Στο άπειρο... κι ακόμα πιο πέρα!

Αντανακλάσεις και μετασχηματισμοί, προοπτικές και ψηφίδωση, επαναλαμβανόμενα σχήματα χωρίς κενά, παράλογοι χώροι ενός μαθηματικού δημιουργικού οράματος.

Κάνουμε δειλά βήματα να εξερευνήσουμε το απίστευτο σύμπαν ενός καταπληκτικού μυαλού. Εκτυπώσεις σοβαρές και παιχνιδιάρικες συνάμα που αντλούνται από τη φαντασία του δημιουργού τους για να περιπλέκουν τα μάτια και να απολαμβάνει το μυαλό μας.

Ανακαλύπτουμε κάθε φορά που τις αντικρίζουμε κάτι διαφορετικό στις ηδονικά λεπτομερείς εικόνες του Μαουρίτς Κορνέλις Eσερ (1898-1972).

Το Μουσείο Καλών Τεχνών στη Βοστόνη (MFA) πρώτη φορά στην ιστορία του παρουσιάζει με μια έκθεση που ήδη συζητείται τον μεγάλο Ολλανδό καλλιτέχνη και «απλώνει» 50 από τα έργα του στις μεγάλες αίθουσές του προς μεγάλη ευχαρίστηση του κοινού.

Με τίτλο «M. C. Escher: Infinite Dimensions» (Μ. Κ. Eσερ: Απειρες διαστάσεις) εκτίθενται πρωτότυπες εκτυπώσεις που διερευνούν μερικά από τα θέματα που καθορίζουν το συνολικό έργο του.

Οι εικόνες του, αναγνωρίσιμες με το πρώτο βλέμμα. Ακόμα και σήμερα, αποτελούν βασικό στοιχείο διακόσμησης στα νεανικά κυρίως δωμάτια, αφού έχουν εμπνεύσει και εξιτάρει χιλιάδες δημιουργούς για να τις χρησιμοποιήσουν σε εξώφυλλα βιβλίων, αφίσες, μπλουζάκια, διαφημιστικά σποτ αλλά και κινηματογραφικές ταινίες.

Οι πανοραμικές ψηφίδες και οι αλληλοσυνδεόμενες μορφές που αποτύπωνε στα μοτίβα του ο Εσερ έχουν επηρεάσει, ξαφνιάζοντας ευχάριστα εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο.

Ολοι έχουμε βυθιστεί σε έργα του απολαμβάνοντας τα μαθηματικής έμπνευσης δημιουργημένα περιβάλλοντα, μερικές φορές μάλιστα και με μια κρυφή προσδοκία πως ίσως ανακαλύψουμε μια διαφορετικότητα, μια λεπτομέρεια που δεν θα συνάδει με το σύνολο, μια ασυνέχεια ίσως, αλλά πάντα η διάψευση έρχεται από την περίπλοκη τελειότητα των έργων του.

Αρμονία και πολυπλοκότητα. Ψηφίδες που ασφυκτιούν περιορισμένες από κλώνους ψηφίδες που επαναλαμβάνονται δίνοντας προοπτική στον χώρο μέσα από μια αινιγματική εκφορά, και άλλες φορές εξωπραγματικές οπτικές μέσα από παραμορφωτικές σφαίρες και αντανακλάσεις του νερού μετασχηματίζουν το περιβάλλον σε πραγματικά ονειρικούς κόσμους.

Το μυαλό παίζει με την εικόνα και είναι πολλές οι φορές που συνειδητοποιούμε –όταν παρατηρούμε αποσπασμένοι από τον έξω κόσμο ένα έργο του θαυμαστού Εσερ– να σηκώνονται τα πόδια από το πάτωμα, να ανυψωνόμαστε και με τη ματιά του να βλέπουμε τη Γη από το Διάστημα.

Εικαστικός, γραφίστας, εικονογράφος, σχεδιαστής ταπισερί, τοιχογράφος δούλεψε με τις τεχνικές της ξυλογραφίας, της λιθογραφίας και της χαλκογραφίας.

Γεννημένος στο Λέουβαρντεν της Ολλανδίας, γιος πολιτικού μηχανικού, ο Εσερ πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της παιδικής του ηλικίας στο Αρνεμ.

Επεδίωξε να γίνει αρχιτέκτονας, όμως, ενώ σπούδαζε στη Σχολή Αρχιτεκτονικής και Διακοσμητικών Τεχνών στο Χάαρλεμ, το ενδιαφέρον του μετατοπίστηκε από την αρχιτεκτονική στο σχέδιο και την εκτύπωση με την ενθάρρυνση του δασκάλου του, Samuel Jessurun de Mesquita.

Το 1924 παντρεύτηκε τη Γέτα Ούμικερ και εγκαταστάθηκαν στη Ρώμη. Απέκτησαν τρεις γιους. Το 1935, η άνοδος του φασισμού και του Μουσολίνι τούς ανάγκασε να μετακινηθούν πρώτα στην Ελβετία και στη συνέχεια στο Βέλγιο.

