Τα φεγγάρια του Παβέζε

«Ποιος μπορεί να πει από τι σάρκα είμαι φτιαγμένος; Γύρισα τον κόσμο αρκετά, ώστε να ξέρω πως όλες οι σάρκες καλές είναι και ισάξιες, όμως γι’ αυτό ακριβώς ο άνθρωπος κοπιάζει και προσπαθεί να ριζώσει, ν’ αποκτήσει γη και πατρίδα, για να μπορεί η σάρκα του ν’ αξίζει και να βαστάξει λίγο περισσότερο από ένα απλό γύρισμα των εποχών»

«Το φεγγάρι και οι φωτιές», που επανακυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση της Αννας Παπασταύρου, ήταν κάτι περισσότερο από άλλο ένα βιβλίο για τον συγγραφέα του, Τσέζαρε Παβέζε. Εξομολογήθηκε, μετά την πρώτη κυκλοφορία του το 1950, ότι ήταν ένα βιβλίο που κουβαλούσε μέσα του πολύ καιρό και που απόλαυσε περισσότερο γράφοντάς το: «Τόσο που πιστεύω πως για κάμποσο -ίσως και για πάντα- δεν θα γράψω τίποτ’ άλλο. Δεν είναι σωστό να προκαλούμε υπερβολικά τους θεούς».

Κανείς δεν τον πίστεψε τότε. Η φήμη του απλωνόταν σε όλο τον κόσμο κι ο επιδραστικός λογοτεχνικός λόγος του ξεσήκωνε τις καρδιές των προοδευτικών της Ευρώπης.

Ο ορφανός από πατέρα Τσέζαρε μεγάλωσε με την αυστηρή μητέρα του στο Τορίνο. Ηταν ένα κλειστό παιδί που παλεύει μέσα από τη λογοτεχνία να λύσει τα προσωπικά του αδιέξοδα. Ο έρωτας, η προδοσία και ο θάνατος τον απασχολούν από την εφηβεία του. Οταν αυτοκτόνησε ένας φίλος του, είχε γράψει προφητικά: «Ο Παβέζε είναι νεκρός». Οι γυναίκες που πέρασαν από τη ζωή του θα τον σημαδέψουν. Η πολιτική και η συστράτευσή του με την Αριστερά έμοιαζε να είναι η μόνη διέξοδος για να αποδοθεί δικαιοσύνη στον κόσμο.

Φανατικός αντιφασίστας, συνελήφθη το 1935 και καταδικάστηκε για κατοχή επιστολών από πολιτικό κρατούμενο. Μετά από μερικούς μήνες στη φυλακή, εστάλη εξόριστος στο Confino, στη Nότια Ιταλία. Ενα χρόνο μετά επέστρεψε στο Τορίνο κι εργάστηκε για τον αριστερό εκδότη Einaudi ως συντάκτης και μεταφραστής. Ηταν στη Ρώμη όταν κλήθηκε από τον φασιστικό στρατό, αλλά λόγω του άσθματός του πέρασε έξι μήνες σε στρατιωτικό νοσοκομείο.

Οταν επέστρεψε στο Τορίνο, τα γερμανικά στρατεύματα κατέλαβαν τις οδούς και οι περισσότεροι από τους φίλους του είχαν φύγει για να αντισταθούν ως αντάρτες. Φυγαδεύτηκε στους λόφους γύρω από το Serralunga Di Crea, κοντά στο Casale Monferrato και δεν πήρε μέρος σε καμία ένοπλη προσπάθεια που έγινε σε εκείνη την περιοχή. Μετά τον πόλεμο προσχώρησε στο ΚΚΙ κι εργάστηκε στην εφημερίδα L’Unita.

Το 1936 κυκλοφόρησε την πρώτη ποιητική του συλλογή «Η εργασία κουράζει», σύντομα όμως εγκατέλειψε την ποίηση και αφοσιώθηκε στην πεζογραφία. Ο ποιητής, ο μυθιστοριογράφος, ο κριτικός λογοτεχνίας και ο μεταφραστής Τσέζαρε Παβέζε συγκαταλέγεται πια στους σημαντικότερους συγγραφείς του 20ού αιώνα στην Ευρώπη.

Θέλοντας να δηλώσει τις προθέσεις του αλλά και να ξεκαθαρίσει το τοπίο, μιας και βίωνε μια μεγάλη ερωτική απογοήτευση από την ηθοποιό Constance Dowling, στις 25 Μαρτίου της τελευταίας του χρονιάς είχε γράψει: «Δεν αυτοκτονεί κανείς για τον έρωτα μιας γυναίκας. Αυτοκτονεί γιατί ένας έρωτας, οποιοσδήποτε έρωτας, μας αποκαλύπτει τη γύμνια μας, την αθλιότητά μας, την αδυναμία μας, το τίποτα». Ενώ στις 27 Μαΐου σημείωσε σε ένα τετράδιο: «Τώρα με τον τρόπο μου μπήκα σε μια δίνη: βλέπω την αδυναμία μου, τη νιώθω ώς τα κόκαλά μου και είμαι παγιδευμένος στις πολιτικές μου υποχρεώσεις που με εξοντώνουν. Η απάντηση είναι μόνο μία: αυτοκτονία».

