 στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου, ταινία του Ρουμάνου Ράντου Ζούντε «Ατυχές πήδημα ή παλαβό πορνό». Οπως έγραψε τον Οκτώβριο η «Εφ.Συν.» και σχολίασε υπέροχα η Νόρα Ράλλη για την ταινία, όλα μπορούν να «γίνουν» και να «ξεγίνουν» αν η ηθική μας και η κοινωνία το επιτρέπει.

Στην υπόθεση, το ερασιτεχνικό porn-tape της ταινίας διαρρέει στον ωκεανό του διαδικτύου και η παθούσα δασκάλα πρωταγωνίστρια προσπαθεί να σώσει την τιμή της και την κοινωνική συνοχή της οικογένειας που κλυδωνίζεται εν μέσω πανδημίας.

Αν τα παραδείγματα της μυθοπλασίας ή της καθημερινότητας σας φαίνονται τετριμμένα και ξεπερασμένα, τότε μπορείτε άφοβα να συνεχίσετε να παρακολουθείται xxx-videos με τους φίλους σας ή τις φίλες σας, παρά τις αποκαλύψεις για την «παραβατική συμπεριφορά του πρώην συνεργάτη» (sic), έτσι ώστε οι υπόλοιποι συνεργάτες να μπορέσουν να συνεχίσουν το σατιρικό τους έργο αποκαθηλώνοντας και καυτηριάζοντας κυβερνώντες και μη, χρησιμοποιώντας ως αξίωμα ότι η σάτιρα γεννήθηκε στην Ελλάδα και ως εκ τούτου έχει γερές ρίζες.

Βέβαια ο επιτυχημένος τρόπος με τον όποιο η ομάδα διαχειρίζεται την επικαιρότητα και τη σχολιάζει αναδεικνύει και την υποκρισία που αποτελεί και το modus operandi στην κοινωνία της απελευθέρωσης.

Η ηθική βλάβη «διαφεύγει» έτσι την κοινή προσοχή αφού περνά ως κακή συνταγή, ατυχή εξέλιξη, ξεπερασμένη αντίληψη, πολιτικός ελιγμός ή ακόμη και ως παρένθετη συγγνώμη προς το απαίδευτο κοινό.

Τα γεγονότα και οι παρασπονδίες της ζωής «γεννούν» νέες ιδέες, ήρωες και αντιήρωες.

Δημοσίευση στην εφημερίδα «Ποντίκι» 23-2-2019: «Ουαλία - Σκάνδαλο σε φυλακή: Δεσμοφύλακας γύριζε ερασιτεχνικό πορνό με κατάδικο».

Δημοσίευση στο Bovary.gr 1-11-2020: «Βιαστής στο Περού αθωώθηκε επειδή το θύμα φορούσε κόκκινα εσώρουχα. Μάταια η υπεράσπιση και όλες οι γυναίκες φώναζαν “Η δαντέλα δεν είναι συγκατάθεση”».

Οταν οι ειδήσεις μετατρέπονται σε ροζ… πάνθηρες και οι παρουσιαστές σε ωσεί μάρτυρες αλλά και κριτές, η αλήθεια μπορεί να περιμένει και μια… μέρα παραπάνω.

Το φαινόμενο της κλειδαρότρυπας των ειδήσεων έχει ισχυρό έρεισμα παγκοσμίως και μπορεί ο ηδονοβλεψίας να μη χαίρει ιδιαίτερης κοινωνικής εκτίμησης, αρκεί το μάτι να παραμένει πρησμένο αλλά και ανώνυμο πίσω από τη φωτισμένη τρύπα. Οσο ανεβαίνει το «ξεχασμένο» λίμπιντο στα ουράνια τόσο οι στατιστικές γίνονται αξιομνημόνευτες και παραπλανητικές, αρκεί να «δένουν» με νούμερα, στατιστικές και εικόνες.

Αλλωστε στο υπόμνημά του ο Στάθης ανέφερε μεταξύ άλλων: «Δεν το ήξερε η κοπέλα, εγώ το έκανα. Αισθανόμουν ότι εκείνη την εποχή ήθελα μια σεξουαλική διέγερση με την ανάρτηση βίντεο».

Ηρθε λοιπόν η εποχή που το σεξ έγινε «ιδιωτική τέχνη» από ιδιωτική υπόθεση, ήρθε η εποχή που δεν πρέπει να κρύβουμε τα βίτσια μας αλλά να τα ονομάζουμε δημιουργικό σεξ.

Οσοι έχουν δει την προφητική ταινία, του τελικώς αποδεδειγμένα kinky Woody (Woodpecker) Allen, «Οσα θέλατε να μάθετε για το σεξ και φοβόσασταν να ρωτήσετε» του 1972, θα πρέπει να μάθετε να μη φοβάστε το σεξ αλλά να δημιουργήσετε τη δική σας ιστορία.

