Γυμνές εξομολογήσεις στο στούντιο

Σκίτσο, σχέδιο, ζωγραφική, γλυπτό, εγκατάσταση. Ο καλλιτέχνης δοκιμάζει καινούργια και διαφορετικά πράγματα μέχρι η έμπνευση να απογειώσει τη δημιουργικότητά του. Είτε είναι αρχάριος ζωγράφος κάποιος είτε ερασιτέχνης είτε καταξιωμένος δημιουργός με ή χωρίς μανιέρα, χρησιμοποιώντας τα υλικά που προτιμά, θα στήσει την οπτική και τη φαντασία του απέναντι από το ζωντανό μοντέλο του. Κι εκεί αρχίζει η αμφίδρομη ψυχαναλυτική σχέση ανάμεσα στο μοντέλο και τον δημιουργό.

Ξεγυμνώνεται η ψυχή και αποτυπώνεται το σώμα. Σε κάθε «συνεδρία» το μοντέλο πρέπει να βρίσκεται «εκτεθειμένο» ψυχή τε και σώματι για να «δει» ο καλλιτέχνης αυτό που επιδιώκει να συλλάβει στο έργο του.

Βέβαια η διαδικασία σίγουρα είναι περισσότερο ιδιαίτερη και αποκτά μεγάλο ενδιαφέρον όταν το ζωντανό μοντέλο είναι γυμνό. Αυθόρμητα απελευθερώνεται και γεμίζει τον χώρο η μοναδική ιδιαιτερότητα της κάθε ανθρώπινης παρουσίας.

Η γυμνή αλήθεια του δημιουργού και της οντότητας, οι εσωτερικές εξομολογήσεις με βλέμματα και χωρίς καμιά λέξη να αιωρείται ή να χρειάζεται απάντηση. Ολα γίνονται αβίαστα, αρμονικά, συγκροτημένα. Ξεκινά η παρατήρηση, η ερμηνεία, η οπτική στις αναλογίες, οι σκιάσεις, οι καμπύλες, τα σχήματα, οι γωνίες, όλα εκείνα που θα φέρουν τη συγκίνηση, την πνευματική εγρήγορση, την ψυχική συνάντηση, την έμπνευση, την έκφραση για να μπορέσει να απογειώσει το χέρι και το όραμα του καλλιτέχνη. Ολα επιζητούν να γίνουν τέχνη και δημιουργία.

Λέγεται πως όταν μπορέσει κάποιος δημιουργός να «εκτεθεί» και να σχεδιάσει γυμνό, τότε θα μπορεί να σχεδιάσει οποιοδήποτε άλλο θέμα επιλέξει.

Οταν βρεθούμε με σπουδαστές σε σχολές Καλών Τεχνών για ομαδικό μάθημα μπροστά σε γυμνό μοντέλο, θα δούμε πως το σώμα είναι εκείνο που απογειώνει την ξεχωριστή οπτική κάθε μαθητή.

Η πόζα του μοντέλου, η διαφορετική γωνία εστίασης αλλά πρώτιστα το πάθος, ο χαρακτήρας και η ψυχική διάθεση του σπουδαστή καθοδηγούν το χέρι του καθενός ξεχωριστά. Μένει απογυμνωμένος ο δημιουργός μπροστά στο γυμνό μοντέλο του, είτε στα εργαστήρια των σχολών είτε ολομόναχος απέναντι στο αντικείμενο της εικαστικής του έμπνευσης στο ατελιέ του.

Από το γρήγορο σκίτσο μέχρι το ολοκληρωμένο έργο μέσα από τις γραμμές και τα χρώματα των απεικονιζόμενων μοντέλων αποκαλύπτεται κάτι από την προσωπικότητα του καλλιτέχνη.

Αυτήν την εποχή το πρωτοπόρο Μουσείο Καλών Τεχνών του Μόντρεαλ (ΜMFA) στον μακρινό μας Καναδά μάς βάζει μέσα στη διαδικασία της δημιουργίας έργων με γυμνά μοντέλα στα στούντιο των δημιουργών. Παρουσιάζει στο κοινό μια μεγάλη έκθεση με όνομα «A Model in the Studio – Montreal 1880-1950» και αποτυπώνει την εξέλιξη στη δημιουργία αναπαραγωγής σε έργα κορυφαίων Καναδών καλλιτεχνών, με ζωντανά γυμνά μοντέλα. Θα διαρκέσει μέχρι τις 26 Μαΐου.

Επιλέχθηκαν και εκτίθενται 70 έργα, τα περισσότερα από τα οποία δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ πριν ή άλλα από αυτά έχουν αγοραστεί πρόσφατα από το μουσείο και ήρθε η στιγμή να τα απολαύσει το ευρύ κοινό.

Δείχνουν στο κοινό την επίδραση της εκπαιδευτικής και δημιουργικής διαδικασίας που συντελείται στο ατελιέ του κάθε δημιουργού με ζωντανά γυμνά μοντέλα, ως θεμέλιο λίθο για τις αναπαραστάσεις του υπέροχου ανθρώπινου σώματος και της αύρας του.

Παρουσιάζονται σκίτσα, ολοκληρωμένα σχέδια, ζωγραφικοί πίνακες και γλυπτά που δημιουργήθηκαν μεταξύ του τέλους του 19ου αιώνα έως τα μέσα του 20ού αιώνα από περίπου τριάντα καλλιτέχνες που εργάστηκαν στο Μόντρεαλ.

