Οι πρωτοπόρες που λογοκρίθηκαν από τους ναζί

Δύο άντρες καλλιτέχνες θεωρούνταν οι γίγαντες του μοντερνισμού στη Βιέννη στις αρχές του περασμένου αιώνα, καθώς η αυστριακή πρωτεύουσα ήταν μια δύναμη της διανόησης και του πνεύματος.

Ο Γκούσταφ Κλιμτ (1862-1918) και ο Εγκον Σίλε (1890-1918), οι δύο μοντερνιστές δημιουργοί που υπήρξαν φίλοι και τους ένωνε ο αμοιβαίος θαυμασμός του ενός για το έργο του άλλου -αν και τους χώριζαν 28 ολόκληρα χρόνια- σηματοδότησαν με τα απροκάλυπτα αισθησιακά έργα τους τη φρεσκάδα, την αμεσότητα και την ορμητική ενέργεια που απλώνονταν εκείνη την εποχή.

Ξεχωριστοί και καινοτόμοι με τον ερωτισμό να κυριαρχεί στο έργο του και την εσωτερική ένταση να πετάγεται μέσα από τα αντρικά και τα γυναικεία σώματα έφεραν αέρα αλλαγής στα κρατούντα στη βιεννέζικη τέχνη.

Στα ίδια χρόνια οι γυναίκες δημιουργοί προσπαθούσαν να βρίσκονται πάντα σε πρώτο πλάνο στην καλλιτεχνική σκηνή της πόλης στην καρδιά της Ευρώπης. Ηταν δύσκολο για εκείνες όχι μόνο να ξεπεράσουν τις αγκυλώσεις για τον μοντερνισμό στο έργο τους, αλλά έδιναν και καθημερινό αγώνα για ισότητα με τους άντρες εικαστικούς.

Η Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης άνοιξε τις πόρτες της σε φοιτήτριες αργά, το 1920. Οι φιλόδοξες καλλιτέχνιδες συχνά έπρεπε να πληρώνουν υψηλές αμοιβές σε ιδιωτικούς δασκάλους.

Απογοητευμένες από τις αντρικές προκαταλήψεις, μια ομάδα γυναικών ίδρυσε την Αυστριακή Ενωση Γυναικών Καλλιτεχνών (VBKÖ) το 1910. Θεωρήθηκε το πρώτο ισχυρό φεμινιστικό σημάδι στην ιστορία της γυναικείας χειραφέτησης του βιεννέζικου μοντερνισμού καθώς έκαναν αγώνα με ριζοσπαστικά βήματα έκφρασης προς την ισότητα των φύλων.

Παρά βέβαια τα εμπόδια μερικές από αυτές τις γυναίκες κατάφεραν να οικοδομήσουν με επιτυχία μια θαυμαστή σταδιοδρομία. Αν και έπρεπε να αγωνιστούν σκληρά για να κερδίσουν έδαφος έναντι των αντρών συναδέλφων τους, άρπαξαν όλες τις ευκαιρίες κατάρτισης και ανέπτυξαν στρατηγικές για την εμπορία των έργων τους.

Ετσι, με την ίδρυση των δικών τους γυναικείων ενώσεων καλλιτεχνών ήταν σε θέση να δικτυωθούν και να δραστηριοποιηθούν στην καλλιτεχνική σκηνή.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και στις αρχές της δεκαετίας του '30 επιτεύχθηκε τελικά ένα πολύ καλό επίπεδο χειραφέτησής τους. Ενώ οι γυναίκες είχαν αρχικά υποβιβαστεί στις σφαίρες της λουλουδιστικής ή τοπιογραφικής ζωγραφικής, από την αρχή του αιώνα είχαν αποκαλύψει νέα θέματα και είδη στο έργο τους.

Τελικά αναγνωρίστηκε ότι οι γυναίκες μπορούσαν να ζωγραφίζουν ακόμη και... γυμνά. Πολλές ασχολήθηκαν στις δημιουργίες τους με κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα, με εξαιρετική πολιτική ματιά στις δουλειές τους.

Δυστυχώς το έτος 1938 σηματοδότησε το τέλος εκείνων των γυναικών στην τέχνη. Το ναζιστικό καθεστώς και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος εξαφάνισαν το έργο τους από μουσεία, γκαλερί και την ιστορία της τέχνης γενικότερα. Οι ναζί θεωρούσαν τον μοντερνισμό «εκφυλισμένο», πολύ περισσότερο τις δημιουργίες των γυναικών που η θέση τους ήταν μόνο να γεννούν παιδιά και να τα μεγαλώνουν με τα ναζιστικά ιδεώδη. Ετσι το έργο τους λόγω των συνθηκών έπρεπε να κατακερματιστεί. Να διαλυθεί...

Πολλές από τις δημιουργούς ήταν εβραϊκής καταγωγής και διώχθηκαν ή έπρεπε να φύγουν, να κρυφτούν, να μεταναστεύσουν. Αλλες αναγκάστηκαν να αυτοεξοριστούν καθώς η αγορά τέχνης κατέρρεε και μετά δεν ήταν ποτέ ξανά σε θέση να προωθήσουν την καριέρα τους. Μόνο πολύ λίγες κατάφεραν να κερδίσουν την αναγνωρισιμότητα στις νέες πατρίδες τους. Ετσι αυτές οι θαυμαστές καλλιτέχνιδες και τα έργα τους ξεχάστηκαν και κρύφτηκαν.