Το γεγονός ότι κανένα δικαστήριο τελικά δεν άγγιξε τον Woody Allen ίσως έδωσε στην παραφυλία ένα «παράσημο», λέγοντας έτσι και σε άλλους «σκηνοθέτες» του χώρου: δημοσιότητα είναι θα περάσει.

Αλλωστε τον δρόμο άνοιξαν όλα εκείνα τα διάσημα χολιγουντιανά ζευγάρια που σέβονται και πωλούν τον εαυτό τους με το κομμάτι. Kim Kardashian & Ray J. τα sex tapes τους βγάζουν ακόμη εκατομμύρια. Το αντίστοιχο sex tape της πρώτης διδάξασας Pamela Anderson & Tommy Lee αφού έγινε best-seller στα βιντεοκλάμπ της γειτονιάς, τώρα γίνεται σειρά στην τηλεόραση. Σε αυτά άλλωστε οι Αμερικανοί είναι «μανούλες».

Τι κι αν υπάρχουν αντίθετες «φωνές» στην καταιγίδα. Οπως το κανάλι Nowness.com του Jefferson Hack στο οποίο στις 28 Ιουλίου 2021 αναρτήθηκε ένας οπτικός οδηγός για την ανθρώπινη οικειότητα και τον ερωτισμό μέσα στην πανδημία. Ενα δραματοποιημένο video με την ελπίδα οι άνθρωποι να κατακτήσουν κάποια στιγμή τη χαμένη οικειότητα και να μοιραστούν αληθινές προσωπικές στιγμές.

Η πανδημία όμως ανέδειξε και ένα άλλο φαινόμενο: την υποταγή της κοινωνίας στην τεχνολογία.

Η εφαρμογή εξουσίας κατά τον Γάλλο φιλόσοφο Ζιλ Ντελέζ λέει: «Στις πειθαρχικές κοινωνίες έχουμε δυο πόλους, την “υπογραφή” που υποδουλώνει το άτομο και τον αριθμό μητρώου που υποδηλώνει τη θέση του στη μάζα εξουσίας».

Στην σάτιρα της Αρβύλας σχολιάζουμε, σατιρίζουμε, καυτηριάζουμε, κανιβαλίζουμε με προσοχή, κρατώντας την προσωπική μας ζωή εκτός επικίνδυνης ζώνης. Οταν οι άλλοι μάθουν τα δικά μας «κατορθώματα» γινόμαστε αδιάφοροι, κουνάμε το κεφάλι με έκπληξη και στην καλύτερη των περιπτώσεων λέμε «αυτά συμβαίνουν», ρίχνοντας ταφόπλακα στα γεγονότα.

Ο πιο ειδικός για να μιλήσει για τη σάτιρα και τα όριά της, ο καυστικός και πάντα επίκαιρος γελοιογράφος «ΚΥΡ», που σε συνέντευξη στο www.iefimerida.gr στις 10-1-2022 λέει ότι έχει αλλάξει ο τρόπος που αστειευόμαστε, τα όρια του αστείου και της σάτιρας και ότι «αυτή η απότομη δόξα σε κάνει να ξεφεύγεις» (sic).

Σε αυτόν το τέταρτο τροχό της εξουσίας των ΜΜΕ, όταν οι άλλοι «δεν ξέρουν», εσύ φροντίζεις να γνωρίζεις και όχι ν’ απορείς έχοντας μάθει απέξω το δοκίμιο του Σοπενχάουερ «Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο» για να είσαι πάντα ένα βήμα μπροστά.

Ευτυχώς σήμερα η τεχνολογία προσφέρει απλόχερα flashback. Τον Φεβρουάριο του 2021 μεταξύ άλλων ο Αντώνης Κανάκης έλεγε για την υπουργό Μενδώνη: «Ας δεχτούμε ότι δεν ήξερε τίποτα. Είναι και λίγο υποχρέωσή της να ξέρει. Εδώ εμείς έναν συνεργάτη παίρνουμε και τσεκάρουμε να δούμε τι καπνό φουμάρει, πριν τον βάλουμε μέσα στο μαγαζί μας».

Το πείραμα του «Μεγάλου Αδελφού» στο Ράδιο Αρβύλα εξελίχτηκε τελικά σε πείραγμα των ηθών, σε υποταγή στην έκπτωτη καθημερινότητα και σε ασκήσεις ειρωνικής σάτιρας.

Ο Giorgio Agamben (Ιταλός φιλόσοφος και συγγραφέας) λέει: «Είμαστε φτιαγμένοι από μικρές χαρές και το να είμαστε ευχαριστημένοι απ’ αυτές σημαίνει να βρούμε σ’ αυτές καθαυτές τη δύναμη ν’ αντισταθούμε στην αισχρότητα».