Στην ποίηση επέστρεψε λίγο πριν πεθάνει με δύο σύντομες ποιητικές ενότητες. Η πρώτη τιτλοφορείται «Η γη και ο θάνατος» και περιλαμβάνει εννέα ποιήματα που γράφτηκαν στη Ρώμη από τις 27 Οκτωβρίου έως τις 3 Δεκεμβρίου 1945 και δημοσιεύτηκαν δύο χρόνια αργότερα στο περιοδικό Le tre Venezie. Η δεύτερη ενότητα βρέθηκε μετά την αυτοκτονία του Παβέζε ανάμεσα στα χαρτιά του. Τα δέκα ποιήματα αυτής της σειράς, που έχει τίτλο «Ο θάνατος θα ’ρθει και θα ’χει τα μάτια σου», γράφτηκαν στο Τορίνο από τις 11 Μαρτίου ώς τις 11 Απριλίου 1950.

Την ίδια χρονιά κέρδισε το Βραβείο Strega για το La Bella Estate (Ομορφο Καλοκαίρι), που περιλάμβανε τρεις νουβέλες: La Tenda (1940), Il Diavolo Sulle Colline (1948) και Tra Donne Sole (1949).

Θα συνοψίσει όλη του την ελπίδα για τον «νέο κόσμο» στο κύκνειο άσμα του «Το φεγγάρι και οι φωτιές», όπου ο ήρωάς του, το «Χέλι», ένα φτωχό και νόθο παιδί, δουλεύει σκληρά στην Αμερική, βγάζει αρκετά χρήματα και αποφασίζει να επιστρέψει στον τόπο που γεννήθηκε. Μαζί με τα ανθρώπινα υπαρξιακά ζητήματα για τη ζωή και τον θάνατο, η ιστορία του αναφέρεται στην πολύπαθη από τον φασισμό Ιταλία, τον πόλεμο, αλλά και την Αντίσταση. Η ποιητική υπόσταση του συγγραφέα το διατρέχει από την αρχή ώς το τέλος.

Στα 32 αριθμημένα κεφάλαια του βιβλίου, μια μέρα μετά την απελευθέρωση, το Χέλι και ο σύντροφός του, ο Νούτο, συνένοχος στις σκανδαλιές και πρώτο κλαρίνο στα πανηγύρια, «επιστρέφουν» στον τόπο του χαμού. Στον τόπο που τους πόνεσε και τους στέρησε τις χαρές και την ανεμελιά της παιδικής ηλικίας. Ο Παβέζε βάζει βαθιά το μαχαίρι στο κόκαλο στην τραυματισμένη του μνήμη.

Κάτω από την ομορφιά της πατρίδας του βρίσκεται η ζοφερότητα και μια αίσθηση κινδύνου και διαφθοράς. Ο πόλεμος έχει αφήσει ανοιχτές πληγές που αιμορραγούν. Οι φτωχοί υποφέρουν και οι πονηροί επωφελούνται. Οι γυναίκες εμφανίζονται πάντα με δεύτερες σκέψεις μπροστά στην απλότητα των σκέψεων των ανδρών. Η Εκκλησία και το κόμμα μοιάζουν με ιδρύματα που ζητούν θυσίες και αφοσίωση. Οι ήρωες δεν είναι ελεύθεροι κι ας έχουν «απελευθερωθεί». Παραμένουν δέσμιοι μιας προκαθορισμένης γι’ αυτούς μοίρας. Η αφήγηση είναι ένα διαρκές φλας μπακ στο πριν και στο μετά την Αμερική. Στον τόπο σου, όσα κι αν έχεις επιτύχει, επιστρέφεις ο ίδιος, φαίνεται να καταλήγει το Χέλι. Φαίνεται να καταλήγει κι ο Παβέζε που το δικό του χωριό ήταν πάντα το σημείο αναφοράς στη ζωή και στο έργο του. Δικαίως το βιβλίο του αυτό θεωρήθηκε σπουδαίο από τους κριτικούς της εποχής. Οι φωτιές του δεν ήταν πάντα καταστροφικές, ήταν και μια άγρια επιθυμία για αναγέννηση από τις στάχτες μιας κατεστραμμένης παιδικής ηλικίας. Οσο για το φεγγάρι, πάντα άπιαστο και πάντα μόνο, έστεκε πάντα εκεί και περίμενε τη στιγμή που ο ποιητής θα περάσει στον δικό του υπερβατικό κόσμο.