Συναρπαστικές παραλλαγές για δύο

Απροκάλυπτα αισθησιακά σχέδια, με την εσωτερική ένταση να πετάγεται μέσα από τα ανδρικά και τα γυναικεία σώματα. Ξεχωριστοί και καινοτόμοι με τον κρυφό ερωτισμό να κυριαρχεί στο έργο τους. Βιεννέζοι και μοντερνιστές, αναγνωρισμένοι για το πηγαίο ταλέντο τους με τη σταδιοδρομία τους και τις καλλιτεχνικές τους επιλογές να δείχνουν αξιοσημείωτους παραλληλισμούς, όμως τα έργα τους να έχουν διαφορετική εμφάνιση και ενέργεια.

Ο Γκούσταφ Κλιμτ (1862-1918) και ο Εγκον Σίλε (1890-1918) οι δύο πρωτοπόροι Αυστριακοί καλλιτέχνες υπήρξαν φίλοι και τους ένωνε ο αμοιβαίος θαυμασμός του ενός για το έργο του άλλου, αν και τους χώριζαν ηλικιακά 28 ολόκληρα χρόνια.

Ο Σίλε ήταν μια νεότερη γενιά, όμως ο Κλιμτ εκτίμησε και ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για το τολμηρό ταλέντο του νεαρού που αναζήτησε την προστασία του σημαντικού δημιουργού. Παράλληλη πορεία, κοινή χρονολογία θανάτου.

Μερικές φορές η ίδια η ζωή στήνει τα θαυμαστά σενάριά της για να ενώσει, περίεργα, έργα, ημέρες και πορείες θαυμαστών δημιουργών.

Για να σηματοδοτήσει λοιπόν την εκατονταετηρίδα των θανάτων του Γκούσταφ Κλιμτ και του Εγκον Σίλε, το Μουσείο Καλών Τεχνών στη Βοστόνη (MFA) παρουσιάζει μια έκθεση με σπάνια δείγματα της δουλειάς των δύο Αυστριακών καλλιτεχνών δανεισμένα από το Μουσείο Albertina της Βιέννης.

Με τίτλο «Klimt and Schiele: Drawn» (Κλιμτ και Σίλε: Σχεδιασμένα – η λέξη είναι λογοπαίγνιο και μπορεί να διαβαστεί και με την έννοια της σύγκλισης ή έλξης), εξετάζει τόσο τις αποκλίσεις όσο και τις συναρπαστικές παραλλαγές μεταξύ των δύο καλλιτεχνών, ιδιαίτερα στις προκλητικές απεικονίσεις του ανθρώπινου σώματος.

Η όμορφη και αποκαλυπτική έκθεση παρουσιάζει στο κοινό 60 αριστουργηματικά σχέδια των δύο δημιουργών, οργανωμένα θεματικά, ξεκινώντας με έργα από την ακαδημαϊκή προέλευσή τους. Θέλει να διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο στους μετέπειτα χρόνους καθένας τους απομακρύνθηκε από την παραδοσιακή εκπαίδευση, βρίσκοντας δρόμους για πιο έντονες και μη συμβατικές εξερευνήσεις της ανθρώπινης φύσης.

Μάλιστα φέτος μια ακόμη έκθεση για τους δύο καλλιτέχνες παρουσιάστηκε πρώτη φορά στο Κρατικό Μουσείο Πούσκιν στη Μόσχα, με 100 σχέδια και ακόμη μία θα παρουσιαστεί τον ερχόμενο Νοέμβριο στη Royal Academy of Arts του Λονδίνου.

Για κάθε χώρο προσφέρθηκε από το Μουσείο Albertina διαφορετική επιλογή σχεδίων. Η έκθεση στη Βοστόνη, πραγματικά μοναδική στην Αμερική, θα διαρκέσει μέχρι τις 28 Μαΐου.

