Από τη Νιγηρία στο L.A., με υβριδική ταυτότητα

Ο διάσημος Ιάπωνας αρχιτέκτονας Αrata Ιsozaki (1931) έχει σχεδιάσει πολλά κτίρια εντός και εκτός Ιαπωνίας. Θεωρείται ένας από τους πιο επιφανείς αρχιτέκτονες στον κόσμο, έχοντας κερδίσει πολλά διεθνή βραβεία. Η δημιουργική του φαρέτρα είναι γεμάτη με πρωτοποριακές ιδέες και το στιλ του εξελίσσεται και προσαρμόζεται ανάλογα με το περιβάλλον μέσα στο οποίο δημιουργεί κάθε φορά, βάζοντας στον εκπληκτικό σχεδιασμό του την τοπική οπτική αλλά με μεταμοντέρνα στοιχεία.

Τον γνωρίζουμε καλά καθώς το κτίριο Μ2 του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης είναι σχεδιασμένο από εκείνον και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του μοντέρνου αρχιτεκτονικού ρεύματος στο οποίο πρωτοπορεί.

Το 1987, ο Αrata Ιsozaki παρέδωσε στο κοινό ένα εξαιρετικής έμπνευσης αρχιτεκτονικό έργο, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (MOCA) στην Γκραντ Αβενιου στο Λος Αντζελες.

Με έκπληξη διαπιστώθηκε πως σκόπιμα το κτίριο είχε μια διαφορετική διάταξη από τα παραδοσιακά μουσεία έτσι όπως τα γνώριζε το κοινό μέχρι τότε. Κατασκευάστηκε στην downtown της Πόλης των Αγγέλων, στο ίδιο τετράγωνο με τον διάσημο ουρανοξύστη California Plaza στο Bunker Hill. Η περιοχή ήταν σε οργασμό ανοικοδόμησης και το τοπίο της ξεχώριζε για τα πολλαπλά επίπεδα που δημιουργούσαν οι ουρανοξύστες και τα νέα κτίρια που ξεφύτρωναν με εξωφρενικούς ρυθμούς την εποχή εκείνη της αλματώδους ανάπτυξης.

Σχεδιάζοντας λοιπόν το MOCA ο Ιsozaki δημιούργησε μια αντίθεση με τους ψηλούς όγκους από γυαλί και μέταλλο της περιοχής. Από τα ακραία ύψη που κυριαρχούν στον αέρα, το μουσείο δημιουργήθηκε ως ένα βυθισμένο κόσμημα από κόκκινο ψαμμίτη. Το ιζηματογενές πέτρωμα με την τραχιά υφή προσέδωσε τη γήινη οπτική ενός γεωλογικού φυσικού γλυπτού που το κάνει χρωματικά ξεχωριστό από μακριά.

Η είσοδός του είναι μια χαρακτηριστική καμάρα που οδηγεί σε μια υπόγεια αυλή. Κάτω από και γύρω από την αυλή βρίσκονται απλωμένες οι γκαλερί με τις εκθέσεις και τις μόνιμες συλλογές του μουσείου. Χτισμένο σε επτά συνολικά επίπεδα μόνο τα τέσσερα είναι πάνω από το επίπεδο του δρόμου, τα αλλά τρία βυθίζονται και αγκαλιάζονται στο φιλόξενο έδαφος.

Ο Ιsozaki και σ’ αυτή την κατασκευή του επέλεξε μορφές και σχήματα που ναι μεν φαντάζουν αόριστα παραδοσιακά, βάζει όμως από την άλλη στοιχεία αφηρημένα, με γνώμονα την κλασική αρχιτεκτονική αλλά και τον λαϊκό πολιτισμό της μεγαλούπολης. Αυτή η συστάδα των γεωμετρικών μορφών με τις λιτές γραμμές στα επίπεδα, τους πυραμιδοειδείς φεγγίτες και ψηλότερο σημείο του τη στέγη σε σχήμα βαρελιού φτιάχνει μια όαση ηρεμίας στο πολύβουο οπτικά τοπίο. Ακόμα και σήμερα παραμένει ένα σημείο αρχιτεκτονικής αναφοράς στον παγκόσμιο χάρτη της σύγχρονης τέχνης.

