Η κρίση έκανε... δημοφιλή την Ελλάδα στους φοιτητές

Μοιράζεται τον χρόνο της ανάμεσα στην Αθήνα και τη Νέα Υόρκη. Εδώ και 20 χρόνια, από το 1998, διδάσκει, μαζί με άλλους καθηγητές, τα καλοκαίρια σε Αμερικανούς φοιτητές την Ελλάδα τού σήμερα και του χτες. Μέσα από τη γλώσσα -φυσικά- αλλά και την ιστορία, τη λογοτεχνία, ακόμη και μέσα από το θαυμάσιο ελληνικό τοπίο.

Λιάνα Θεοδωράτου, μια Κεφαλονίτισσα επικεφαλής του τμήματος Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, του μοναδικού στην Αμερική που παρέχει αντίστοιχο πτυχίο.

● Εχετε δημιουργήσει στην Ελλάδα ένα παράρτημα του Πανεπιστημίου της Ν.Υ.

Δεν είναι ακριβώς παράρτημα. Είναι ερευνητικό κέντρο, όπου καθηγητές και φοιτητές έρχονται από την Αμερική για να κάνουν έρευνα για την Ελλάδα.

Το καλοκαίρι φιλοξενεί το καλοκαιρινό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου της Ν.Υ. 30 με 40 φοιτητές έρχονται στην Ελλάδα και κάνουν μαθήματα σε σχέση με τη χώρα.

● Τι διδάσκονται δηλαδή;

Κάνουν ένα μάθημα για την πόλη της Αθήνας, τραγωδία, λογοτεχνία, φωτογραφία, αρχαιολογία, ιστορία, γλώσσα προφανώς. Πέρσι ξεκινήσαμε και ένα μάθημα για την προσφυγική κρίση.

Από τα μαθήματα κάποια αλλάζουν χρόνο με χρόνο, κάποια παραμένουν τα ίδια πάντα.

Ολα έχουν σχέση με την Ελλάδα και όχι μόνο. Ισως και με τη Μεσόγειο, τα Βαλκάνια, την Ευρώπη του Νότου, αλλά το επίκεντρο είναι η Ελλάδα. Τα μαθήματα είναι εντατικά και αντιστοιχούν σε ένα ακαδημαικό εξάμηνο στην Αμερική.

● Η πλειονότητα των σπουδαστών είναι Αμερικανοί;

Ναι, και κάποιοι προφανώς έχουν ελληνικές ρίζες. Τώρα πια είναι δύσκολο να βρεθούν οι ρίζες. Δεν είναι όπως πριν από είκοσι χρόνια που οι φοιτητές μας ήταν βασικά εγγόνια Ελλήνων.

Οι πιο πολλοί τώρα είναι Αμερικανοί, οι οποίοι ακούν για το πρόγραμμα, τους ενδιαφέρει αυτή η χώρα, ο αρχαίος πολιτισμός κυρίως, αλλά και άλλα πράγματα.

Η Ελλάδα τού σήμερα

● Γιατί νομίζετε ότι τους ενδιαφέρει η Ελλάδα;

Κι εγώ αναρωτιέμαι όλα αυτά τα χρόνια. Ενας λόγος πιστεύω είναι ότι στην Αμερική το πρόγραμμά μας έχει ακουστεί πολύ. Είμαστε έξι, εφτά καθηγητές.

Ζούμε μαζί τους για έξι εβδομάδες. Μοιραζόμαστε όχι μόνο την αγάπη για την Ελλάδα του καθενός από μας, αλλά και τους εαυτούς μας μαζί τους.

Οι πιο πολλοί φεύγουν και λένε πως το καλοκαιρινό πρόγραμμα στην Αθήνα ήταν μάθημα ζωής.

Ο δεύτερος λόγος είναι το ενδιαφέρον για τις ρίζες του δυτικού πολιτισμού. Ερχονται για να δουν τι είναι η Ακρόπολη, ποιος είναι ο Περικλής, ποιος είναι ο Σωκράτης.

Με ενδιαφέρει ωστόσο να τους διδάξω ότι δεν είναι μόνο αυτό η Ελλάδα. Στη διάρκεια των μαθημάτων εδώ μαθαίνουν ότι υπάρχει και μια άλλη Ελλάδα.