Με την πρώτη ματιά τα έργα του Κλιμτ φαίνονται ευαίσθητα, ενώ του Σίλε είναι τολμηρά. Ο Κλιμτ από τη μία πλευρά χρησιμοποιούσε πολύ συχνά αυτά τα φύλλα ως προπαρασκευαστικά σχέδια για τα έργα ζωγραφικής του, ενώ ο Σίλε θεωρούσε τα σχέδιά του ανεξάρτητες εικόνες και συνήθως τα πωλούσε. Και οι δύο ανέπτυξαν στις δημιουργίες τους έναν ειλικρινή νατουραλισμό όσο και ανήσυχες συναισθηματικές αντηχήσεις μέσα από αποπροσανατολιστικές παραλείψεις, ώστε να αμφισβητήσουν και να προκαλέσουν τα κείμενα και τις προσδοκίες της εποχής με τα πορτρέτα, τα γυμνά και τις αλληγορίες τους.

Ο Γκούσταφ Κλιμτ, λοιπόν, πέθανε στις 6 Φεβρουαρίου 1918 από εγκεφαλικό επεισόδιο και πνευμονία, εξαιτίας της επιδημίας ισπανικής γρίπης που είχε χτυπήσει τον χρόνο εκείνο την Ευρώπη.

Ηταν 56 χρόνων και πετυχημένος δημιουργός. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του κινήματος της Απόσχισης της Βιέννης (ζετσεσιονισμός), διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της Art Nouveau (Αρ Νουβό).

Με καλλιτεχνικές ρίζες, καθώς ο πατέρας του ήταν χαράκτης χρυσού, επηρεάστηκε από την ιαπωνική τέχνη και τις μεθόδους της και ύμνησε το γυναικείο σώμα μέσα από τους πίνακές του, τις τοιχογραφίες, τα σχέδια και τα αντικείμενα τέχνης που φιλοτέχνησε, καθώς χαρακτηρίζονται από έναν ειλικρινή ερωτισμό.

«Το φιλί» του (1907-1908) θεωρείται το αριστούργημα της αρχής της σύγχρονης ζωγραφικής και είναι ο δημοφιλέστερος πίνακας του Κλιμτ από τη «χρυσή περίοδο» – πολλοί πίνακές του από την εποχή αυτή περιελάμβαναν φύλλα χρυσού. Ρομαντικός και ευαίσθητος, με όμορφες αποχρώσεις έγινε διάσημος για τα λαμπερά, πολυτελή, πλούσια σε υφή έργα του.

Από την άλλη, ο προστατευόμενος του Κλιμτ, Εγκον Σίλε, πέθανε στις 31 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου, θύμα και αυτός της ισπανικής γρίπης που στην Ευρώπη προκάλεσε τον θάνατο 20.000.000 ατόμων περίπου. Ηταν 28 ετών και έφυγε τρεις μόλις μέρες μετά τον θάνατο της συζύγου του Εντίθ, που ήταν μάλιστα έγκυος 6 μηνών.

Κατά το διάστημα των τριών ημερών μεταξύ του θανάτου της συζύγου του και του δικού του, ζωγράφισε ορισμένα σκίτσα της Εντίθ, τα οποία ήταν τα τελευταία του έργα. Από τα 15 του χρόνια έδειξε τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες και παρότι στάλθηκε λίγο αργότερα να σπουδάσει στη Σχολή Καλών Τεχνών της Βιέννης, εγκατέλειψε μέσα σε ένα χρόνο τις σπουδές του, απογοητευμένος από την αυστηρότητα της σχολής.

Εντυπωσιασμένος από το έργο του Κλιμτ, τον αναζήτησε και εκείνος γοητεύτηκε από το ταλέντο του νεαρού και γενναιόδωρα τον εισήγαγε στον ζετσεσιονισμό. Μάλιστα στα πρώτα σχέδια του ο Σίλε μιμείται έντονα τον Κλιμτ. Δεν άργησε όμως να εξελίξει το δικό του ξεχωριστό ύφος.