Πέρυσι το καλοκαίρι για πρώτη φορά στην ιστορία του, το μουσείο αποφάσισε ξανά να πρωτοπορήσει και μετέτρεψε την κεντρική πρόσοψή του σε έναν τεράστιο εικαστικό καμβά. Το υπέροχο αρχιτεκτονικό κόσμημα άλλαξε όψη, αλλάζοντας και την οπτική καθημερινότητα των κατοίκων της Πόλης των Αγγέλων. Ηταν ο Βοστονέζος Jonas Wood (1977) που κάλυψε με τα φωτεινά, ζωντανά χρώματά του, με τα οποία απεικονίζει τον κόσμο μας, τα 500 τετραγωνικά μέτρα του κεντρικού κτιρίου με το εντυπωσιακό έργο του «Still Life with Two Owls» (Νεκρή φύση με δύο κουκουβάγιες).

Θέλοντας να δημιουργήσει παράδοση, για δεύτερη φορά φέτος ένα νέο μεγαλοπρεπές σε διαστάσεις έργο τέχνης κάλυψε τον κόκκινο ψαμμίτη. Μια εντυπωσιακή τοιχογραφία έντυσε σταδιακά όλη την κεντρική πρόσοψη ξανά.

Αυτή τη φορά τη δημιουργική σκυτάλη πήρε ένα από τα μεγαλύτερα ανερχόμενα αστέρια στον κόσμο της τέχνης, η Njideka Akunyili Crosby (1983).

Γεννημένη στην πόλη Enugu στη Νιγηρία (πολυεθνικό κράτος, η πολυπληθέστερη χώρα της Αφρικής, η οποία υπήρξε βρετανική αποικία), νοτιοανατολικά της περιοχής που διασχίζει ο μεγάλος ποταμός Νίγηρας, η μικρή Njideka με καταγωγή από τη φυλή Igbo, σε ηλικία δέκα χρονώ μετακόμισε με την οικογένειά της στο Λάγος, μια αστική περιοχή και πολυσύχναστο λιμάνι που θεωρείται μάλιστα η πιο πυκνοκατοικημένη στη Νιγηρία και μια από τις περισσότερο πυκνοκατοικημένες στην αφρικανική ήπειρο. Ο μπαμπάς της ήταν χειρουργός, η μητέρα της καθηγήτρια φαρμακολογίας στο πανεπιστήμιο και μεγάλωσε σε μια οικογένεια με έξι αδέλφια.

Οταν ήταν 16 χρονώ, η μητέρα της κέρδισε το δικαίωμα μέσα από το πρόγραμμα μεταναστευτικής πολιτικής των ΗΠΑ (U.S. green card lottery) τα παιδιά της να πάρουν βίζα μετανάστευσης και να σπουδάσουν στην Αμερική. Ετσι η Njideka με την αδερφή της μετακόμισαν στις ΗΠΑ. Σπούδασε στη Φιλαδέλφεια στο Swarthmore College, βιολογία και τέχνη, συνεχίζοντας το 2004 τις σπουδές της για ακόμα τέσσερα χρόνια στο Pennsylvania Academy of Fine Arts.

Αργότερα πήρε το Master of Fine Arts από το περίφημο πανεπιστήμιο Yale University School of Art ακολουθώντας το προσωπικό της εικαστικό όνειρο, παρά την επιθυμία της οικογένειάς της να γίνει γιατρός. Σήμερα ζει, εργάζεται και δημιουργεί στο Λος Αντζελες, στην Καλιφόρνια.

Μέχρι τα 16 της χρόνια η Njideka δεν είχε πιάσει πινέλο στα χέρια της, τώρα όμως εκφραστικά ανταποκρίνεται με περίσσια δύναμη στην άνοδο της φήμης που την ακολουθεί και στο απαράμιλλο ταλέντο της. Η τέχνη της πραγματεύεται με δυναμισμό το πολιτισμικό υπόβαθρο ανάμεσα στο υιοθετημένο σπίτι της στην Αμερική και τη μητρική της καταγωγή από τη Νιγηρία, δημιουργώντας πίνακες ζωγραφικής με κολάζ και φωτογραφικό υλικό που παραθέτουν τις βιωματικές προκλήσεις της, καθώς μεγάλωσε έχοντας κλείσει στην ψυχή της τους δύο μεγάλους υπέροχους διαφορετικούς κόσμους.

Ως Νιγηριανή που βίωσε τη μετανάστευση αλλά έχτισε τη νέα της ζωή και το έργο της στην Αμερική, χρησιμοποιεί τις επιρροές της για να προβάλει αλλά και να αγγίξει το συναίσθημα με την τέχνη της, καθώς η εθνική της κληρονομιά και οι αφρικανικές εμπειρίες τροφοδοτούν τη φαντασία και τις εκπληκτικές δημιουργίες της.

Χρησιμοποιεί φωτογραφίες που έχει τραβήξει στη Νιγηρία μαζί με παλιές οικογενειακές φωτογραφίες καθώς και σελίδες από δημοφιλή περιοδικά της χώρας καταγωγής της, τα οποία «στρωματοποιεί» στα έργα της με εκτυπώσεις κολάζ -που παράγει με μέθοδο χρησιμοποιώντας ακετόνη- δημιουργώντας και χτίζοντας σταδιακά ένα οικοδόμημα εικόνων σε όλους τους πίνακές της.

Είναι γνωστή στο κοινό καθώς συνδυάζει αβίαστα τα νιγηριανά και αμερικανικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, κυριολεκτικά αφηγούμενη ιστορίες με σαφείς πολυπολιτισμικές-πολιτιστικές αναφορές στα αριστουργηματικά έργα της που τώρα κοσμούν και τυλίγουν υπέροχα το εξωτερικό του MOCA στην Γκραντ Αβενιου. Προκαλεί τους πεζούς αλλά και τους ανθρώπους από τα κινούμενα οχήματα να εξερευνήσουν τις γιγαντιαίες τοιχογραφίες της, με τις μεγάλης κλίμακας φιγούρες, τη διαφορετική οπτική ανάλογα με το φως που πέφτει λόγω των καιρικών συνθηκών και την ώρα της ημέρας και μια πληθώρα προοπτικών των έργων αναλόγως του σημείου που ο καθένας βρίσκεται και απολαμβάνει τη θέα.

Με μια παλέτα από υποβαθμισμένες παστέλ αποχρώσεις, γεμάτες τυπωμένα υφάσματα και ζωντανό αφρικανικό πράσινο, οι πολλαπλές στρώσεις αντικατοπτρίζουν την πλούσια πολυπλοκότητα των σύγχρονων ζωών που διαμορφώνεται από τον μεταποικιακό αφρικανικό κοσμοπολιτισμό και τις παγκόσμιες, υβριδικές ταυτότητες που αποκτούμε πλέον ως πολίτες του κόσμου. Με το έργο της δημιουργεί μια αίσθηση συλλογικής μνήμης για έναν χρόνο και τόπο που υπήρξαν σημαντικοί για τη ζωή της. Συνδυάζει όμως αυτές τις αναφορές της με αντικείμενα από τη σύγχρονη εποχή.

Στο έργο της αναρωτιέται πώς είναι να είσαι μετανάστης. Ανθρωπος που η ψυχή σου μπορεί να πετάξει σε πολλά σημεία του πλανήτη ταυτόχρονα και να αφηγηθεί διαφορετικές ιστορίες που θα ενώσουν τους ανθρώπους. Εργα που μιλούν στο συναίσθημα και συνεπαίρνουν με ενθουσιασμό, που μπορούν να σε στείλουν στον κόσμο της νοσταλγίας με τις θύμησες, αλλά και να σε απογειώσουν με την ένταση και την ταχύτητα των αλλαγών που αποτυπώνονται σε όσα θαυμαστά και αλληλέγγυα μπορούν να συμβαίνουν γύρω μας.

Ενα μουσείο-μεγαλοπρεπές αρχιτεκτόνημα που λάμπει κάτω από τον καλοκαιρινό ήλιο και εκθέτει σε υπερθετικό βαθμό την ελπίδα της Njideka Akunyili Crosby, μιας μικρής Αφρικανής που έγινε καλλιτέχνις αντί για γιατρός, όπως ήθελε η οικογένειά της, και που τώρα στα 35 της χρόνια βάλθηκε να καταπλήξει και να ενώσει τον κόσμο.

Μια μικρή μετανάστρια που ζει το όνειρο μιας άλλης ζωής και θέλει με τη διαφορετικότητά της να εξαλείψει τον ρατσισμό. Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη δυτική ακτή της Αμερικής πάντως της έδωσε τη δυνατότητα να μας πείσει και να αφήσει το πνεύμα της να αιωρείται στις μεγάλες, εκπληκτικές τοιχογραφίες.

MOCA Mural: Njideka Akunyili Crosby στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (MOCA), Λος Αντζελες