«Παίζουν» βέβαια και οι παραλίες, σίγουρα η Μύκονος, σίγουρα η Σαντορίνη. Για να καταλάβουν όμως την Ελλάδα τού σήμερα, ερχόμαστε εμείς και τους βοηθάμε.

Πριν από κάποια χρόνια, όταν είχε βγει η «Στρέλλα» του Κούτρα, η δημοσιογράφος Λαμπρινή Κουζέλη είχε πάρει συνεντεύξεις από τους φοιτητές μας. Εμείς τους είχαμε δείξει το έργο και είχαμε φέρει τον Κούτρα να μιλήσει.

Τα παιδιά μίλησαν πιο πολύ για τη «Στρέλλα» και τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, παρά για τα αρχαία.

Ο τίτλος στο άρθρο που έγραψε ήταν «Ηρθαν για τον Περικλή και βρήκαν τη Στρέλλα». Και έπιασε ακριβώς αυτό που θέλω να κάνω.

Ο τρίτος λόγος είναι πως είναι πολλοί από αυτούς φοιτητές του Πανεπιστημίου μας. Υπάρχει ένα τμήμα Ελληνικών Σπουδών εκεί, το μοναδικό που δίνει πτυχίο στα νέα ελληνικά και το οποίο ωθεί τους φοιτητές του να κάνουν ένα εξάμηνο στην Ελλάδα.

Αλλά βέβαια δεν είναι φοιτητές μόνο του δικού μας Πανεπιστημίου. Είναι απ' όλα τα αμερικανικά Πανεπιστήμια.

Τα τελευταία χρόνια ωστόσο είναι και η κρίση. Πριν από την κρίση θα έλεγα ότι η Ελλάδα δεν υπήρχε περίπου στην Αμερική. Ηταν ή η αρχαία ή τίποτα.

Για να καταλάβετε, στην Αμερική λένε «ελληνικά» (εννοώντας τα αρχαία) και νέα ελληνικά. Με την κρίση η Ελλάδα έγινε γνωστή.

Από το χειρότερο σενάριο, που άκουγες ανθρώπους στον δρόμο να λένε «οι μετοχές μου έπεσαν σήμερα "because of fucking Greece"» έως το πολύ καλύτερο που είναι «αυτή η χώρα αντιστέκεται, πάμε να δούμε τι γίνεται».

Ετσι δημιουργήθηκε ένα κύμα φοιτητών που τους ενδιέφερε η Ελλάδα για άλλους λόγους.

● Από πότε λειτουργεί το Κέντρο;

Το καλοκαιρινό πρόγραμμα στην Αθήνα λειτουργεί από το 1998. Από φέτος, στον καινούργιο χώρο του στο Κολωνάκι, λειτουργεί και ερευνητικό κέντρο.

● Τώρα με την κρίση έχει τη μεγαλύτερη εκδήλωση ενδιαφέροντος;

Οχι αναγκαστικά. Από το 1998 έως το 2004 είχε το μεγαλύτερο ποσοστό. Από το 2005 έως το 2010 είχε πέσει αρκετά. Από το 2010 και μετά έχει αυξηθεί πολύ το ενδιαφέρον.

Προσπαθώ να κλείνω το πρόγραμμα στους 30 φοιτητές, γιατί έτσι λειτουργεί καλύτερα, αλλά συχνά δεχόμαστε περισσότερους γιατί έχουμε πολλές αιτήσεις.

Θετική αίσθηση

● Η αίσθηση που δημιουργείται για τη χώρα στους φοιτητές θα λέγατε ότι είναι αρνητική;

Καθόλου θα έλεγα. Ερχόμενοι εδώ έχουν την ακριβώς αντίθετη αίσθηση. Μιας χώρας που, παρά τις δυσκολίες της, ζει και παράγει πολιτισμό, δημιουργεί, είναι φιλόξενη, εξακολουθεί να έχει πολύ ωραία στοιχεία.

Πρέπει επίσης να σας πω ότι, λόγω και των οδηγιών που κατά καιρούς βγήκαν από την αμερικανική κυβέρνηση, αρκετοί μπέρδευαν την Ελλάδα με τη... Συρία.

Κι αναρωτήθηκα μέσα μου, μήπως μπλέξανε τον ΣΥΡΙΖΑ με τη Συρία; Αυτές οι παρανοήσεις συνέβαιναν πάντα, δεν οφείλονται στην κρίση...

