Αrte popular (λαϊκή τέχνη): ένας όρος που στο Μεξικό συνδυάζει έντονα μέσα του την τέχνη και την πολιτική και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1921 -ένα χρόνο μετά το τέλος της Μεξικανικής Επανάστασης (1910-1920).
Οι επαναστατημένοι για δικαιώματα Μεξικανοί, με την καθοδήγηση του Εμιλιάνο Ζαπάτα από τον Νότο, του Πάντσο Βίγια από τον Βορρά και του Πασκουάλ Ορόσκο, συγκρούστηκαν με τα κυβερνητικά στρατεύματα του τσιφλικά Βενουστιάνο Καράνσα και του στρατηγού Αλβαρο Ομπρεγόν.
Ο πόλεμος οδήγησε σε θάνατο 900.000 ανθρώπους -όταν όλος ο πληθυσμός της χώρας ήταν περίπου 15.000.000 εκείνη την εποχή. Υστερα από αυτόν τον καταστροφικό εμφύλιο και ενώ ο μεξικανικός λαός προσπαθούσε να επουλώσει τις πληγές του, κυβερνητικοί αξιωματούχοι, από τη μια πλευρά, και οι καλλιτέχνες με τους διανοούμενους από την άλλη, με «επικαλυπτόμενους» ρόλους, προσπάθησαν να κατασκευάσουν μέσα από τη λαϊκή παράδοση της χώρας πατριωτικές ιστορίες και εικόνες που θα μπορούσαν να ενώσουν τους διαιρεμένους λαούς του Μεξικού. Μια παράδοση που έρχεται από τα βάθη της Ιστορίας της και ενώνει τους Αζτέκους με τους Μάγιας αλλά και τους Ισπανούς κατακτητές με τους μιγάδες και τον καθολικισμό.
Η χώρα με τις απέραντες πεδιάδες, τα ψηλά οροπέδια, τους χαρακτηριστικούς κάκτους και τις οροσειρές με τα υψίπεδα είναι το διαχωριστικό κομμάτι πολύτιμης γης ανάμεσα στον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό που με δημιουργική μαεστρία ενώνει τη Βόρεια με τη Νότια Αμερική, όχι μόνο γεωγραφικά αλλά και πολιτισμικά.
Η Φρίντα Κάλο (1907-1954) είναι εκείνη η φεμινιστική φιγούρα, η πραγματικά λαμπρή καλλιτέχνις που από την πρώτη φορά που θα αντικρίσεις την εικόνα της με τα σμιχτά φρύδια και τα χαρακτηριστικά ρούχα της, αλλά πολύ περισσότερο όταν βουτήξεις στα δυνατά αλληγορικά έργα της, καταλαβαίνεις πως μπαίνεις στην ψυχή του Μεξικού. Ακόμα και σήμερα, σχεδόν 65 χρόνια μετά τον θάνατό της, η φημισμένη δημιουργός εξακολουθεί να προσδιορίζει την οπτική μας για την υπέροχη χώρα της.
Ενώ το όνομα, το πρόσωπο και τα έργα της, που ουσιαστικά αποτυπώνουν την τραγική ζωή της -με τους σωματικούς και ψυχικούς πόνους εξαιτίας της πολιομυελίτιδας που πέρασε ως παιδί, του τρομερού ατυχήματος με λεωφορείο όταν ήταν 18 χρόνων αλλά και της αδιάκοπης ερωτικής διεκδίκησης στη σχέση της με τον σύζυγό της Ντιέγκο Ριβέρα-, έχουν επίσης γίνει σήμα κατατεθέν δείχνοντας την καταγωγή μιας πολιτικής επαναστάτριας.
Μετά τη Μεξικανική Επανάσταση λοιπόν η Κάλο καθώς και άλλοι αστοί διανοούμενοι στους πνευματικούς κύκλους της Πόλης του Μεξικού συλλέγουν με πάθος χειροποίητα αντικείμενα που κατασκευάζονται σε αγροτικές κοινότητες και από ιθαγενείς κατοίκους.