Το 1941, κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν τα γερμανικά στρατεύματα κατέλαβαν τις Βρυξέλλες, ο Εσερ επέστρεψε στην Ολλανδία και εγκαταστάθηκε στο Μπάαρν, όπου έζησε και εργάστηκε μέχρι τον θάνατό του.

Τα κύρια θέματα της πρώιμης τέχνης του είναι η Ρώμη και η ιταλική ύπαιθρος. Ταξίδευε κάθε άνοιξη και καλοκαίρι σε ολόκληρη την Ιταλία και δημιουργούσε σχεδιάζοντας.

Οταν γύριζε στο στούντιό του στη Ρώμη πειραματιζόταν με εκτυπώσεις. Οι δρόμοι της ιταλικής υπαίθρου, η πυκνή αρχιτεκτονική των μικρών πόλεων ή οι λεπτομέρειες των τεράστιων κτιρίων στη Ρώμη με τη ματιά και το απαράμιλλο χέρι του Εσερ έφερναν αινιγματικά χωρικά αποτελέσματα που συνδύαζαν συχνά αντιφατικά σημεία στα έργα του.

Τα εντυπωσιακά αποτελέσματα γίνονταν περισσότερο δραματικά μέσα από την επεξεργασία των φωτοσκιάσεων, χρησιμοποιώντας έντονα τις αντιθέσεις μαύρου και λευκού που εναλλάσσονται.

Οταν έφυγε από την Ιταλία, μετατοπίστηκε από το τοπίο σε κάτι που περιέγραψε ως «νοητική απεικόνιση», που βασίζεται σε θεωρητικούς χώρους.

Το 1936 επισκέπτεται το παλάτι του 14ου αιώνα της Αλάμπρας στη Γρανάδα της Ισπανίας. Τα πλούσια διακοσμημένα κεραμικά που κοσμούν τη μαυριτανική αρχιτεκτονική τού έδωσαν νέες κατευθύνσεις μέσα από τη χρήση του χρώματος στα έργα του και της πεπλατυσμένης μορφοποίησης αλληλοσυνδεόμενων μορφών.

Αντικατέστησε τα αφηρημένα μοτίβα των μαυριτανικών πλακιδίων με αναγνωρίσιμα στοιχεία και ανέπτυξε τη συμμετρική διαίρεση των επιπέδων.

Επίσης ο καλλιτέχνης από τη δεκαετία του 1920 χρησιμοποίησε την έννοια της διαίρεσης για να δημιουργήσει τα εκπληκτικά έργα των εκτυπώσεων της «Μεταμόρφωσης».

Εκεί ένα σχήμα ή αντικείμενο μετατρέπεται σε κάτι τελείως διαφορετικό και γίνεται ένα από τα πιο αγαπημένα θέματά του.

Μετά το 1935, ο Εσερ διερεύνησε όλο και περισσότερο περίπλοκους αρχιτεκτονικούς λαβύρινθους που περιελάμβαναν απίθανες προοπτικές και απεικόνιση αδύνατων χώρων.

Μεταξύ των εκθεμάτων που έχουν συγκεντρωθεί από ιδιωτικές και μουσειακές συλλογές οι μπορούν να θαυμάσουν τη μήκους τεσσάρων μέτρων «Metamorphosis II» (1939-40), μια μνημειώδη εξερεύνηση της ρευστότητας του χρόνου και του χώρου, όπου μια σκακιέρα, μια κυψέλη μελισσών, ένα αγροτικό χωριό και άλλα στοιχεία συγχωνεύονται σε μια συνεχή εκτυπωμένη ξυλογραφία 20 συνολικά μπλοκ· το πασίγνωστο «Drawing Hands» (1948), που παίζει με τη σύγκρουση μεταξύ του επίπεδου και της χωροταξίας, και βέβαια το εξαιρετικό «Ascending and Descending» (1960), με μια ειδικού τύπου οπτικής ψευδαίσθηση.

Υπάρχουν επίσης δύο έργα του Εσερ από τη συλλογή του ίδιου του MFA: μια λιθογραφία, «Contrast» (Order and Chaos, 1950), και ένα εμβληματικό βιβλίο με εικονογραφήσεις ξυλογραφίας, «XXIV Emblemata, dat zijn Zinne-beelden» (1932).

Ο Εσερ κατά τη διάρκεια της ζωής του υποτιμήθηκε και παραμελήθηκε από μεγάλο μέρος του κόσμου στον χώρο της τέχνης. Βέβαια, μαθηματικοί, κρυσταλλογράφοι και ψυχολόγοι οπτικής αντίληψης έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για τις εικόνες του.

Το συναρπαστικό έργο του με εμφανή την επιρροή του από τα μαθηματικά μέσα από την προβολική γεωμετρία δημιουργούν και αναδεικνύουν τις ψευδαισθήσεις του απείρου μέσα σε κόσμους υπαρκτούς ή φανταστικούς που μας ταξιδεύουν ονειρικά στο συνειδητό και το ασυνείδητο.

 Info:

«M. C. Escher: Infinite Dimensions», Μουσείο Καλών Τεχνών, Βοστόνη. Μέχρι 28 Μαΐου / Η θαυμαστή ζωή και το έργο του