Πρωτοπόρες γυναίκες όπως οι Teresa Feodorowna Ries, Elena Luksch-Makowsky, Helene Funke και Erika Giovanna Klien, που πραγματικά συνέβαλαν στην ιστορία της τέχνης και τον βιεννέζικο μοντερνισμό και διαμόρφωσαν τις μελλοντικές τάσεις στην παγκόσμια τέχνη ακόμα και σήμερα, ξεχάστηκαν.

Τα τελευταία χρόνια όμως οι ζωές και τα έργα ορισμένων από αυτές τις πρώην γνωστές δημιουργούς έχουν ερευνηθεί διεξοδικά και έχουν εκτεθεί έργα τους σε αναδρομικές προσωπικές τους εκθέσεις. Το συνολικό έργο τους όμως εξακολουθεί να υποτιμάται για τη σπουδαιότητά του, επειδή δεν το γνωρίζουμε σε όλη του την έκταση και δεν το έχουμε εκτιμήσει σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια.

Αυτή την εποχή μια μεγάλη έκθεση φέρνει ξανά πίσω στο σήμερα εκείνες τις γυναίκες. Το Μουσείο Μπελβεντέρε στη Βιέννη παρουσιάζει τη «City of Women» (Πόλη των Γυναικών), για να αναδείξει τη μακρά συμβολή αυτών των παραμελημένων δημιουργών στην ιστορία της τέχνης κατά την περίοδο των αρχών του 20ού αιώνα. Παρουσιάζει έργα περίπου 60 καλλιτέχνιδων που καλύπτουν τα έτη 1900-1938.

Πολλά από τα έργα είχαν κρυφτεί σε σοφίτες και αποθήκες κάτω από σκόνη και σε συνθήκες φθοράς, χωρίς να το γνωρίζει κανείς. Ανακαλύφτηκαν σιγά σιγά και άρχισαν να καταγράφονται με πολύ κόπο.

Θα μπορεί να τα θαυμάσει το κοινό μέχρι τις 19 Μαΐου στις πανέμορφες αίθουσες του Κάτω Μπελβεντέρε.

Το Ανάκτορο Μπελβεντέρε είναι ένα εμβληματικό σημείο αναφοράς στην ιστορία της χώρας. Χτίστηκε ως θερινό καταφύγιο του πρίγκιπα Ευγένιου της Σαβοΐας(1663-1736, λέγεται πως στα νεανικά του χρόνια έζησε μια πραγματικά ακόλαστη ζωή), ο οποίος υπήρξε ο βασικός πρωταγωνιστής των νικηφόρων αγώνων στο τέλος του 17ου αιώνα που οδήγησαν στη συντριβή των Τούρκων.

Αποτελείται από δύο μπαρόκ παλάτια (το Ανω Μπελβεντέρε που είναι η έδρα της «Αυστριακής Πινακοθήκης» και φιλοξενεί τις μόνιμες συλλογές και το Κάτω Μπελβεντέρε που φιλοξενεί περιοδικές εκθέσεις), τον Πορτοκαλεώνα, τους Στάβλους αλλά και τους εντυπωσιακούς Κήπους που περικυκλώνουν τα ιστορικά κτίρια. Μεταξύ άλλων στο εντυπωσιακό αυτό παλάτι υπογράφτηκε η συνθήκη ανεξαρτησίας της νεότερης Αυστρίας μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Μέσα στα εντυπωσιακά αρχιτεκτονήματα με τις θαυμαστές αίθουσες-γκαλερί απλώνονται οι δημιουργίες γεμάτες με άρωμα γυναίκας.

Ανακαλύπτουμε έργα, μερικά εκ των οποίων παρουσιάζονται για πρώτη φορά, από πρωτοπόρες δημιουργούς που ουσιαστικά διώχθηκαν και λογοκρίθηκαν από τους ναζί.

Καλλιτέχνιδες που ήταν πολύ γνωστές στην εποχή τους, αλλά η «ηγεμονία» τους στην τέχνη εξαφανίστηκε τελείως από το ναζιστικό καθεστώς και τον πόλεμο. Ηταν όμως ικανές με το έργο τους να αφήσουν ανεξίτηλο το σημάδι τους στα κινήματα της τέχνης.

Η έκθεση εκτείνεται χρονολογικά ακολουθώντας τις βιογραφίες των γυναικών. Ο επισκέπτης εντυπωσιάζεται βλέποντας το πώς διαμορφώθηκε η νεωτερικότητα στην τέχνη αυτών των γυναικών. Τα έργα τους διατρέχουν όλο το φάσμα των τάσεων που εκδηλώθηκαν στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα.

Τώρα που συγκεντρωμένα αναδύθηκαν ξανά στη θέα, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως εξακολουθούν να μαγεύουν και να εμπνέουν καθώς καταγράφουν την Ιστορία και λειτουργούν ως μια μορφή ιστορικής επισκόπησης για δύο σημαντικές νοηματικά λέξεις: γυναίκες και τέχνη.