Μεγάλος εικαστικός ζωγράφος με επιρροές από την Αρ Νουβό, έγινε γνωστός γρήγορα για την ένταση και την ακατέργαστη σεξουαλικότητα που αποπνέουν τα έργα του. Δεν σταματά να εκτίθεται και ο ίδιος μέσα από τις γυμνές του αυτοπροσωπογραφίες. Τα στρεπτά σχήματα των σωμάτων και η εκφραστική γραμμή που τον χαρακτηρίζει τον σηματοδοτούν ως έναν πρώιμο εκθέτη του εξπρεσιονισμού.

Βέβαια πολλά από τα έργα του χαρακτηρίστηκαν ακόμα και ως πορνογραφικά. Μάλιστα γι’ αυτό τον λόγο, προφυλακίστηκε για 21 μέρες, δικάστηκε και τελικά φυλακίστηκε για ακόμα τρεις επειδή ορισμένοι πίνακές του είχαν εκτεθεί σε χώρο που ήταν προσβάσιμος από παιδιά.

Ο παραγωγικότατος καλλιτέχνης δημιούργησε 12 ζωγραφιές στη φυλακή εκείνο το διάστημα για να δηλώσει τις δυσκολίες και την ενόχλησή του από τον εγκλεισμό.

Νέος, μοναδικός, ταλαντούχος και με ορμή πέθανε ακριβώς στο κατώφλι μιας πολλά υποσχόμενης καριέρας. Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί τα θαυμαστά που θα μπορούσαν να δημιουργηθούν από την αιρετική ματιά του.

Ο Σίλε μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως στο σύντομο πέρασμά του δημιούργησε τόσα όσα για μια ζωή. Είναι παγκόσμια γνωστός για τις σεξουαλικά φορτισμένες, φανταχτερές χρωματισμένες εικόνες του, με φιγούρες συχνά στρεβλωμένες-παραμορφωμένες ακόμη και γκροτέσκο θα μπορούσαμε να τις πούμε.

Περιδιαβαίνοντας την έκθεση εντύπωση προκαλεί το γεγονός πως ενώ ο Κλιμτ δεν ενδιαφέρεται για αυτοπροσωπογραφίες και προτιμά να ζωγραφίζει κυρίως γυναίκες, όπως το εξαιρετικό πορτρέτο «Lady with Plumed Hat» («Κυρία με καπέλο με φτερά», 1908), ο Σίλε ζωγραφίζει όλα τα σώματα, ανδρικά και γυναικεία –συμπεριλαμβανομένου και του δικού του «Nude Self-Portrait» («Γυμνή αυτοπροσωπογραφία», 1910)– ως αντικείμενα προς αξιολόγηση.

Εντυπωσιακό και το γεγονός πως, ενώ έχουμε συνδέσει τον Σίλε με γυμνά και ερωτικά έργα, το κοινό εδώ μπορεί να απολαύσει και μια άλλη πλευρά του μέσα από έξι έργα που απεικονίζουν πορτρέτα παιδιών, μεταξύ των οποίων και το υπέροχο «Two Crouching Girls» («Δυο μαζεμένα κορίτσια», 1911), σαν δυο κούκλες στηριγμένες στη θέση τους.

Φρεσκάδα, αμεσότητα και ορμητική ενέργεια που την αισθάνεται ο κάθε επισκέπτης διαχέεται στις αίθουσες που φιλοξενούν τα αριστουργηματικά έργα των δύο καλλιτεχνών. Εκτίθενται με τόλμη και συνομιλούν παράλληλα σε απέναντι τοίχους δημιουργήματα με φαντασία, που ακόμα και σήμερα φέρνουν αέρα ανανέωσης, αν κι έχουν περάσει 100 χρόνια από τον φυσικό θάνατο των δημιουργών.

 Info

«Klimt and Schiele: Drawn», Μουσείο Καλών Τεχνών, Βοστόνη. Μέχρι 28 Μαΐου.