Ρέμπραντ: ο Ολλανδός μάστερ της «Χρυσής Εποχής»

Οταν βιώνεις την καθημερινότητα -έστω και ως επισκέπτης- στο Αμστερνταμ, την πρωτεύουσα στις Κάτω Χώρες, αντιλαμβάνεσαι πως όλοι κινούνται και ζουν σε ρυθμούς ποδηλατο-τρέλας. Είναι ο πιο εύκολος τρόπος για να μετακινηθείς καθώς οι ποδηλατόδρομοι καταλαμβάνουν χιλιόμετρα μήκους -με ειδική σήμανση και σηματοδότηση- παντού όπου μπορεί και θέλει να μετακινηθεί κάποιος, δίνοντας μάλιστα αυξημένα δικαιώματα στους ποδηλάτες τους ακόμη (μερικές φορές μάλιστα σε βαθμό αγένειας) και έναντι των πεζών.

Ομορφη πόλη, με τα πλακόστρωτα να σφύζουν από ζωή και επισκέπτες από όλα τα πλάτη και μήκη του κόσμου να συρρέουν στο κέντρο της, όπου η αρχιτεκτονική διακόπτεται αριστουργηματικά με τα κανάλια τοποθετημένα σε τακτικά ακτινωτά ημικύκλια –τα πανέμορφα χράχτεν-, γεμάτα με σκάφη που κάνουν ξεναγήσεις, ιστιοπλοϊκά, βάρκες, αλλά και πλωτές μόνιμες κατοικίες.

Κάθε γωνιά της πόλης δίνει την ευκαιρία στον περιηγητή της να σηκώσει τη φωτογραφική μηχανή ή το κινητό του και να απαθανατίσει την ομορφιά της, την καθημερινότητα, τους ανθρώπους της, να κλείσει σε μια εικόνα το κάλλος των αναμνήσεών του. Τα κοντάρια σηκώνονται, χαμογελαστά πρόσωπα στριμώχνονται για να χωρέσουν στο καρέ του σμάρτφον και τα κοινωνικά δίκτυα άπληστα περιμένουν να ανεβάσουν τα οπτικά ντοκουμέντα για να πάρουν πολλές «καρδούλες σε διπλό άγγιγμα», λάικ και εμότικονς για να «ταξιδέψουν» από άκρη σ’ άκρη στο διαδίκτυο με τα «έξυπνα» χάσταγκ.

Αυτή την εποχή η πόλη του ποταμού Αμστελ, εκτός από ποδήλατα και τουρίστες, είναι γεμάτη και με αυτοπροσωπογραφίες και έργα του μεγάλου μάστερ της ολλανδικής τέχνης Ρέμπραντ Χάρμενσοον φαν Ράιν (1606-1669). Ολοι τον αποκαλούμε με το μικρό του, Ρέμπραντ, και το όνομά του είναι συνώνυμο της «Χρυσής Εποχής» για την ολλανδική ζωγραφική στον 17ο αιώνα, τότε που το μπαρόκ κυριαρχούσε στην Ευρώπη.

Σηματοδοτώντας την 350ή επέτειο από τον θάνατο του μεγάλου εικαστικού, ολόκληρη η Ολλανδία καθιερώνει το τρέχον έτος ως Ετος Ρέμπραντ τιμώντας τον με πλήθος εκθέσεων και εκδηλώσεων ανά τη χώρα.

Αυτή η επέτειος λοιπόν έδωσε την ευκαιρία στο Rijksmuseum, το εθνικό μουσείο της ολλανδικής πρωτεύουσας, να βγάλει στο φως και να προσφέρει στο κοινό μια μεγάλη έκθεση με όλες τις δημιουργίες του μεγάλου ζωγράφου και χαράκτη, που έχει στην κατοχή του.

Με τίτλο «All the Rembrandts» προσφέρει στους επισκέπτες την απόλαυση να θαυμάσουν 22 έργα ζωγραφικής, 60 σχέδια και περισσότερα από 300 (σε σύνολο 1.500 περίπου που έχει στην κατοχή του) εκπληκτικές, αλλά ευαίσθητες στο φως εκτυπώσεις, δίνοντας την πιο ολοκληρωμένη και αντιπροσωπευτική επισκόπηση του έργου του.