Διακοσμημένα κεραμικά, κεντημένα υφάσματα, παιδικά παιχνίδια, μάσκες και οι λατρευτικοί πίνακες ex-voto κατέληξαν να αντιπροσωπεύουν μια κοινή και ξεκάθαρη οπτική της μεξικανικής Ιστορίας και της λαϊκής παράδοσης. Η συλλογή της λαϊκής τέχνης θεωρήθηκε πολιτική πράξη εκείνη την εποχή.
Η Κάλο σε όλη τη διάρκεια της καριέρας της ενέταξε την παραδοσιακή μεξικανική λαϊκή τέχνη -arte popular- στα έργα και τη ζωή της ως τελετουργία και πράξη τιμής χάριν του μεξικανικού πολιτισμού.
Σήμερα το μεγάλο Μουσείο Καλών Τεχνών στη Βοστόνη (MFA) μας δίνει την ευκαιρία μέσα από την έκθεση «Frida Kahlo and Arte Popular» όχι απλώς να απολαύσουμε τη μοναδική καλλιτέχνιδα αλλά και να διερευνήσουμε τη Φρίντα Κάλο, την ιστορία και την εικονογραφία της, με μια αναγκαία και σε βάθος ματιά μέσα από τη δημοφιλή λαϊκή τέχνη που την ενέπνευσε.
Αν και η έκθεση παρουσιάζει μόνο οκτώ έργα της Κάλο -συμπεριλαμβανομένων σημαντικών δανείων από το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (MoMA), το Μουσείο Τέχνης του Λος Αντζελες (LACMA) και το Κέντρο Harry Ransom στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Οστιν- αυτά μπορούν και περιγράφουν εκτενώς τα αντικείμενα που την ενέπνευσαν από τη δική της συλλογή.
Μαζί τους εκτίθενται περίπου 40 αντιπροσωπευτικά δείγματα παραδοσιακής λαϊκής μεξικανικής τέχνης, αρκετά από τα οποία το MFA δανείστηκε από το Μουσείο Τέχνης του Σαν Αντόνιο (SAMA), καθώς και φωτογραφίες αλλά και σημαντικές εικονογραφημένες εκδόσεις εκείνης της περιόδου.
Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 16 Ιουνίου και εστιάζει με επιτυχία στη δημιουργό Κάλο ως μια διαρκώς εξελισσόμενη και φιλόδοξη ζωγράφο, που ανταποκρίθηκε ενεργά στην arte popular. Φέρνει το θέμα στο προσκήνιο και ανοίγονται ευρύτερες συζητήσεις για την επιρροή ανώνυμων λαϊκών καλλιτεχνών στην έμπνευση και τα έργα διάσημων σύγχρονων ζωγράφων.
Χωρίζεται σε πέντε θεματικές ενότητες, καθεμία από τις οποίες περιλαμβάνει τουλάχιστον ένα από τα έργα της Κάλο. Η πρώτη ενότητα, «Art of the People», ανοίγει με δύο υπέροχα πορτρέτα, ένα από τα οποία είναι το περίφημο «Autorretrato con collar de espinas y colibrí», (Αυτοπροσωπογραφία με κολιέ από αγκάθια και κολιμπρί), 1940, και την πρόσφατη εξαγορά του MFA, «Dos Mujeres» (Δύο γυναίκες), 1928.
Επειδή είναι ευρέως γνωστή για τα αυτοπροσωπογραφικά της πορτρέτα, αυτή η εισαγωγή φαίνεται αναμενόμενη καταδεικνύοντας και τονίζοντας την εξέλιξη της ζωγραφικής της, δείχνοντας ταυτόχρονα την αφοσίωσή της στην Ιστορία, τους λαούς, τα φυτά και τα ζώα του Μεξικού που διαμορφώνουν το έργο της.
Μια άλλη ενότητα, η «Aesthetics of Childhood», αναδεικνύει τη γοητεία που ασκεί στην Κάλο ο κόσμος των παιδιών. Οπως και πολλοί άλλοι καλλιτέχνες είδαν τα έργα τέχνης τους ως «αυθόρμητα» και ανεπιτήδευτα και μαζί με τα χειροποίητα παιδικά παιχνίδια χρησίμευσαν ως πηγή έμπνευσης για τη λαϊκή τέχνη. Στο «Niña con maiscara de muerte (Ella juega sola)» (Κορίτσι με νεκρική μάσκα παίζει μόνο), 1938, αντιπαραθέτει τη νεότητα και τον θάνατο, θολώνοντας με μαγικό τρόπο τη διάκριση που συνήθως θα κρατούσε ξεχωριστά τις δύο σφαίρες, όμοια με την arte popular που συνενώνει το άψυχο με το ζωντανό, τη ζωή με τον θάνατο.
