Χρώμα και αίσθημα πέρα από όρια και γραμμές

Αναμνήσεις και συναισθήματα. Χώρος και χρόνος που αιχμαλωτίζονται σε φευγαλέα στιγμιότυπα. Ζωντανά τοπία και καθημερινές σκηνές που βασανίζουν τη μνήμη για να γίνουν εικόνες. Η θέα από ένα παράθυρο, μια κλεφτή, γρήγορη ματιά στο αντικείμενο του πόθου μας, ένα άδειο δωμάτιο με το τραπέζι ύστερα από γεύμα.

Γεγονότα που χάνονται και σβήνουν στο επόμενο λεπτό, στο μακρύ ταξίδι του χρόνου που μας παρασύρει στο διάβα του, ιδιαίτερες στιγμές, μοναδικές παρουσίες που μας πονούν, χώροι και άνθρωποι που αγγίζουν την ψυχή μας, όλα καταγράφονται στη μνήμη με την προσωπική ματιά και την ιδιαιτερότητα του χαρακτήρα μας στην εκάστοτε συγκυρία. Αυτά τα μοτίβα, οι καθημερινές αναμνήσεις μας όμως εκφράζουν αυτό που λέμε βίος, ζωή.

Η διαδικασία της αναπόλησης για ό,τι πέρασε είναι πολλές φορές βασανιστική. Αιωρούμαστε πάνω στις αναμνήσεις που ξαναγυρίζουν διαφορετικές κάθε φορά, ανασύρουμε το στιγμιότυπο ξέροντας από την αρχή πως οι λεπτομέρειες μπορεί να μην είναι αρκετές για να είναι ακριβείς και το συναίσθημα πρέπει να τραβηχτεί με κόπο από το βάθος που κούρνιασε και να μας κατακλύσει ξανά ακριβώς όπως τη στιγμή εκείνη που ζήσαμε και έγινε παρελθόν.

Εικόνες που το μυαλό επεξεργάζεται και η ψυχή νοσταλγεί. Η καθημερινότητα που μπορεί να εμπνεύσει δημιουργία, για να μπορέσει να εκφραστεί από τον ταλαντούχο καλλιτέχνη, ο οποίος με προσπάθεια υπερβαίνει την ευαισθησία του, διογκώνει σε διάρκεια και χρόνο το συναίσθημα, για να απεικονίσει την αίσθηση του κόσμου του.

Η διαδικασία επώδυνη, αλλά η ανάγκη έκφρασης δημιουργική για να φέρει το ποθητό όραμα στον καμβά.

Ο Πιερ Μπονάρ (1867-1947) είναι το λαμπρό παράδειγμα στην τέχνη καθώς δεν ζωγράφιζε απλώς περιγραφικά τη ζωή γύρω του, αλλά αντλούσε ολοκληρωμένο το θέμα του από την καθημερινότητά του.

Μερικές φορές μάλιστα «φωτογράφιζε» τη σκηνή έμπνευσης και κρατούσε λεπτομερείς σημειώσεις για τα χρώματα. Στη συνέχεια ζωγράφιζε τον καμβά στο στούντιό του από τις σημειώσεις του.

«Κρατώ όλα τα θέματά μου στο χέρι», έλεγε, «ταξιδεύω πίσω και τα κοιτάζω, παίρνω τις σημειώσεις μου και μετά πάω σπίτι και πριν αρχίσω να ζωγραφίζω, σκέφτομαι ξανά, ονειρεύομαι!».

Εργαζόταν ταυτόχρονα σε πολυάριθμους καμβάδες που τοποθετούσε στους τοίχους του μικρού του στούντιο. Δεν τους ήθελε περιορισμένους σε πλαίσιο, ποτέ δεν δούλεψε σε καβαλέτο, καθώς δεν ήθελε εκ των προτέρων να καθορίζει τις διαστάσεις και το εύρος των έργων του. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούσε ελεύθερα το σχήμα ενός ζωγραφικού έργου.

Οι αφηγηματικές όσο και αυτοβιογραφικές περίπλοκες συνθέσεις του είναι «χτισμένες» με μικρές πινελιές και έντονο χρώμα, αποτυπώνοντας και συνοψίζοντας την άμεση θέαση του χώρου με όλες τις λεπτομέρειες.

