Μυστήρια με σκιές και χρώματα

Μπελ Επόκ. Ομορφη, χρυσή εποχή και αισιόδοξο πνεύμα. Η περίοδος στην ιστορία της Ευρώπης που καλύπτει το τέλος του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού, μέχρι την έναρξη του καταστροφικού Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Μια πεντηκονταετία προόδου, εφευρέσεων, εκσυγχρονισμού, της δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης και των ταξικών διεκδικήσεων, λίγο πριν τα μαύρα πέπλα της σφοδρής γενικευμένης ενδοευρωπαϊκής διένεξης τυλίξουν από άκρο σε άκρο τη Γηραιά ήπειρο.

Είναι η εποχή που ο αιώνας άλλαζε και ο κόσμος ζούσε τους χρόνους της ανεμελιάς, του επιδεικνυόμενου πλούτου, της έντονης βραδινής διασκέδασης σε γεμάτες σάλες και καμπαρέ, λουσμένες στο φως, στο χρώμα και στη μουσική. Αυτά τα χρόνια που χαρακτηρίστηκαν όμορφα πήραν το όνομά τους μετά το τέλος του Μεγάλου Πολέμου για να σηματοδοτηθεί έτσι η λάμψη, τα όνειρα και η αισιοδοξία των ανθρώπων πριν από το τρομερό αιματοκύλισμα.

Είναι ακριβώς αυτή η εποχή που η τέχνη δυναμικά μπαίνει στην καθημερινότητα όλων και κατακτά τους χώρους, τις καρδιές και τις ζωές στο πλατύ κοινό.

Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, το Παρίσι ήταν η χωρίς ανταγωνισμό δυτική πρωτεύουσα στον κόσμο της τέχνης. Ο ιμπρεσιονισμός είχε μεταμορφώσει τις εικαστικές τέχνες και ο μετα-ιμπρεσιονισμός γνώρισε μεγάλη άνθηση στο πέρασμα του χρόνου. Οι καλλιτέχνες, μαζί με τους επιστήμονες και τους βιομηχάνους, θεωρήθηκαν από πολλούς «ηγέτες του κόσμου», η πρωτοπορία στην απαρχή για το χτίσιμο μιας νέας κοινωνίας.

Στον κόσμο της «Πόλης του Φωτός» μ’ αυτή τη δυναμική και προοπτική έφτασε ο 16χρονος Ελβετός καλλιτέχνης Φελίξ Βαλοτόν (1865-1925), ο οποίος έκανε τη γαλλική πρωτεύουσα σπίτι του για το υπόλοιπο της ζωής του.

Γεννημένος στη Λοζάνη, σε μια αυστηρή οικογένεια προτεσταντών, δραπετεύει έφηβος για να σπουδάσει τέχνη. Η νέα πόλη τού εξάπτει την περιέργειά και περιμένει να την εξερευνήσει. Παρατηρεί με άγρυπνο μάτι τη δημόσια χρήση του τηλεφώνου, το λαμπύρισμα από τον νέο ηλεκτροφωτισμό, τις φιλονικίες στα καφέ, τις παρέες στα λευκοντυμένα τραπέζια τα γεμάτα αλκοόλ και οργή. Εξάπτουν τη φαντασία του όλα όσα συμβαίνουν στο φως αλλά και στο σκοτάδι αυτής της ζωντανής, μοντέρνας πόλης στην καρδιά της Ευρώπης.

Ο Φελίξ συμμετείχε στενά σε μια ομάδα καλλιτεχνών γνωστών ως Ομάδα Ναμπί, μεταξύ των οποίων ήταν και οι Πιερ Μπονάρ (1867-1947) και Εντουάρ Βιγιάρ (1868-1940), με τον οποίο παρέμεινε φίλος για ολόκληρη τη ζωή του.

