Απελπισία και εγκατάλειψη στο αμερικανικό όνειρο

Στην αρχή υπάρχει ο καμβάς. Κενός. Τόσο προκλητικά λευκός ώστε να δείχνει πως προσμένει ανυπόμονα να μεταμορφωθεί σε κάτι άλλο. Σαν χρυσαλλίδα που θα αναγεννηθεί στο φως, θα ξεδιπλώσει τα πολύχρωμα, εύθραυστα φτερά της για να πετάξει και να μεταφέρει την ομορφιά της στους αιθέρες, να θαυμαστεί.

Στήνεται ο καλλιτέχνης μπροστά στο φιλόξενο τίποτα που θα ανταγωνιστεί και προσπαθεί με όλους τους τρόπους που εφευρίσκει να αποτυπώσει το όραμά του μέσα από την προσωπική οπτική, τη φαντασία και τις εμπειρίες του που οδηγούν το πινέλο να αποτυπώσει το συναίσθημα.

Αυτό το συναίσθημα που θα αρπάξει τις αισθήσεις του θεατή, θα τις ανυψώσει και θα τις απογειώσει στο ζενίθ. Αυτή είναι η επιδίωξη. Να αισθανόμαστε την τέχνη, να θαυμάζουμε την τεχνική.

Προσεγγίζουμε πάντα με ενδιαφέρον και περιέργεια τις εκθέσεις και τα εκθέματα που φυσικά μας οδηγούν σε δρόμους για να εκτιμήσουμε και να μάθουμε τον κόσμο μας μέσα από τη ματιά του δημιουργού.

Η εκτίμηση της εποχής, των γεγονότων, των συνηθειών αλλά και πολλές φορές και της ίδιας της ιστορίας μας περνάει μέσα από το όραμα του καλλιτέχνη. Μπορεί όμως να είναι και αποκαλυπτική καθώς αποτυπώνει και την αίσθηση της προσμονής αλλά και της μελλοντικής προοπτικής. Αλλες φορές φέρνοντας αισιόδοξα μηνύματα και οραματισμούς και άλλες φορές αποτυπώνοντας την πεσιμιστική διάθεση με την απαισιοδοξία για τα μελλούμενα από τον δημιουργό.

Αυτό το καλοκαίρι το όνειρο μιας ολόκληρης ηπείρου αλλά και η μακάβρια ομορφιά μέσα από την άνοδο και την πτώση του τοπίου της ξεδιπλώνονται στις αίθουσες της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου, στην πλατεία Τραφάλγκαρ.

Μέσα από δύο εκθέσεις που προσφέρουν στους θεατές την ευκαιρία να δουν τα οράματα δύο πρωτοπόρων της εικαστικής τέχνης, αλλά και να απολαύσουν τη διαφορετική οπτική του βορειοαμερικανικού ονείρου.

Στις γκαλερί του ισογείου ξεδιπλώνονται τα έργα του Τόμας Κόουλ (1801-1848) που αναγνωρίζεται ως ο πατέρας της ζωγραφικής τοπίου στις ΗΠΑ. Με τίτλο «Thomas Cole: Eden to Empire» (Από την Εδέμ στην Αυτοκρατορία) μάς οδηγεί στην τοπιογραφία του 19ου αιώνα και τη ρομαντική αποτύπωση της φύσης.

Δίπλα ακριβώς στην αίθουσα 1, με ελεύθερη είσοδο, εκτίθενται τα έργα του Εντ Ρούσα (1937) με τίτλο «Ed Ruscha: Course of Empire» (Η πορεία της Αυτοκρατορίας) που μεταφέρει το μοναδικό στίγμα της σύγχρονης αμερικανικής οπτικής. Και οι δύο χωριστές εκθέσεις, οι οποίες δρουν συμπληρωματικά η μία δίπλα στην άλλη, προσπαθούν να καταδείξουν τη φθορά του αμερικανικού τοπίου όπως ξεφτίζει στον χρόνο. Θα διαρκέσουν μέχρι τις 7 Οκτωβρίου.

Αν ταξιδέψουμε λίγο πιο βαθιά στον χρόνο θα δούμε πως η προκολομβιανή τέχνη, στη Βόρεια Αμερική -πριν δηλαδή την ανακαλύψει στα τέλη του 15ου αιώνα ο μεγάλος θαλασσοπόρος Χριστόφορος Κολόμβος και πριν από τη μαζική άφιξη των Ευρωπαίων χριστιανών που είχε επακόλουθο τον αφανισμό των αυτόχθονων Αμερικανών- ήταν η τέχνη των ιθαγενών Ινδιάνων με πραγματικά εξαιρετικά δείγματα.