Δεδομένης της εξαιρετικά σπάνιας εμφάνισης πολλών από τα ευαίσθητα σχέδια και τις εκτυπώσεις, η έκθεση προσφέρει τη μοναδική ευκαιρία ζωής σε κάποιον για να απολαύσει ολοκληρωμένα τον καλλιτέχνη, τον άνθρωπο, τον αφηγητή, τον πρωτοπόρο, αυτόν τον επαναστάτη της τέχνης. Ξεκίνησε τον Φεβρουάριο και θα διαρκέσει μέχρι 9 Ιουνίου.

Οταν φτάνεις στο υπέροχα επιβλητικό Κρατικό Μουσείο –που το αγκαλιάζει ένας υπέροχος κήπος και έχει πάνω από 1.000.000 πολύτιμα εκθέματα στις μόνιμες συλλογές του- σε καλωσορίζει η τεράστια χαρακτηριστική αυτοπροσωπογραφία του Ρέμπραντ που σηματοδοτεί την έκθεση και καλύπτει εμφανώς την πρόσοψη και προς την πλευρά του καναλιού αλλά και από την πλευρά της Πλατείας των Μουσείων.

Το μουσείο στο κέντρο του το διαπερνούν ποδηλατόδρομοι και πεζοδρόμια που ενώνουν τις δυο πλευρές της πόλης. Εκεί στη στοά είναι οι είσοδοι του μουσείου με πολυπληθείς, αλλά τακτικές ουρές επισκεπτών.

Τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα σαφώς και έχει το αριστούργημα του Ρέμπραντ «The Night Watch» (Νυχτερινή περίπολος ή Ο λόχος της πολιτοφυλακής υπό τη διοίκηση του λοχαγού Φρανς Μπάνινκ Κοκ), 1642, που δεν μετακινήθηκε στους χώρους της έκθεσης, αλλά εξακολουθεί να βρίσκεται σε αίθουσα της πτέρυγας Philips.

Τον Ιούλιο μάλιστα οι λάτρεις της τέχνης θα μπορούν να παρακολουθήσουν την αποκατάσταση του διάσημου έργου ζωντανά στην γκαλερί ή μέσω κάμερας στο διαδίκτυο (το έργο βανδαλίστηκε από επισκέπτες το 1975 με μαχαίρι και το 1990 ψεκάστηκε με οξύ).

Στους χώρους της έκθεσης διερευνώνται όλες οι πτυχές της ζωής και του έργου του Ρέμπραντ μέσα από μια σειρά θεμάτων.

Το πρώτο τμήμα παρουσιάζει τα ορόσημα της καριέρας του ως νεαρού καλλιτέχνη. Ο Ρέμπραντ κοιτάει τον εαυτό του στον καθρέφτη, και ο θεατής τον κοιτάζει κατάματα πάνω από τον ώμο του. Μια προσεκτική εξέταση των πολλών αυτοπροσωπογραφιών του, με ποικίλες και διαφορετικές εκφράσεις, αποκαλύπτει την ανάπτυξή του ως καλλιτέχνη ασύγκριτου ταλέντου. Στη σημερινή εποχή δεν θα σταματούσε να «τραβάει»... σέλφι συνεχώς.

Το δεύτερο τμήμα της έκθεσης επικεντρώνεται στο περιβάλλον του Ρέμπραντ και στους ανθρώπους της ζωής του. Ως νεαρός άνδρας μπόρεσε να πειραματιστεί ζωγραφίζοντας πορτρέτα της μητέρας του, της οικογένειάς του, των φίλων και γνωστών του. Εκανε μάλιστα και ένα εντυπωσιακό πορτρέτο της συζύγου του, Σάσκια, καθώς φιλάσθενη όπως ήταν βρισκόταν άρρωστη στο κρεβάτι. Μας έβαλε μέσα στην κρεβατοκάμαρά του και απαθανάτισε τον πόνο γύρω του.