● Τότε γιατί υπάρχει τόσο σημαντικό ενδιαφέρον από τα παιδιά για τις ελληνικές σπουδές;

Αυτό κυρίως οφείλεται στις δικές μας προσπάθειες να καταλάβουν οι φοιτητές ότι υπάρχει ποίηση, λογοτεχνία, φιλοσοφία, υπάρχει θέατρο, παρελθόν που μετουσιώνεται στο παρόν πολύ όμορφα στην Ελλάδα και ως βάρος, αλλά και ως ευλογία πολλές φορές. Είναι σημαντικό τι παίρνουν μαζί τους πίσω και πώς γίνονται πρεσβευτές της Ελλάδας στο εξωτερικό.

● Η πλειονότητα των διδασκόντων είστε Ελληνες;

Αυτή τη στιγμή τυχαίνει να είμαστε όλοι Ελληνες. Κάποιες φορές είναι και Αμερικανοί με ερευνητικό πεδίο την Ελλάδα.

Η ομάδα μ' ενδιαφέρει πολύ, θέλω πάντα οι διδάσκοντες να νοιάζονται και να αγαπούν την Ελλάδα κριτικά, να έχουν αίσθηση τι σημαίνει Ελλάδα, αλλά ταυτόχρονα και τι σημαίνει εξωτερικό, να μπορούν να διδάσκουν συγκριτικά.

Πρέπει βέβαια να μιλούν αγγλικά. Η έγνοια μου είναι να έχουμε το ίδιο όραμα, το οποίο είναι να τους μεταφέρουμε ότι η Ελλάδα είναι μια χώρα ισότιμη με όλες τις άλλες.

Εχει πολιτισμό, πολύ ενδιαφέροντες ανθρώπους, προφανώς ένα παρελθόν που το μοιράζεται όλη η ανθρωπότητα και ένα παρόν που μπορεί να δώσει άπειρα πράγματα στον υπόλοιπο κόσμο.

● Μιλήσατε και για διδασκαλία της γλώσσας. Ποιας γλώσσας, της αρχαίας, της καθαρεύουσας, της νέας;

Ουσιαστικά διδάσκουμε τη δημοτική. Οταν τελειώνουν τα τεσσερα χρόνια σπουδών μιλούν ελληνικά. Διδάσκονται πάντως και κάποια καθαρεύουσα, για να μπορούν να διαβάζουν π.χ. και Παπαδιαμάντη και Ροΐδη.

Κι επειδή κάνουν και ιστορία της γλώσσας μπορούν να διαβάσουν και την Καινή Διαθήκη.

Κάνουμε και αρχαία ελληνικά, αλλά αυτά κυρίως στο τμήμα κλασικών σπουδών του Πανεπιστημίου, με το οποίο συνεργαζόμαστε.

Με φόντο τις πορείες και τους μετανάστες

● Εκτός από τα μαθήματα, τι άλλα κομμάτια του ελληνικού πολιτισμού περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα;

Βλέπουμε μαζί θεατρικές παραστάσεις και πηγαίνουμε σε συναυλίες και σε άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Συνομιλούμε με βουλευτές και υπουργούς στο Κοινοβούλιο ή έρχονται οι ίδιοι και μιλούν στους φοιτητές εδώ στο κέντρο.

Κάνουμε εκδρομές όλοι μαζί. Είναι πολύ σημαντικές για μένα, διότι δεν γίνονται μόνο για να δουν τον φυσικό πλούτο της χώρας.

Πηγαίνουμε σε τόπους που έχουν κάποια σημασία, είτε αρχαιολογική, όπως στις Μυκήνες, στους Δελφούς, στην αρχαία Φαλάσαιρνα και στη Λισσό, είτε ιστορική, με μεγάλη έμφαση στον 20ό αιώνα.

Είναι σημαντικό να ξέρουν ότι εδώ υπήρξε ένας Εμφύλιος, ότι η Κατοχή ήταν βαριά, ότι υπήρξε μια δικτατορία που η χώρα τους, αν δεν την υποκίνησε, σίγουρα δεν την απέτρεψε, τι σημαίνουν οι πορείες που γίνονται όλη την ώρα στην Αθήνα.

● Πείτε ένα παράδειγμα, πού τους πάτε;

Τους πηγαίνω πάντα στο Πολυτεχνείο και στο Μουσείο του ΕΑΤ-ΕΣΑ, πολύ συχνά καθόμαστε εκεί και καλώ κάποιον που πέρασε πολλά επί χούντας για να τους μιλήσει.