Σήμερα οι Αμερικανοί Ινδιάνοι είναι μόλις το 2% του συνολικού πληθυσμού. Οι κάτοικοι από τα ανατολικά όμως, όπως προέλαυναν στην άγρια Δύση έφερναν μαζί τους και έναν άλλου είδους πολιτισμό, ισοπεδώνοντας φύση και ανθρώπους που συναντούσαν.

Ο Τόμας Κόουλ στην πραγματικότητα ήταν ένας Αγγλος μετανάστης στις Ηνωμένες Πολιτείες. Γεννήθηκε στο Μπόλτον του Λάνκασαϊρ στο Ηνωμένο Βασίλειο και έφυγε με την οικογένειά του για τη Γη της Επαγγελίας σε ηλικία 18 ετών. Εφτασε στη Φιλαδέλφεια αποφασισμένος να γίνει ζωγράφος.

Εκανε διάφορα ταξίδια πίσω στην Ευρώπη -στην Εθνική Πινακοθήκη και στην Ιταλία- απορροφώντας σαν σφουγγάρι ιδέες και τεχνοτροπία.

Επηρεάστηκε από μεγάλους ρομαντικούς ζωγράφους μεταξύ των οποίων οι Ουίλιαμ Τέρνερ, Κλοντ Λορέν, Τζον Κόνσταμπλ, αλλά και εντυπωσιάστηκε έντονα από τα ερείπια του Τίβολι.

Πίσω στις ΗΠΑ, δημιούργησε έναν διάσημο κύκλο πέντε έργων ζωγραφικής για την άνοδο και την πτώση του πολιτισμού που ονομάζεται «The Course of Empire» (Η πορεία της Αυτοκρατορίας, 1833-36).

Παρουσιάζει το ίδιο τοπίο σε διαφορετικές φάσεις: ξεκινώντας με την παρθένα φύση, τα έργα συνεχίζουν να δείχνουν μια αυτοκρατορία στην κορυφή της, ακολουθούμενη από την παρακμή και τη διάλυσή της.

Ο αυτοδίδακτος καλλιτέχνης απεικόνισε την αμερικανική άγρια φύση όπως φαίνεται μέσα από τα μάτια ενός Βρετανού. Επική θέα, δραματικά φυσικά και φανταστικά τοπία, δείχνοντας τον κόσμο που μας περιβάλλει ισχυρό αλλά και ευάλωτο μαζί.

Στους πίνακές του κυριαρχεί το μοναδικό έδαφος της Βορειοανατολικής Αμερικής -σε μεγάλο βαθμό ακόμα παρθένο-, ενώ παράλληλα χρησιμεύουν ως προειδοποιητική αφύπνιση συνειδήσεων για τη χρήση των φυσικών πόρων σε μια ολοένα και πιο βιομηχανική εποχή που έφτανε.

Εκτός αυτού του κύκλου, η έκθεση περιλαμβάνει 58 έργα με δάνεια από βορειοαμερικανικές συλλογές, ανάμεσά τους και το καταπληκτικής ομορφιάς επικό αριστούργημά του «View from Mount Holyoke, Northampton, Massachusetts, after a Thunderstorm-The Oxbow» (Η θέα από το όρος Holyoke στο Νορθάμπτον της Μασαχουσέτης μετά από καταιγίδα - περισσότερο γνωστό ως The Oxbow που είναι το όνομα του ποταμού που διασχίζει το Κονέκτικατ), 1836.

Ηταν μια πρόκληση για το αμερικανικό κοινό ώστε να προβληματιστεί, εξετάζοντας τη θέση του στον φυσικό κόσμο ώστε να μπορέσει να ελέγξει τη φαινομενικά αναπόφευκτη πορεία προς την καταστροφή.

Πριν από τον πρόωρο θάνατό του σε ηλικία 47 ετών, ο Κόουλ ίδρυσε την πρώτη Αμερικανική Σχολή Τέχνης Τοπίου, αντιμετωπίζοντας το θέμα της ανάπτυξης μιας νέας χώρας πάντα με απέραντο σεβασμό στους κανόνες της φύσης.