Τα υπέροχα χαρακτικά του αποκαλύπτουν το ταλέντο του στη φωτοσκίαση και τη θεματολογία του την αντλεί στους δρόμους του Αμστερνταμ. Ο καλλιτέχνης περιπλανιέται και ενθουσιασμένος αποτυπώνει φωτογραφικά ό,τι βλέπει στην καθημερινότητά του, ειδικά στους απογευματινούς περιπάτους του: τους ζητιάνους, τους καβγάδες, τους περιπλανώμενους, τους ηθοποιούς, τους εραστές που κρύβονται στα φυλλώματα των κήπων. Κανείς δεν έχει απεικονίσει ποτέ τη ζωή πιο λαμπρά από εκείνον -για παράδειγμα το σκίτσο ενός μικρού παιδιού που μαθαίνει να περπατάει.

Η τεχνική της χάραξής του είναι τόσο λεπτή ώστε οι εκτυπώσεις του είναι ακριβώς όπως τα σχέδια, με την επιπρόσθετη επίδραση της μελάνης, που μπορεί να δημιουργήσει ακόμη πιο δραματικές σκιές από ό,τι στους εκπληκτικούς πίνακές του. Εδώ συνειδητοποιούμε πως ενώ έχει δημιουργήσει πολύ λίγες ελαιογραφίες με τοπία, τα χαρακτικά του και τα σχέδιά του αποτυπώνουν τη φύση αλλά και βουκολικές σκηνές. Σχεδίασε και ζωγράφισε επίσης αμέτρητα πορτρέτα των ανθρώπων που συναντούσε καθημερινά.

Ο Ρέμπραντ ήταν ένας ταλαντούχος αφηγητής και οι ιστορίες του βρίσκονται στην καρδιά του τελευταίου τμήματος της έκθεσης. Οι ιστορίες της Παλαιάς Διαθήκης τον ενέπνευσαν για τον Ισαάκ και τη Ρεβέκκα, γνωστό έργο με το όνομα «The Jewish Bride» (Η Εβραία Νύφη), περίπου 1665-1669, και την αυτοπροσωπογραφία του ως «Απόστολος Παύλος», 1661, στον οποίο δίνει αριστοτεχνική έκφραση σε χειρονομίες και συναισθήματα για να γίνει καθημερινός και οικείος.

Οι πρώιμες απεικονίσεις αυτών των ιστοριών είναι εκλεπτυσμένες και ενεργούν ως σπουδή για να χρησιμοποιηθούν αργότερα σε έργα του όπου θα προσθέσει έξυπνα χρώμα και φωτοσκίαση για να ενισχύσει την αφήγησή του και να στοχεύσει στην ουσία της ολοκληρωμένης παράστασης.

Εδώ θα συναντήσουμε και τα πρόσφατα αποκτηθέντα από το μουσείο πορτρέτα -με τους χαρακτηριστικούς περίτεχνους γιακάδες- των «Marten Soolmans» και «Oopjen Coppit», 1634. Επίσης το αριστούργημα «The Syndics of the Drapers' Guild» (Οι σύνδικοι της συντεχνίας των υφασματεμπόρων), 1662, το τελευταίο ομαδικό του πορτρέτο που ολοκλήρωσε, με τους ευκατάστατους άνδρες να τον κοιτούν αυστηρά, ενώ ο ίδιος βρισκόταν ήδη χρεοκοπημένος και είχε χάσει τα πάντα.

Ο Ρέμπραντ στις μέρες μας θα ήταν σίγουρα ένας εθισμένος υπερπαραγωγικός ινσταγκράμερ, που θα βομβάρδιζε τους φόλοουερ με απίθανες σκηνές της ολλανδικής πρωτεύουσας αλλά και... απίθανες σέλφι. Με χιούμορ, διορατικότητα και συμπόνοια μας δείχνει τη μεγαλοφυΐα του αλλά και την καινοτομία που αποπνέει το έργο του. Οταν βγαίνεις από την έκθεση είσαι θαμπωμένος από τις υπέροχες μοναδικές δημιουργίες του και σίγουρα βλέπεις τον κόσμο με άλλη ματιά.

? «All the Rembrandts», Rijksmuseum, Αμστερνταμ. Μέχρι 9 Ιουνίου.