Ο ερωτευμένος -με το Λονδίνο- Βίνσεντ

«Αγαπώ το Λονδίνο». Αυτό έγραφε ο εικοσάχρονος Ολλανδός Βίνσεντ βαν Γκογκ (1853-1890) στον μικρότερο αδερφό του Τεό, ενώ ζούσε ως οικονομικός μετανάστης στην αγγλική πρωτεύουσα. Ηταν ο μεγαλύτερος από τα επτά παιδιά της οικογένειάς του -πρωτότοκος γιος του πάστορα Θεόδωρου- και από τα νεανικά του χρόνια παρουσίασε ψυχολογικά προβλήματα κατάθλιψης και μελαγχολίας.

Από τα 16 του χρόνια εργάστηκε κάνοντας αρκετά διαφορετικά επαγγέλματα μέχρι που προσελήφθη στην εταιρεία «Goupilator & Company» ως έμπορος τέχνης. Στην ίδια εταιρεία εργάστηκε έναν χρόνο μετά και ο αγαπημένος αδερφός του Τεό, ο οποίος τον στήριζε οικονομικά και διατηρούσαν πυκνή και μακρά αλληλογραφία καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής τους.

Το 1873 η εταιρεία του τον μεταθέτει στο Λονδίνο όπου έζησε τρία χρόνια ασχολούμενος με την εμπορία έργων τέχνης μέχρι το 1876 που μετατίθεται στο Παρίσι. Εμεινε στο Μπρίξτον, περιοχή στο νότιο τμήμα της πόλης, την οποία πραγματικά ερωτεύτηκε και τη διέσχισε σε μοναχικούς περιπάτους εξερεύνησης από τη μια άκρη της μέχρι την άλλη.

Η τεράστια σύγχρονη πόλη, όπως ήταν η πρωτεύουσα της Γηραιάς Αλβιώνος εκείνης της εποχής, τον ώθησε να εξερευνήσει νέες οδούς της ζωής, της τέχνης και της αγάπης. Ο ενθουσιασμός του Βαν Γκογκ για τον βρετανικό πολιτισμό, κατά τη διάρκεια της παραμονής του αλλά και στα κατοπινά χρόνια, ήταν αρκετά μεγάλος.

Παρά τη φτώχεια του και τις στερήσεις, έψαξε και συγκέντρωσε περίπου 2.000 χαρακτικά, τα περισσότερα από τα αγγλικά περιοδικά όπως το Illustrated London News. Πάντα ανέτρεχε σ’ αυτά και αυτό φαίνεται καθώς ακόμα και στους τελευταίους μήνες της ζωής του ζωγράφισε τη μοναδική του εικόνα με αναφορά στο αγαπημένο του Λονδίνο, το έργο «Prisoners Exercising» (1890), εμπνεόμενος από την εκτύπωση του Gustave Doré (1804-1866), «Newgate Prison».

Ο αυτοδίδακτος χαρισματικός καλλιτέχνης Βίνσεντ λοιπόν μοναχικά βούτηξε στη ζωή και στους δρόμους της αγγλοσαξονικής μεγαλούπολης, καθώς ονειρευόταν και σχεδίαζε το μέλλον του.

«Μπήκε» μέσα στα μυθιστορήματα του Κάρολου Ντίκενς (1812-1870) και του Τζορτζ Ελιοτ (το λογοτεχνικό ψευδώνυμο της Μέρι Αν Εβανς, 1819-1880), στα ρομαντικά ποιήματα της Κριστίνα Ροσέτι (1830-1894) και στόχευε -όπως ανέφερε ο ίδιος στα πρώιμα γραπτά του- να κάνει τα πράγματα στη ζωή του όπως οι ήρωες που εκείνοι περιγράφουν στα βιβλία τους.

Ενέπνευσαν με πάθος την επακόλουθη καλλιτεχνική του σταδιοδρομία και το βλέπουμε να απεικονίζεται και στο έργο-πορτρέτο του «L'Arlésienne» (1890), εκδοχή που δημιούργησε τον τελευταίο χρόνο της ζωής του στη νότια Γαλλία, καθώς απεικονίζει στο προσκήνιο ένα αγαπημένο βιβλίο του Ντίκενς.

Δεν έκρυψε ποτέ βέβαια και την αγάπη του για Αγγλους καλλιτέχνες-δημιουργούς, όπως ο Τζον Κόνσταμπλ (1776-1837) -εξαιρετικός τοπιογράφος που ασχολήθηκε και με προσωπογραφίες- και ο Τζον Εβερετ Μιλέ (1829-1896) -ζωγράφος και εικονογράφος- οι οποίοι με το ζωγραφικό τους έργο καθόρισαν τη μετέπειτα καλλιτεχνική του πορεία.

Αυτή την εποχή η μεγάλη πινακοθήκη Tate Britain στο Μίλμπανκ του Λονδίνου, ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία της Βρετανίας που θεωρείται η επιτομή της βρετανικής τέχνης και ναυαρχίδα του δικτύου πινακοθηκών Tate στην Αγγλία, πρωτοπορεί ξανά.

Σε μια μεγάλη έκθεση με όνομα «Van Gogh and Britain» συγκεντρώνει πάνω από 50 έργα του Βίνσεντ βαν Γκογκ για να αποκαλύψει το πώς εμπνεύστηκε από τη Βρετανία αλλά και πώς με τη ζωή και το έργο του ενέπνευσε τους Βρετανούς καλλιτέχνες. Θα διαρκέσει μέχρι τις 11 Αυγούστου.

Με νέα, φρέσκια ματιά λοιπόν η έκθεση θα εξερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο η βρετανική τέχνη, η λογοτεχνία και γενικότερα ο πολιτισμός τον ενέπνευσαν καθ' όλη τη διάρκεια της καριέρας του αλλά και πώς με τη σειρά του ενέπνευσε Βρετανούς καλλιτέχνες, από τον Γουόλτερ Σίκερτ (1860-1942) και τον Ντέιβιντ Μπόμπεργκ (1890-1957) μέχρι τον Φράνσις Μπέικον (1909-1992).

Τα σημαντικά έργα του καλλιτέχνη συγκεντρώθηκαν από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές από όλο τον κόσμο και είναι η μεγαλύτερη ομάδα ζωγραφικών έργων του Βαν Γκογκ που εμφανίζεται στο Ηνωμένο Βασίλειο την τελευταία δεκαετία.

Είναι μάλιστα η πρώτη μεγάλη έκθεση που πραγματοποιεί η Tate Britain για τον Ολλανδό καλλιτέχνη, μετά την έκθεση του 1947 η οποία ήταν τόσο δημοφιλής που τα πατώματα της γκαλερί καταστράφηκαν καθώς πλήθος Βρετανών -συμπεριλαμβανομένης της βασίλισσας- περίμεναν υπομονετικά για να απολαύσουν τα έργα του στο πληγωμένο μεταπολεμικό Λονδίνο.

Περιλαμβάνονται εμβληματικά του έργα, όπως η «Αυτοπροσωπογραφία» του (1889), από την Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσινγκτον, η «L'Arlésienne» (1890) από το Μουσείο Τέχνης του Σάο Πάολο της Βραζιλίας, η «Εναστρη νύχτα πάνω από τον Ροδανό» (1888) από το Μουσείο Ορσέ του Παρισιού, «Τα παπούτσια» (1886) από το Μουσείο Βαν Γκογκ του Αμστερνταμ και τα σπανίως δανειζόμενα «Ηλιοτρόπια» (1888) από την Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.

Η έκθεση περιλαμβάνει επίσης δύο έργα ζωγραφισμένα από τον καλλιτέχνη κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού του στο ψυχιατρικό κέντρο του μοναστηριού του Αγίου Παύλου στον Σεν Ρεμί: «Στην πύλη της αιωνιότητας» (1890) από το Μουσείο Kröller-Müller, στο Otterlo της Ολλανδίας και «Prisoners Exercising» (Φυλακισμένοι σε άσκηση) που ανέφερα πιο πάνω - από το Πολιτειακό Μουσείο Πούσκιν της Μόσχας.

Μαζί παρουσιάζονται σε πλήρη συνομιλία έργα Βρετανών καλλιτεχνών οι οποίοι σαφώς επηρεάστηκαν από τα έργα και την εκπληκτική φήμη του που απέκτησε στη Βρετανία και στους καλλιτεχνικούς κύκλους της, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950.

Η έκθεση θα αναδείξει με καταπληκτική σαφήνεια πώς η ασυμβίβαστη τέχνη και η ζωή του άνοιξαν τον δρόμο για τους σύγχρονους καλλιτέχνες.

Στο τέλος της έκθεσης η γκαλερί γεμίζει με μια σημαντική ομάδα πορτρέτων από το χέρι και τη φαντασία του Φράνσις Μπέικον, που βασίζεται σε μια αυτοπροσωπογραφία του Βαν Γκογκ, γνωστή μόνο από φωτογραφίες καθώς καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Για καλλιτέχνες όπως ο Μπέικον αλλά και για το βρετανικό κοινό γενικότερα ο Βίνσεντ βαν Γκογκ απεικόνιζε και εξακολουθεί να απεικονίζει την Ιδέα πάνω από όλα του εμπνευσμένου αλλά συγχρόνως και παρεξηγημένου καλλιτέχνη που ξεχώριζε από τα κοινωνικά κρατούντα της εποχής του.

Η φήμη του βασανισμένου Βαν Γκογκ εξαπλώθηκε ραγδαία μετά τον θάνατό του. Διάσημος για τις πινελιές του που φέρνουν την αέναη κίνηση στα έργα του καθώς και για τα υπέροχα χρώματά του, διαμόρφωσε ένα μοναδικό προσωπικό ύφος που τον κατατάσσει ως έναν από τους σημαντικότερους ζωγράφους όλων των εποχών.

Ακόμα και σήμερα το πνεύμα του διαμορφώνει τις καλλιτεχνικές ροπές και συνειδήσεις του μέλλοντός μας. Και εμείς ως θεατές πάντα καταλαβαίνουμε οπτικά και θυμικά τη σημασία και τη μαγεία που αποπνέει το σημαντικό έργο του.

? «The EY Exhibition: Van Gogh and Britain», Tate Britain, Λονδίνο, μέχρι 11 Αυγούστου.