Αυτή την περίοδο η Tate Modern, η μεγάλη Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης στο Λονδίνο, παρουσιάζει την πρώτη μεγάλη έκθεση του μεγάλου Γάλλου μεταϊμπρεσιονιστή ζωγράφου Πιερ Μπονάρ στο Ηνωμένο Βασίλειο έπειτα από 20 ολόκληρα χρόνια.

Με τίτλο «The Colour of Memory» (Το χρώμα των αναμνήσεων) συγκεντρώνει περίπου 100 από τα μεγαλύτερα έργα του από μουσεία και ιδιωτικές συλλογές από όλο τον κόσμο. Ρίχνοντας νέο φως στο έργο του πρωτοποριακού και πολύ αγαπημένου ζωγράφου, αναδεικνύει πώς τα έντονα χρώματα και οι σύγχρονες συνθέσεις του μεταμόρφωσαν τη ζωγραφική στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα.

Φέρνει και απλώνει στις αίθουσες το ταλέντο του οραματιστή καλλιτέχνη αλλά και την απαράμιλλη ικανότητά του να αιχμαλωτίζει φευγαλέα στιγμιότυπα, αναμνήσεις και συναισθήματα στον άψυχο καμβά. Θα διαρκέσει μέχρι τις 6 Μαΐου.

Ο Πάμπλο Πικάσο (1881-1973) κάποτε αποκάλεσε το έργο του καλλιτέχνη Μπονάρ «ένα ποτ πουρί αναποφασιστικότητας». Σκληρά λόγια από τον εκρηκτικό δημιουργό που μπορούσε να τελειώσει ένα έργο του μέσα σε μια μέρα αλλά και να ερωτοτροπεί εμπνεόμενος με τα μοντέλα του. Ο Μπονάρ από την άλλη πλευρά «βασάνιζε» τους καμβάδες του σε διαστήματα έως και 25 χρόνια και παρέμεινε με την ίδια γυναίκα, έμπνευση και μοντέλο του για 50 χρόνια.

Η τέχνη που «ενοχλούσε» τον Πικάσο όμως ήταν η τέχνη που κέρδισε τον θαυμασμό του Ανρί Ματίς (1869-1954), ο οποίος έσπευσε να τον υπερασπιστεί χαρακτηρίζοντάς τον «σπάνιο και θαρραλέο ζωγράφο με έργα υψηλής ποιότητας που θα αντέξουν στον χρόνο».

Οι εκρήξεις των χρωμάτων και η ποιητική αποτύπωση των καθημερινών σκηνών θα επηρεάσουν καλλιτέχνες όπως οι Μαρκ Ρόθκο (1903-1970) και Πάτρικ Χέρον (1920-1999).

Η έκθεση εξερευνά τέσσερις δεκαετίες από την εμφάνιση του μοναδικού στιλ του Μπονάρ. Ξεκινά από το 1912 και φτάνει μέχρι τον θάνατό του το 1947 δείχνοντας πώς ο καλλιτέχνης «έχτισε» με υπομονή και έμπνευση τα ζωντανά τοπία του και τις φευγαλέες σκηνές από μνήμης. Αισθησιακοί και μελαγχολικοί, οι πίνακες αυτοί εκφράζουν στιγμές που πλανώνται πάνω στον χρόνο.

Αυτά τα εξαιρετικά μοτίβα που τα δουλεύει από μνήμης γίνονταν πρωτοποριακά έργα, όπως το «Dining Room in the Country» (1913) στο οποίο με φαντασία καταγράφει τους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους μαζί δημιουργώντας μια ζωντανή ατμόσφαιρα, ενώ τα φωτεινά χρώματα των έργων, όπως το «The Lane at Vernonnet» (1912-14), αποτελούν παράδειγμα για το πώς με τη «χαρούμενη» παλέτα του μπορούσε να αποκαταστήσει με ευστροφία μια φευγαλέα στιγμή που εξαφανίστηκε για πάντα.

Η έκθεση τονίζει τον Μπονάρ ως καλλιτέχνη του 20ού αιώνα ο οποίος -όπως ο φίλος του Ματίς- είχε βαθύ αντίκτυπο στη ζωγραφική με τα έντονα χρώματα που χρησιμοποίησε.

