Πρώιμη Αναγέννηση στο Λονδίνο

Ευγενής άμιλλα και έμπνευση. Περίσσιο ταλέντο και ζωγραφικοί διάλογοι. Καλλιτεχνικό μεγαλείο και αναζητήσεις σε σύμπνοια. Εκρήξεις δημιουργίας, τόλμη και πειραματισμοί που οδηγούν στον ενθουσιασμό της πρωτοπορίας εκεί όπου φτιάχνονται πραγματικοί θησαυροί. Θαυμασμός και αλληλοσεβασμός ανάμεσα σε δύο από τους γίγαντες της πρώιμης Ιταλικής Αναγέννησης για το έξοχο έργο τους που τους απογείωσε στο στερέωμα της τέχνης.

Οταν συναντήθηκαν δύο μεγαλοφυΐες όπως ο Αντρέα Μαντένια (1431-1506) και ο Τζοβάνι Μπελίνι (περίπου 1431-1516), η ζωγραφική οδηγήθηκε σε μια λαμπρή καινοτομία σύνθεσης έργων. Ούτε η ιδέα αλλά ούτε η καλλιτεχνική εξέλιξη της αναγεννησιακής τέχνης θα υπήρχαν χωρίς εκείνους, αλλά και τα έργα τους, τα γεμάτα καινοτομίες, υπήρξαν έμπνευση για τους μεταγενέστερους, φτάνοντας ακόμα και στις μέρες μας.

Ο Μαντένια ήταν ο δεύτερος γιος ενός ξυλουργού. Ζωγράφος, χαράκτης και σχεδιαστής, μαθήτευσε από την ηλικία των 11 ετών στο εργαστήρι του ζωγράφου Francesco Squarcione στην Πάντοβα.

Αγαπημένος μαθητής του, διδάχθηκε από εκείνον Λατινικά, Ρωμαϊκή Αρχαιολογία και Ιστορία. Ταλαντούχος, πειραματίστηκε με την προοπτική, μειώνοντας τον ορίζοντα για να δημιουργήσει μια λυρική αίσθηση μνημείου στα έργα του. Τα εύθραυστα τοπία του και τα κάπως «πετρωμένα» σε έκφραση πρόσωπα αποδεικνύουν τη γλυπτική προσέγγιση της ζωγραφικής του, όμως με μια πνοή φυσικότητας και ζωντάνιας.

Το χρώμα στα έργα του κατά την πορεία της ζωής του ενισχύθηκε και ωρίμασε, φέρνοντας ισορροπία στους τόνους, όμως με σώματα άκαμπτα, όπου «γλυπτικά» με το πινέλο του «σμιλεύονται» κοιλιακοί μύες. Η οπτική ψευδαίσθηση της προοπτικής του μπορεί να μην είναι πάντα μαθηματικά σωστή, είχε όμως τεράστια επίδραση στους δημιουργούς της εποχής του και το ύφος του διαδόθηκε σε ολόκληρη την Ιταλία.

Ακόμη, υπήρξε ο κορυφαίος παραγωγός εκτυπώσεων στη Βενετία πριν από το 1500 αλλά και αριστουργηματικός δημιουργός εξαιρετικών τοιχογραφιών σε ναούς της Πάντοβα και της Βερόνα αλλά και στο δουκικό ανάκτορο στη Μάντοβα.

Το ενδιαφέρον του για τον κλασικισμό ενθαρρύνθηκε με τον χρόνο από την πλούσια οικογένεια Gonzaga της Μάντοβα που τον κάλεσε το 1460 να εργαστεί ως ζωγράφος του Δικαστηρίου στην πόλη. Δέχθηκε τη θέση χαράσσοντας το μοναδικό καλλιτεχνικό μονοπάτι του μέχρι και τον θάνατό του.

Λίγα χρόνια όμως πριν μετακινηθεί, δηλαδή το 1453, παντρεύτηκε τη Νικολόζια, αδερφή του συνομήλικού του ζωγράφου από τη Βενετία Τζοβάνι Μπελίνι και τούτο το γεγονός ήταν καθοριστικό για την τέχνη και την πορεία του.

Ο Τζοβάνι είναι ο πιο γνωστός ζωγράφος της καλλιτεχνικής πλούσιας οικογένειας Μπελίνι. Με πατέρα και αδελφό ζωγράφους, ανατράφηκε σε ένα σπίτι με δημιουργικές ανησυχίες, ελεύθερο πνεύμα και πειραματισμούς.

Στο έργο του βρίσκουμε ένα βάθος θρησκευτικού συναισθήματος και ανθρώπινου πάθους. Με τα έργα του έφερε επανάσταση στην τέχνη, μετακινώντας την προς ένα περισσότερο αισθησιακό στιλ, με βαθιές, πλούσιες αποχρώσεις και λεπτομερείς σκιές. Μέσω της χρήσης διαυγούς βαφής λαδιού αργής ξήρανσης, δημιούργησε ατμοσφαιρικά τοπία, υπέροχους ουρανούς, σώματα και πρόσωπα ζεστά, με κάμψη, εκφραστικά, με οστά και μυς μαλακούς και σαρκώδεις.

Πρωτοπόρος για την Αναγέννηση στη Βενετία έφερε νέα μορφή στη σχεδίαση με περισσότερο ρεαλισμό και εξαιρετική απεικόνιση του φυσικού φωτός και των σκιάσεων φτάνοντας στο σημείο να μπορούμε να αναγνωρίζουμε μέχρι και την ώρα της ημέρας στους πίνακές του.