Η ομάδα συγκροτήθηκε αρχικά από φίλους που ενδιαφέρονταν για τη μοντέρνα τέχνη και τη λογοτεχνία και οι περισσότεροι από αυτούς ήταν συμφοιτητές στην Ακαδημία Ζουλιάν. Η λέξη Nabi σημαίνει «προφήτης» στα Αραβικά και Εβραϊκά και οι επιρροές τους προήλθαν από τις ιαπωνικές ξυλογραφίες, τον γαλλικό συμβολισμό αλλά και την αγγλική προραφαηλιτική τέχνη.

Ο Βαλοτόν, πάντα πνευματώδης και παρατηρώντας προσεκτικά την κοσμική και πολιτική ζωή, αποτύπωνε σε ξυλογραφίες εμπνευσμένες σκηνές που δημοσιεύονταν πολύ συχνά στον Τύπο. Τα έργα του υπήρξαν ένα λαμπερό φως στη λαγνεία, την απληστία, τις υποκρισίες της μεσαίας τάξης σε σφοδρές σκηνές που χαρακτηρίζονται από την έντονη, ασπρόμαυρη απεικόνισή τους απέναντι στις μέχρι τότε κοινωνικές τάσεις. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους δημιουργούς της εποχής του σ’ αυτόν τον τομέα.

Καθώς η δουλειά του εξελίχθηκε με το πέρασμα των χρόνων, ο έντονος ρεαλισμός και η δροσερή γραμμικότητα του μεταγενέστερου στιλ του τον έκαναν έναν από τους πιο ξεχωριστούς καλλιτέχνες των αρχών του 20ού αιώνα.

Και αν οι ξυλογραφίες του εντυπωσιάζουν, οι ζωγραφιές του απελευθερώνουν τη φαντασία και σε παρασύρουν στη μυστηριώδη μαγεία τους. Οι κόσμοι του ορίζονται με ζωντανά χρώματα, που πάντα όμως θα κρύβουν και μια συνωμοσία σκιών που ψιθυρίζουν τα κρυφά και τα ανομολόγητα σε βελούδινους καναπέδες, απόκρυφες γωνιές και μισοφωτισμένα δωμάτια.

Οι πίνακές του αφηγούνται λαμπερές ιστορίες αλλά, όπως πάντα, οι σκιές έχουν μια διαφορετική αφήγηση. Ετσι, τα έργα του, μικρά, συμπαγή, με σαγηνευτικές αποχρώσεις αποτελούν ένα αφηγηματικό παζλ.

Σήμερα, στη Βασιλική Ακαδημία Tεχνών (Royal Academy of Arts) στο Πικαντίλι του Λονδίνου μπορούμε να παρακολουθήσουμε τη ζωή και το έργο του αριστοτέχνη Ελβετού ζωγράφου σε μια μεγάλη έκθεση με τίτλο «Félix Vallotton: Painter of Disquiet». Φέρνει για πρώτη φορά στο βρετανικό κοινό ολοκληρωμένο το έργο του καλλιτέχνη με πάνω από 80 ζωγραφικά έργα και εκτυπώσεις.

Απολαμβάνουμε συναρπαστικά πορτρέτα, νεκρές φύσεις που μαγνητίζουν, τοπία που φωτοβολούν, αιχμηρά σατιρικές εκτυπώσεις, αλλά και συναισθηματικά φορτισμένους πίνακες με σκηνές που πληθωρικά διαχέουν ψυχολογική ένταση στον χώρο και στη διάθεση. Αποκαλύπτεται σε πλήρη έκταση το εξαιρετικό του έργο και η στιλιστική επανάσταση που έφερε με την έμπνευση και τη φαντασία του.

Η έκθεση ξεκινά με την αυτοπροσωπογραφία του σε ηλικία μόλις είκοσι χρόνων. Απεικονίζει με εξαιρετική μαεστρία τον εαυτό του. Ο ανήσυχος νεαρός μάς κοιτά επίμονα και με προσμονή μπροστά σε ένα πολύ ήσυχο και ήρεμο χρωματικά σκηνικό κάνοντας την αντίθεση εντονότερη.