Ανάμεσά τους μόλις πέντε γυναίκες αλλά και ο εικαστικός φωτογράφος Donigan Cumming, που προσπάθησε μέσα από τον φακό του να δώσει την προοπτική της διαχρονικότητας και της αξίας στις σπουδές του γυμνού σώματος.

Στη μακρινή χώρα της άλλης άκρης του Ατλαντικού η απεικόνιση του ζωντανού μοντέλου στις εικαστικές τέχνες, για πολλά χρόνια την εποχή εκείνη, ήταν μια καταπιεσμένη κοινωνικά ή καταδικασμένη εξαρχής δημιουργική διαδικασία. Θεωρήθηκε αρχικά μέρος μιας απαραίτητης μαθησιακής πορείας κατάρτισης μέσα σε ένα προκαθορισμένο εκπαιδευτικό πλαίσιο.

Υπάρχει, λοιπόν, διαφορά μεταξύ των έργων που εκτελούνταν στην ακαδημία Καλών Τεχνών από τους μαθητές κατά την εκπαιδευτική διαδικασία με γυμνό μοντέλο, τα οποία έχουν ταξινομηθεί ανάλογα με την ικανότητά τους και τη δεξιοτεχνία τους, και εκείνων των έργων που δημιουργήθηκαν στα ατελιέ των καλλιτεχνών και που σπάνια έχουν εκτεθεί δημόσια στους χρόνους πριν από τη δεκαετία του 1920. Δυστυχώς, η στάση του μοντέλου στα έργα καθώς και η απεικόνιση του γυμνού θεωρούνταν ανάρμοστη ως διαδικασία αλλά και ως εικόνα από τη συντηρητική κοινωνία και τα κρατούντα ήθη.

Πρέπει να γνωρίζουμε πως οι φοιτήτριες της εποχής είχαν τη δυνατότητα να σχεδιάζουν μόνο μοντέλα με τα ιδιαίτερα μέρη τους καλυμμένα, ακόμη και όταν δημιουργούσαν με μοντέλα γυναίκες.

Επιπλέον, οι γυμνές εικόνες καταγγέλθηκαν από τους συντηρητικούς στα βιβλία τέχνης και στους καταλόγους εκείνης της εποχής και είτε μαυρίστηκαν οι εικόνες τους εντελώς, είτε τοποθετήθηκαν λευκές λωρίδες για την κάλυψη των επίμαχων σημείων του σώματος στα μοντέλα επί των έργων. Οι επισκέπτες της έκθεσης θα έχουν την ευκαιρία να δουν ένα παράδειγμα τέτοιας λογοκρισίας.

Το MMFA διαθέτει μια αξιοζήλευτη συλλογή έργων με αναπαραστάσεις ζωντανών μοντέλων. Είναι επίσης ενδιαφέρον το γεγονός ότι το πρώτο γυμνό του μουσείου, η «Eve» (Εύα), μια ζωγραφική του 1879 από τον Wyatt Eaton, αποκτήθηκε μόλις το 1922, ακριβώς τη δεκαετία που προκαλούσε συζητήσεις και αντιπαραθέσεις το σύγχρονο γυμνό. Φτάνουμε έτσι μια δεκαετία αργότερα, το 1932, όταν στο μουσείο δόθηκε το πρώτο σύγχρονο γυμνό, με τίτλο «Studio Scenes No. 2: The Rest Period» του Ernst Neumann.

Παραδοσιακά, λοιπόν, στα παλιά στούντιο των δασκάλων και αργότερα στις σχολές τέχνης θεωρούνταν απαραίτητη η μελέτη με γυμνά μοντέλα για την κατανόηση των αναλογιών, των μυών, των θέσεων των οργάνων, της ανατομίας γενικότερα, αλλά και της θέσης ολόκληρου του σώματος σε σχέση με τον χώρο και το περιβάλλον. Ακόμη, ο δημιουργός προχωρούσε στη φευγαλέα αποτύπωση της διάθεσης, της δραστηριότητας, αλλά και του συναισθήματος που εκφραζόταν από μια χειρονομία του γυμνού και που το αποτύπωνε εκφραστικά στο έργο του.

Εχουν περάσει πολλές δεκαετίες από εκείνη την εποχή και φτάνουμε στις μέρες μας, που η εικόνα και το άπληστα δοσμένο γυμνό υπάρχει σε όλες τις οπτικές ψηφιακές συσκευές μας. Ομως ακόμα και σήμερα στις σχολές οι μελλοντικοί καλλιτέχνες των βιντεοεγκαταστάσεων και της σύγχρονης τέχνης «πειραματίζονται», μελετούν και διδάσκονται με τα γυμνά μοντέλα. Επίσης μέσα στα άδυτα των δημιουργικών στούντιο των καλλιτεχνών ακόμα και σήμερα αισθησιακά σώματα απλώνονται και καταλαμβάνουν τους καμβάδες των δημιουργών τους.

? «A Model in the Studio – Montreal 1880-1950», στο Μουσείο Καλών Τεχνών (ΜMFA) του Μόντρεαλ. Μέχρι 26 Μαΐου 2019