Με το προσωπικό του στιλ αναμόρφωσε το Μουσείο της Νάπολης, ζωγράφισε παρεκκλήσια και εκκλησίες στη Βενετία και μετά το 1480 ανέλαβε τη συντήρηση των έργων ζωγραφικής στο ονομαστό Παλάτι των Δόγηδων. Θεωρείται ο ιδρυτής της βενετσιάνικης σχολής και υπήρξε δάσκαλος των Τιτσιάνο και Τζορτζόνε.

Ο ταπεινής καταγωγής και αυτοδημιούργητος Αντρέα Μαντένια μετά τον γάμο του με την πλούσια κόρη των Μπελίνι ήρθε στη Βενετία. Ο Τζοβάνι με τον γαμπρό του για επτά ολόκληρα χρόνια –μέχρι να φύγει ο Αντρέα με τη Νικολόζια για τη Μάντοβα– εργάστηκαν σε στενό δημιουργικό διάλογο.

Εμπνευσμένοι ο ένας από το έργο του άλλου, και οι δύο πειραματίστηκαν και εργάστηκαν με τρόπους που τους επέτρεψαν να ακονίσουν τις καλλιτεχνικές τους δεξιότητες και ταυτότητες.

Η ιστορία των δύο καλλιτεχνών με τους οικογενειακούς δεσμούς παρουσιάζεται αυτόν τον καιρό σε μια μεγάλη έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου. Τα έργα τους απλώθηκαν στις γκαλερί του Sainsbury Wing στην πλατεία Τραφάλγκαρ και ήρθαν από ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές ολόκληρου του κόσμου.

Με τίτλο τα ονόματα των δύο δημιουργών «Mantegna and Bellini» θα διαρκέσει μέχρι τις 27 Ιανουαρίου 2019. Η έκθεση παρουσιάζει με τον πιο κατανοητό τρόπο τους δύο αναγεννησιακούς ζωγράφους με τη δημιουργικά «αδελφική αντιπαλότητα» να παρουσιάζουν με τον ξεχωριστό τους τρόπο ίδια θέματα, παραμένοντας όμως διακριτοί πάντα.

Οταν συναντήθηκαν, ο Τζοβάνι Μπελίνι ζωγράφιζε μόλις έξι χρόνια και θαύμαζε την εικοσαετή ήδη καριέρα του Μαντένια. Τον πρώτο καιρό ακολουθεί τα θρησκευτικά θέματα του γαμπρού του, αργότερα όμως μπαίνει στα δικά του.

Ο Μαντένια δημιουργεί τρεις διαστάσεις που είναι τόσο πειστικές, ώστε σχεδόν φαίνεται να εξαφανίζονται στον χώρο. Κάθε γωνία των έργων του είναι καλυμμένη με λεπτομέρειες, δείχνοντας την ικανότητά του να ζωγραφίζει με άνεση τα μαλλιά του προσώπου, τα φύλλα, τα πετρώματα και την περιέλιξη των μονοπατιών και των ποταμών, τα οποία εξαφανίζονται στο βάθος του παρασκηνίου.

Ο Μπελίνι σ’ αυτόν τον διάλογο γίνεται ο κυρίαρχος του χρώματος, ικανός να αναδημιουργήσει το ροζ φως της αυγής, να «αφήσει» πάνω στον καμβά ένα τοπίο με βάθος και ήρεμους τόπους στοχασμού, και μάλιστα μπορεί να απεικονίσει το νερό τόσο παραστατικά, ώστε ο θεατής να θέλει να ξεδιψάσει ή να βουτήξει εντός του.

Η λαμπρή καινοτομία της σύνθεσης του Μαντένια και τα ατμοσφαιρικά τοπία του Μπελίνι δίπλα το ένα στο άλλο και σε συνομιλία δίνουν τη δυνατότητα στο κοινό να εξερευνήσει τους δημιουργικούς δεσμούς δύο από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του 15ου αιώνα.

Ο διάλογός τους συνεχίστηκε και διήρκεσε μισό αιώνα, παρόλο που έμεναν μακριά ο ένας από τον άλλον. Δεν υπάρχουν έγγραφα ή επιστολές που να ρίχνουν φως στην ανταλλαγή ιδεών μεταξύ των δύο καλλιτεχνών, αλλά είναι σαφές ότι ήταν στενά συνδεδεμένοι.

Οι δύο καλλιτέχνες εργάστηκαν σε ριζικά διαφορετικά στιλ. Το ταλέντο του Mantegna έγκειται στη δύναμη της καινοτομίας, στην κυριαρχία του στην αφήγηση και στην ικανότητά του να φέρει στη ζωή τον μακρόχρονο κόσμο της κλασικής αρχαιότητας.

Ο Μπελίνι δεν ήταν λιγότερο καινοτόμος. Πρωτοπόρος στη χρήση του χρώματος, του φωτός, ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε το τοπίο συνολικά για να μεταδώσει το συναίσθημα.

Μόνο θαυμασμός για τους δύο δάσκαλους της πρώιμης ιταλικής Αναγέννησης, που γέμισαν τον κόσμο μας με συνεχείς δημιουργικές ανταλλαγές με συναρπαστικές ζωγραφιές γεμάτες εικονογραφικές καινοτομίες που έφεραν την επανάσταση και την ελευθερία στην τέχνη που τους επόμενους δύο αιώνες θα εξαπλωνόταν και θα ανθούσε σε ολόκληρη την υπόλοιπη Ευρώπη.

 Info

«Mantegna and Bellini», Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο, μέχρι 27 Ιανουαρίου 2019