Κάποια στιγμή, το1998, πριν ακόμη τα νέα παιδιά στην Ελλάδα μάθουν τι σημαίνει αυτό το κτίριο, τους είχε μιλήσει ο Περικλής Κοροβέσης.

Οταν τελείωσε, μια Αμερικανίδα αφρικανικής καταγωγής σηκώθηκε, τον αγκάλιασε και του είπε: «Νόμιζα ότι μόνο οι δικοί μου άνθρωποι είχαν δύσκολη ιστορία. Τώρα μπροστά σου υποκλίνομαι».

Από πέρσι πηγαίνουμε και στη Λέσβο. Ενα χαρακτηριστικό ελληνικό νησί που το επιλέξαμε γιατί επίσης είναι το νησί που δέχτηκε το μεγαλύτερο κύμα προσφύγων.

● Ας περάσουμε στην προεδρία Τραμπ, καθώς το μισό τουλάχιστον χρόνο ζείτε στη Ν.Υ. Πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα στην Αμερική;

Πολύ. Στη Ν.Υ. βέβαια δεν το καταλαβαίνεις τόσο πολύ, κι αν θέλετε υπάρχει και μια αίσθηση ότι είναι πολλοί αυτοί που αντιτίθενται στις πολιτικές του, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και αρκετοί φοιτητές στα Πανεπιστήμια που ψήφισαν Τραμπ.

Σε γενικές γραμμές υπάρχει ένας μεγάλος φόβος ότι τα πράγματα για την Αμερική και όλο τον κόσμο θα πάνε παρά πολύ άσχημα. Υπάρχει αγωνία ότι μέσα σε λίγο διάστημα θα καταστραφεί ό,τι έχει κατακτηθεί.

Ο Τραμπ δεν είναι μόνος του, τον στηρίζουν οι Ρεπουμπλικανοί. Δεν φαίνεται να υπάρχει καμία δύναμη να τον αναχαιτίσει αυτή τη στιγμή. Στα Πανεπιστήμια υπήρξε μια έντονη διάθεση συνομιλίας ανάμεσα σε καθηγητές και φοιτητές, αλλά και με άλλους ανθρώπους που αισθάνονται απογοητευμένοι, ακριβώς και επειδή ο Τραμπ έχει στραφεί κατηγορηματικά ενάντια στην ανώτατη εκπαίδευση.

Δεν ξέρω πόσο έχει βοηθήσει, αλλά πολύ φοβάμαι ότι αυτή η τόσο αναιδής και επιθετική συμπεριφορά του Τραμπ, και όλου του κόμματος, σε σχέση με μειονότητες, μετανάστες, διαφορετικότητες, δικαιώματα και κεκτημένα, περνάει και στον πληθυσμό και μάλιστα με άσχημο τρόπο.

Υπάρχει αντίσταση σε αυτό, όπως το κίνημα «BlackLivesMatter», οι τεράστιες πορείες των γυναικών και οι πολύ πρόσφατες των μαθητών ενάντια στη βία των όπλων, αλλά τα αποτελέσματα αυτής της αντίστασης θα φανούν αργότερα, ίσως μετά τις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου 2018.

Μια αριστερή στις ΗΠΑ

● Εσείς προέρχεστε από μια αριστερή οικογένεια. Πώς ένας αριστερός άνθρωπος μπορεί να διδάσκει σε μια χώρα σαν την Αμερική, όπου η έννοια της Αριστεράς υπάρχει μεν αλλά μ' έναν τελείως διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι στα καθ' ημάς;

Οταν έψαχνα να κάνω το διδακτορικό μου και μου πρότεινε ο Διονύσης Καψάλης την Αμερική, είπα: «Ποια Αμερική, είναι δυνατόν να μου λέτε τέτοιο πράγμα;» Αυτό που με έπεισε ήταν ότι εκεί υπάρχουν οργανωμένες μεταπτυχιακές σπουδές. Αυτό πραγματικά το βρήκα στην Αμερική. Εμαθα άπειρα πράγματα για την αρχαία Ελλάδα στην Αμερική και της το οφείλω.