Στις φημισμένες ξυλογραφίες του βλέπουμε την ίδια αιχμηρή ματιά. Αγριες σκηνές στους δρόμους του Παρισιού. Πλήθος κόσμου που διαμαρτύρεται, συγκεντρώσεις που ξαφνικά διαλύονται από κάποια αόρατη απειλή, πανωφόρια και καπέλα διασκορπισμένα, η βροχή που χτυπά με δύναμη στις ομπρέλες και πλημμυρίζει τους δρόμους, βίαιοι αστυνομικοί.

Αποτυπώνουν τον κόσμο έντονα και ρεαλιστικά ίσως και με μια δόση σάτιρας. Το λευκό χαρτί με τις μαύρες γραμμές μετατρέπεται σε δυναμικό καταγραφέα της καθημερινότητας και δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι παριζιάνικες σκηνές του αναπαράγονται σε εφημερίδες μέχρι και σήμερα.

Ωστόσο ο Βαλοτόν αναζητά το επίκεντρο στη δουλειά του. Στους εξαιρετικούς ζωγραφικούς του πίνακες βλέπουμε να πειραματίζεται. Τα υπέροχα χρώματα στα έργα του χωρούν αβίαστα τις μακρινές σκιές, ως μια υπαρξιακή, ψυχολογική και σωματική πτυχή της ανθρώπινης κατάστασης και διάθεσης, που όμως μπορεί να μονοπωλήσει την οπτική του έργου.

Ετσι δημιουργούνται οι έντονες αφηγήσεις του που φέρνουν στον αέρα μια αγχώδη ανησυχία. Πάντα υπάρχουν ένας άνδρας, μια γυναίκα σε ένα κλειστοφοβικό αστικό περιβάλλον, που υπονοούμε τη σχέση τους, χωρίς τίποτα όμως να είναι ξεκάθαρο. Μια συνωμοσία σκιών σε δωμάτια και κρεβατοκάμαρες που ανοίγουν σαν χρυσά κλουβιά.

Εντυπωσιακό είναι πώς ο Βαλοτόν με τη ζωγραφική του ψάχνει ανήσυχα να ικανοποιήσει τη φαντασία του και ζωγραφίζει πολλά διαφορετικά πράγματα. Σκηνές, τοπία, πορτρέτα αλλά και εντυπωσιακές νεκρές φύσεις, όπως ο πίνακας με τις πέντε λαμπερές πιπεριές που βρίσκονται δίπλα σε ένα μαχαίρι που φαίνεται χρωματισμένο κόκκινο, ίσως κι από αίμα. Πάντα αφήνει ένα υπονοούμενο σε κάθε πίνακά του.

Πειραματίστηκε μόνο για έναν χρόνο με τη γλυπτική, έγραψε οκτώ θεατρικά έργα και τρία μυθιστορήματα συμπεριλαμβανομένου του ημι-αυτοβιογραφικού «La Vie meurtrière» (Η δολοφονική ζωή), το οποίο ξεκίνησε το 1907 αλλά δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατό του.

Ασυμβίβαστος δημιουργός, κατάφερε να συλλαμβάνει μορφές και χρώματα αποκτώντας ένα χαρακτηριστικά ανήσυχο στιλ. Τώρα, οι επισκέπτες της έκθεσης μπορούν να απολαμβάνουν τα αφηγήματά του. Κρυφές ιστορίες και διαθέσεις περιμένουν να ανακαλυφθούν μέσα στις εμφανείς αφηγήσεις των έργων του προσδίδοντας στο σκηνικό σασπένς, μυστήριο αλλά και μια γκραν γκινιόλ χιτσκοκική ατμόσφαιρα.

?«Félix Vallotton: Painter of Disquiet», Βασιλική Ακαδημία Tεχνών (Royal Academy of Arts), Λονδίνο