Μια απάντηση στο έργο του Κόουλ σήμερα είναι η παράλληλη έκθεση του Εντ Ρούσα που παρουσιάζει έναν κύκλο δέκα ζωγραφικών έργων από τον διάσημο καλλιτέχνη του Λος Αντζελες.

Πάνω από εκατόν πενήντα χρόνια αργότερα από τον Κόουλ, ο Ρούσα της εποχής μας και των 60 τελευταίων χρόνων δημιουργίας του προσφέρει μια σύγχρονη απάντηση στις ερωτήσεις που εκείνος προήγαγε για την τύχη μιας κοινωνίας εκτός ισορροπίας με τη φύση.

Το έργο του Ρούσα, κομψό, εξαιρετικά αποσταγμένο και συχνά χιουμοριστικό, έρχεται να μας γνωρίσει με τη σύγχρονη εκδοχή της κυκλικής φύσης του πολιτισμού.

Το 2005 προσκλήθηκε να εκθέσει στο περίπτερο των ΗΠΑ στην Μπιενάλε της Βενετίας. Επιλέγει ένα σύνολο από πέντε ασπρόμαυρα τοπία τα οποία είχε ζωγραφίσει το 1992 με τίτλο «Blue Collar Series», χαρακτηριστικά δείγματα κτιρίων από τη βιομηχανική περιοχή της πόλης του, το Λος Αντζελες. Βέβαια περίπου δέκα χρόνια αργότερα, το 2003, επανεξέτασε κάθε τοποθεσία, βλέποντας πώς εν τω μεταξύ τα ίδια κτίρια είχαν αλλάξει.

Αυτή τη φορά τα ζωγράφισε με χρώμα, περιγράφοντας τα έργα του ως «μια επιταχυνόμενη, ηλικιωμένη έκδοση του ίδιου αστικού τοπίου».

Σε αντίθεση με το μεγαλοπρεπές όραμα του Κόουλ για την άνοδο και την πτώση ενός φανταστικού κλασικού πολιτισμού, ο Ρούσα δείχνει τα βιομηχανικά κτίρια του Λος Αντζελες ως απλές δομές χωρίς τη χρησιμότητά τους πλέον, απογυμνωμένα από τον οικονομικό αντίκτυπο και τις παγκόσμιες εταιρικές σχέσεις που μπορεί να περικλείουν.

Ο θεατής εξετάζει τα τοπία από τα κάτω (di sotto in su) έτσι ώστε τα κτίρια να φαίνεται πως υποχωρούν προς το έδαφος, από τον υπονοούμενο χώρο του καμβά σε υπερβολικές αμβλείες γωνίες - ένας μεγάλος χώρος σε κάθε έργο δίνεται στον ουρανό, συχνά γεμάτο από σκοτεινά σύννεφα.

Η θέαση των έργων του Ρούσα στην Εθνική Πινακοθήκη είναι διπλή: η παλαιότερη, ασπρόμαυρη σειρά είναι τοποθετημένη στο επάνω μέρος της αίθουσας με τα έργα να έχουν μια ελαφρά ανάκληση προς τα εμπρός, ενώ το αντίστοιχο έγχρωμο έργο βρίσκεται ακριβώς από κάτω του, στο επίπεδο των ματιών.

Αυτό σημαίνει πως η αντιστοίχιση βοηθά τον θεατή να συγκρίνει άμεσα το σιωπηλό πέρασμα του χρόνου. Είναι μόλις η τρίτη φορά που και τα 10 έργα παρουσιάζονται όλα μαζί.

Η Εθνική Πινακοθήκη δίνει μια μοναδική ευκαιρία στο κοινό να συγκρίνει τους δύο κύκλους των Αμερικανών πρωτοπόρων δημιουργών που ενώ τους χωρίζουν 150 χρόνια, πλησίασαν με τους ίδιους όρους το θέμα της εγκατάλειψης του αμερικανικού ονείρου.

Ο Κόουλ χρησιμοποίησε το τοπίο για να εισαγάγει την αλληγορία στην αμερικανική ζωγραφική και έδειξε τον τρόπο που θα μπορούσε να περιγραφεί η φθορά του χρόνου και της φύσης.

Ο Ρούσα σήκωσε το γάντι στην πρόκληση φτιάχνοντας τα σύγχρονα αριστουργήματά του.

 Info

«Τhomas Cole: Eden to Empire» και «Ed Ruscha: Course of Empire», Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο, μέχρι 7 Οκτωβρίου