Ο τρόπος που μελετούσαν τη λογοτεχνία, ως λογοτεχνία κι όχι μόνο ως φιλολογία, με τράβηξε. Στα Πανεπιστήμια υπάρχει μια άλλη ελευθερία, όπου το να είσαι αριστερός επιτρέπεται. Μπορεί η έννοια κομμουνιστής να τρομάζει, αλλά είναι ανοιχτοί σε όλα.

Δεν σε κρίνουν αναγκαστικά εκ των προτέρων. Είναι το παράδοξο της Αμερικής. Είναι μια χώρα τόσο κλειστή σε παρά πολλά και τόσο ανοιχτή στα Πανεπιστήμια και στην τέχνη, όπου κι εγώ βρήκα ένα καταφύγιο.

Ο τρόπος που διδάσκεται η λογοτεχνία σού δίνει το δικαίωμα να βρεις έναν κόσμο δίκαιο για όλους.

● Δεν είναι όλο αυτό στη σφαίρα του ονείρου;

Είναι, αλλά όχι τελείως. Κι αυτά που διδάσκω εγώ τα παιδιά για την Ελλάδα μπορεί να είναι φαντασιακά, αλλά μέσα απ' αυτό μπορείς να βρεις πράγματα που πράγματι υπάρχουν ακόμη.

Σε κάποιου χώρους, σε κάποιους ανθρώπους. Μπορεί να μην είναι όλη η χώρα έτσι, αλλά υπάρχουν υπέροχα πράγματα. Για μένα η Ελλάδα ήταν μια χώρα αριστερή κι αυτό τους διδάσκω...

● Η Ελλάδα τώρα είναι μια αριστερή χώρα;

Οχι, δεν είναι, όπως δεν ήταν ποτέ, όμως εξακολουθώ να πιστεύω ότι υπάρχουν άνθρωποι που παράγουν, που γράφουν, που κάνουν θέατρο, μουσική, τέχνη, που είναι αριστεροί με τη δική μου έννοια του αριστερού!

● Ποια είναι η δική σας έννοια του αριστερού;

Είναι αυτός που ενδιαφέρεται για τους άλλους, που δεν θέλει να έχει περισσότερα από τους υπόλοιπους, που θέλει κοινωνική δικαιοσύνη, που επιδιώκει να ζουν οι άνθρωποι με αξιοπρέπεια, που είναι ανοιχτός στη διαφορετικότητα, που έχει γενναιοδωρία έναντι των ανθρώπων, που δεν κάνει διακρίσεις...

● Το πρόγραμμα έχει δίδακτρα;

Ναι, στην Αμερική τα Πανεπιστήμια είναι ιδιωτικά, τα πολιτειακά είναι πιο φτηνά, αλλά τα Πανεπιστήμια είναι πολύ ακριβά.

Υπάρχουν ωστόσο πραγματικά πολύ καλές υποτροφίες, τα φοιτητικά δάνεια, με τα προβλήματά τους προφανώς, αλλά και μικροδουλειές που προσφέρονται στους φοιτητές για να συμπληρώνουν το εισόδημά τους.

● Διοργανώσατε πρόσφατα μια διάλεξη του Μιχαήλ Μαρμαρινού, με αφορμή την παράσταση του έργου του Τενεσί Ουίλιαμς «Ενα τραμ με το όνομα πόθος». Σχεδιάζεται κι άλλες τέτοιες εκδηλώσεις; Και τι σας ωθεί να κάνετε αυτές τις εκδηλώσεις;

Θα ήθελα κατ' αρχήν να μάθουν οι Ελληνες τι δουλειά κάνουν, σε σχέση με την Ελλάδα, οι Αμερικανοί. Μ' ενδιαφέρει όμως ακόμη πιο πολύ να δουν οι άνθρωποι που έρχονται εδώ τι δουλειά κάνουν οι Ελληνες, είτε είναι καθηγητές ή, πολύ περισσότερο, άνθρωποι των γραμμάτων, των τεχνών.

Μ' αρέσει πολύ η ιδέα να κάνω μια σειρά διαλέξεων από Ελληνες σκηνοθέτες, για παράδειγμα, μια και η Ελλάδα έχει εξαιρετικό θέατρο.

Ή θα μπορούσε μια καταπληκτική καθηγήτρια του Κολούμπια, που ασχολείται με τον Θορό και τους Ελληνες, να δώσει μια διάλεξη.

Μπορούν να υπάρξουν συνεργασίες τέτοιες ώστε να γίνει η Ελλάδα πιο γνωστή στους Αμερικανούς.