Ο Μπονάρ επαναπροσδιορίζεται ως ο άνθρωπος-καλλιτέχνης που ασχολείται με τον κόσμο γύρω του, αποκαλύπτοντας τους τόπους των δραστηριοτήτων του από τα συχνά ταξίδια του εντός και εκτός Γαλλίας μέχρι τις «ζωγραφικές ανταποκρίσεις του» στον Πρώτο και Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Παρατηρώντας το περιβάλλον του με την ιδιαίτερη ματιά του, ανέπτυξε ασυνήθιστες συνθέσεις στους πίνακες που καταγράφουν την καθημερινή ζωή του: τα τοπία του «μπουκώνουν» με στρώματα πυκνού φυλλώματος, όπως στο «Summer 1917», και σκηνές δρόμου, όπως στην «Piazza del Popolo», Ρώμη 1922, το μοτίβο απλοποιήθηκε σε φωτογραφικό ενσταντανέ.

Ισως οι περίφημες εσωτερικές του σκηνές, όπως το «Coffee 1915» και το «Nude in an interior» (1935), αποτυπώνουν την ήρεμη οικογενειακή καθημερινότητά του σε εκπληκτικές στιγμές και τις ανακατασκευάζει αισθαντικά από «πειραγμένες» οπτικές γωνίες.

Μια ποικιλία από αυτές τις ιδιωτικές στιγμές του που δίνει στη δημόσια θέαση σηματοδοτούν σχεδόν ολόκληρη την καριέρα του Μπονάρ. Δείχνουν φιγούρες σε ήσυχες καθημερινές συνήθειες, προφανώς αγνοώντας το βλέμμα του θεατή. Η σύζυγος του καλλιτέχνη, Μάρθα ντε Μελιγνί, ήταν το συνεχές θέμα του σε αυτές τις εικόνες. Επασχε από διάφορες ασθένειες και εμμονές καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής της και τα αντιμετώπιζε όλα αυτά με υδροθεραπεία.

Οι ζωγραφιές λοιπόν του Μπονάρ με το λούσιμο, το στέγνωμα και το ντύσιμο της συντρόφου του είναι από τα περισσότερο εικονικά έργα του. Βέβαια όλα αποτελούν βασικούς δείκτες στην εξέλιξή του ως καλλιτέχνη, καθώς η εσωστρέφεια και απόσυρση της συντρόφου του από τον έξω κόσμο γίνεται μια κοινή ψυχολογική πορεία και ιστορία που συλλαμβάνεται και καταγράφεται με το χρώμα στους καμβάδες του.

Η διαδικασία επαναπροσέγγισης των θεμάτων του από μνήμης τού επέτρεψε επίσης τα έργα του να γίνουν πιο αφηρημένα. Αυτό είναι εμφανές στις συγκρούσεις χρώματος στο «The Violet Fence» (1922), αλλά φτάνει σε ακόμα υψηλότερο σημείο στο ολοζώντανο «The Studio with Mimosa» (1939-46).

Η έκθεση ολοκληρώνεται με μια ομάδα εκπληκτικών έργων που δημιουργήθηκαν στη μετέπειτα ζωή του, όπως το «The Garden» (1936), ενώ περνά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στο Le Cannet της γαλλικής Ριβιέρας όπου ζει πλέον με το άγχος της εισβολής των ναζί. Αυτή η πανοραμική θέα και οι ζωντανές σκηνές κήπων δείχνουν τον καλλιτέχνη που κοιτάζει πίσω βαθιά μέσα του σε μια ζωή πηγή αναμνήσεων και εργάζεται στο χείλος της αφαίρεσης.

Εκεί λοιπόν ανάμεσα στη χρυσοκίτρινη θέρμη και λάμψη που αποπνέει ένα φθινοπωρινό δέντρο στο άνοιγμα ενός παράθυρου και στα παγωμένα μπλε κεραμικά πλακάκια του μπάνιου που άγγιζε στο σκοτεινό λουτρό της η πολυαγαπημένη του, το πινέλο του έξοχου Μπονάρ συνέλαβε στιγμές που περνούν και φεύγουν, τις αιχμαλώτισε με πάθος και χρώμα στους υπέροχους καμβάδες έξω από γραμμές και περιθώρια, αφήνοντας τα θέματά του να πλανώνται και να μας χαλαρώνουν, ανασύροντας τις δικές μας αναμνήσεις, καθώς οι λεπτομέρειες της ζωής του ρέουν θαυμαστά σε μια ονειρική ομίχλη.