Η επόμενη ενότητα «Painted Miracles» με το υπέροχο έργο της «My Grandparents, My Parents and I (Family Tree)», 1936, δείχνει τις ισχυρές επιρροές της από τις μικρές λατρευτικές εικόνες ex-voto που οι Μεξικανοί δημιουργούσαν για να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη για τα θαύματα και τις προσευχές τους προς τους θεούς.
Η δημιουργός συνέλεξε εκατοντάδες τέτοιες ζωγραφιές-ιερές εικόνες που τοποθετούνταν σε βωμούς πάντα θαυμάζοντας τις οραματικές συνθέσεις τους.
Ακολουθούν δημοφιλή αντικείμενα λαϊκής τέχνης -ανάμεσά τους σκαλιστές καρύδες με μάτια και δόντια- στην ενότητα «Living Still Lifes» μπροστά από τρεις νεκρές φύσεις της Κάλο. Η τάση της είναι ξεκάθαρη. Προσπαθεί να «ζωντανέψει» τις νεκρές φύσεις της προσδίδοντας κι εκείνη στους καρπούς -εμπνεόμενη από την παράδοση- ανθρώπινες ιδιότητες.
Οι δύο επόμενες ενότητες λειτουργούν συμπληρωματικά. Από τη μία πλευρά βρίσκεται η ενότητα «Invented Traditions», με ενδύματα, καλύμματα και αξεσουάρ ένδυσης από αγροτικές κοινότητες και ιθαγενείς κατοίκους του Μεξικού με έντονα χρώματα και χαρακτηριστικά μοτίβα, καθώς η Κάλο τα χρησιμοποίησε όχι μόνο στα έργα της αλλά και για να δημιουργήσει τη δική της εικόνα η οποία απαθανατίζεται και σε πλούσιο φωτογραφικό υλικό που απολαμβάνουν οι επισκέπτες.
Τέλος, η ενότητα «Graciela Iturbide’s El baño de Frida (Frida’s Bathroom)» είναι μια συναισθηματική σειρά φωτογραφιών της Graciela Iturbide, η οποία συλλαμβάνει με τον φακό της διάφορα προσωπικά αντικείμενα της μεγάλης ζωγράφου, τα οποία ο σύζυγός της, Ντιέγκο Ριβέρα, έκλεισε στο μπάνιο της Casa Azul που παρέμεινε κλειστή για 50 χρόνια μετά τον θάνατό της.
Αυτά τα υπάρχοντά της έρχονται να μας θυμίσουν την ταλαιπωρημένη ασθενική ζωή της: προσθετικά πόδια, κορσέδες πλάτης, φάρμακα αλλά και αφίσες του Ιωσήφ Στάλιν, τον οποίο θαύμαζε καθώς ήταν μέλος του Μεξικανικού Κομμουνιστικού Κόμματος.
Ιστορία και λαϊκή παράδοση. Μέσα στις γκαλερί του μεγάλου μουσείου της Ανατολικής Ακτής των ΗΠΑ καταγράφεται παραστατικά μια γείτων χώρα πολιτικών, θρησκευτικών, κοινωνικών και πολιτιστικών πολυμορφιών και εντάσεων. Ενας μαρτυρικός τόπος με αντιθέσεις, με καθημερινότητα, με πολιτιστική κληρονομιά, αιματηρά γεγονότα, τελετουργίες, θρησκείες που μέσα από τη λαϊκή τέχνη των παραδόσεων και του ανώνυμου δημιουργού καταφέρνει να εμπνεύσει χαρισματικούς καλλιτέχνες όπως η μέγιστη Φρίντα Καλό, η οποία με έντονο προσωπικό και ποιητικό λυρισμό αποκαλύπτει την πολυεπίπεδη, ιδιαίτερη και άγρια ομορφιά της πατρίδας της.
? «Frida Kahlo and Arte Popular», Μουσείο Καλών Τεχνών, Βοστόνη. Μέχρι 16 Ιουνίου.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας