Μαραθώνιος... δημιουργίας

Η καινοτομία στην τέχνη. Πολύ συχνά μια ξεχωριστή στιγμή στην πορεία ενός δημιουργού, ένα ξεχωριστό γεγονός, μια αστραπή που αιφνιδιάζει, χτυπά για μια φορά στο μυαλό του καλλιτέχνη και μπορεί να αλλάξει όλα τα επόμενα δεδομένα του για πάντα.

Πραγματικά έτσι συμβαίνει πάντα; Μήπως πρόκειται για έναν μύθο; Ο μύθος του Μοντερνισμού ως αιφνίδια έμπνευση.

Αυτή η μοντέρνα σκέψη και η πρακτική της εφαρμογή στο πλαίσιο της νεωτερικότητας. Εκεί, στο υπέροχο μυαλό του δημιουργού όπου συγκρούεται με τις συντηρητικές αξίες του ρεαλισμού.

Αλήθεια, μπορεί να υπάρξει μόνο για μια φορά; Θέσεις, αντιλήψεις και κινήματα που ανέτρεψαν τα κρατούντα στην τέχνη και εμφανίστηκαν φέρνοντας αέρα αλλαγών και σαρωτικές εξελίξεις επικρατώντας καθολικά στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα προήλθαν από παρθενογένεση ή από συνεχή αγώνα και εξέλιξη;

Από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, από αυτή τη χρονική περίοδο και έπειτα, προβάλλεται η υποκειμενικότητα του καλλιτέχνη, οι προσωπικές αντιλήψεις του και οι αντισυμβατικές τεχνοτροπίες τού καθενός ξεχωριστά.

Αυτό είναι ένα γεγονός που έρχεται στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι μέχρι και τις μέρες μας. Πώς φτάσαμε όμως μέχρι εδώ;

Το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜοΜΑ) έρχεται να αποδείξει με τεκμήρια, από τις πλούσιες συλλογές του, πως η δημιουργικότητα, ο μοντερνισμός και η νεωτερικότητα δεν είναι μόνο ο νεανικός πειραματισμός και τα πρώιμα εικαστικά παιχνίδια. «Ανακατεύοντας» τις μόνιμες συλλογές του, αποφάσισε να προβάλει αυτό ακριβώς το γεγονός.

Ποιο το όφελος για ένα μουσείο και τις συλλογές του από έργα τέχνης αν κάθε φορά δεν βρίσκει νέες ιδέες και πρωτοποριακές εκδοχές για να δώσει τις οπτικές και τις αντιλήψεις μέσα από προβληματισμούς; Το ΜοΜΑ το επιδιώκει και το καταφέρνει σχεδόν πάντα.

Η πρόσφατη απόδειξη έρχεται μέσα από την έκθεση «The Long Run» (Μακρά Πορεία), μια ετήσια εγκατάσταση απόλυτα ελκυστική για το κοινό.

Περίπου 130 έργα τέχνης εξαπλώνονται σε όλες τις γκαλερί και τους διαδρόμους του τέταρτου ορόφου, δημιουργίες από καλλιτέχνες ηλικίας 45 ετών και άνω.

Με κάποιες μικρές εξαιρέσεις τα έργα αυτά έχουν δημιουργηθεί μετά το 1970 και, όπως υποδηλώνει ο τίτλος της έκθεσης, από καλλιτέχνες με καριέρα μεγάλης διάρκειας.

Η παρουσίαση αυτή καταρρίπτει τον μύθο του Μοντερνισμού ως μια αστραπιαία καινοτομία και έρχεται να αναγνωρίσει το Μοντέρνο στην τέχνη ως μια αδιάκοπη πρόοδο που προκλήθηκε εξ ολοκλήρου από τις φιλόδοξες καινοτομίες μέσα στην πορεία των δημιουργών.

Eρευνα, προβληματισμός, έμπνευση, μανιέρα, δέσμευση, επανεξέταση. Οι καλλιτέχνες, οι περισσότεροι διάσημοι -μερικοί όχι και τόσο-, συνέχισαν να ασχολούνται με την καινοτόμο τέχνη τους και τον πρωτοποριακό δρόμο τους ανεξάρτητα από την προσοχή ή την επιβεβαίωση που έπαιρναν από το περιβάλλον και το κοινό, κρατώντας τις περισσότερες φορές το καλύτερο για το τέλος.

Ετσι λοιπόν η εστίαση της έκθεσης γίνεται στην τέχνη ως το δημιουργικό παιχνίδι ενός μεγαλύτερου ηλικιακά ανθρώπου, προβάλλοντας στο έργο του όχι τόσο την καινοτομία όσο την αυθεντικότητα και ένα βαθύτερο προσωπικό όραμα.

Οι δεκαπέντε γκαλερί της έκθεσης καταγράφουν τον συνεχιζόμενο πειραματισμό των δημιουργών για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα της ζωής τους, μετά τις στιγμές μιας καθοριστικής επαναστατικής τους δημιουργίας.

Η παρουσίαση αυτή έρχεται να υποδηλώσει ότι η «εφεύρεση» και η πρωτοποριακή ματιά προέρχονται από τη συνεχή κριτική σκέψη, την επίμονη παρατήρηση και τις αμέτρητες ώρες που περνάει ο καλλιτέχνης στο στούντιο.

Κάθε έργο σ’ αυτή την παρουσίαση αποτελεί παράδειγμα για την ξεχωριστή εξέλιξη καθενός καλλιτέχνη ξεχωριστά και ατομικά.

Δίνεται προσοχή στα «late styles» (το ύφος που αποκτάται στο τέλος), αυτές τις απροσδόκητες εκρήξεις φρέσκιας δημιουργικότητας που ορισμένοι καλλιτέχνες φέρνουν στο προσκήνιο προς τα τέλη της ζωής τους.

Στην πραγματικότητα, η παράσταση ανοίγει με δύο παραμυθένια παραδείγματα.

Στην πρώτη γκαλερί βρίσκεται το «Articulated Lair» (1986), ένα ταραγμένο περιβάλλον από τη Louise Bourgeois, η οποία ξεκίνησε την πραγματικά ώριμη δουλειά της εκεί γύρω στα 60.

Η επόμενη γκαλερί παρουσιάζει το καθιερωμένα εξαιρετικό στιλ του Philip Guston, που μας προβάλλει τα καρτουνίστικα, πληθωρικά βασανισμένα εικαστικά έργα του, που αυτός o πολυσυζητημένος Αφηρημένος Εξπρεσιονιστής, δημιούργησε από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 –προκαλώντας την σχεδόν καθολική καταστροφή του κόσμου της τέχνης του– και συνέχισε μέχρι τον θάνατό του το 1980.

Οι τεράστιες νεκρές φύσεις κερασιών και τα χαριτωμένα πρόσωπα, οι μακάβριες στοίβες των ποδιών, οι μορφές της Κου Κλουξ Κλαν... Ολα. Οι πίνακες αυτοί δίνουν ένα σαρδόνιο σχόλιο για την τέχνη, την πολιτική και τη ζωή που ποτέ δεν σβήνει και πάντα κινείται.

Ουσιαστικά περιδιαβαίνοντας στους χώρους των εκθεμάτων συνειδητοποιείς πως πρόκειται για μικρές ατομικές εκθέσεις ύστερων έργων εξαιρετικών καλλιτεχνών όπως, οι Lee Bontecou, Roy Lichtenstein, Gego, David Hammons, Joan Jonas, Melvin Edwards, Ellsworth Kelly, Helen Levitt, Joan Mitchell, Elizabeth Murray, Frank Stella, Jasper Johns, Agnes Martin, Cy Twombly και πολλοί άλλοι που συγκεντρώνονται και εξετάζονται σε βάθος.

Η πιο μεγάλη σε ηλικία είναι η Georgia O'Keeffe, της οποίας η φαινομενική αφαίρεση ενός λευκού πλαισίου που υποχωρεί στο μπλε, με τίτλο «From a Day With Juan II», έγινε το 1977, όταν ήταν 90 ετών και εμπνεύστηκε το έργο της από το Μνημείο της Ουάσινγκτον.

Ο πίνακας εμφανίζεται στην «Πόλη», μια από τις πρώτες θεματικές γκαλερί, ανάμεσα στα έργα του Kerry James Marshall, του Romare Bearden και του Ernie Gehr.

Επίσης, ας μην ξεχνάμε έναν από τους πιο μακροχρόνιους δρομείς του μοντερνισμού και από τους κολοσσούς του μουσείου: τον Πικάσο.

Οι επιμελητές της έκθεσης δεν έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για τα παλιότερα στιλ του του μεγάλου Κυβιστή. Εκτίθενται μόνο δύο έργα του από το 1950 και μόνο ένα που πληροί τις προϋποθέσεις για αυτή την παρουσίαση: το «At Work» από το 1971.

Ενας καλλιτεχνικός Μαραθώνιος δημιουργικής σκέψης. Για πολλούς επισκέπτες αυτή η έκθεση είναι μια αποκάλυψη.

Για όλους μας όμως, είναι μια ευκαιρία να αναπτύξουμε το πλαίσιο και τον θαυμασμό μας για τη Μοντέρνα Τέχνη.

Το πιο σημαντικό, όμως είναι ένα υπερβατικό βήμα των προκαταλήψεων της γενιάς μας έτσι ώστε να καταλάβουμε τι σημαίνει για έναν καλλιτέχνη όχι μόνο να «έχει μια στιγμή έμπνευσης», αλλά να καταφέρει να καλλιεργήσει και να προβάλλει με αποδείξεις στα έργα του μια ολοκληρωμένη καλλιτεχνική ζωή.

 Info

«The Long Run», 4ος όροφος, Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ), Νέα Υόρκη. Μέχρι 4 Νοεμβρίου.