Με φεμινιστικό οπτικό λεξιλόγιο

Ζωγραφική και δράση, φεμινισμός και τέχνη. Σωματικά κομμάτια ως δραστήρια έργα τέχνης. Κίνηση και οι ερμηνευτές ως χρώματα σε τρεις διαστάσεις.

Γυμνά καταλαμβάνουν τον χώρο και τον χρόνο σε διαδραστικούς καμβάδες δείχνοντας πως η ζωή είναι εκφραστικότερη από το φύλο.

Αποκαλύπτεται ο καθοριστικός ρόλος του ανθρώπινου σώματος να παραγκωνίσει τις κουρτίνες της σύμβασης και της εκπαίδευσης για να παράξει μέσα από την αίσθηση της αφής.

Ο δημιουργός της εικόνας είναι ο ίδιος το έργο του.

Ολα ξεκίνησαν εκεί κάπου στη δεκαετία του '50. Μια γροθιά στο μαλακό υπογάστριο της ανδροκρατούμενης κοινωνίας της εποχής από την πρωτοπόρα εικαστική καλλιτέχνιδα Κάρολι Σνίμαν.

Το μεγάλο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη (MoMA) παρουσιάζει στις μεγάλες αποθήκες του PS1 στο Λονγκ Αϊλαντ -για πρώτη φορά στις Ηνωμένες Πολιτείες- την πρώτη ολοκληρωμένη αναδρομική έκθεση της Αμερικανίδας καλλιτέχνιδος.

Συγκεντρώνει πάνω από 300 έργα που καλύπτουν την παραγωγική σταδιοδρομία των έξι δεκαετιών δημιουργίας της.

Ως μία από τους πιο καινοτόμους καλλιτέχνες του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα, οι πρωτοποριακές έρευνές της σχετικά με την κοινωνική κατασκευή του θηλυκού σώματος και για τις σεξουαλικές-πολιτισμικές προκαταλήψεις που εμπεριέχονται στις ιστορικές αφηγήσεις της παραδοσιακής τέχνης, είχαν ανεξίτηλο αντίκτυπο στις επόμενες γενιές των καλλιτεχνών.

Με τίτλο «Carolee Schneemann: Kinetic Painting» (Κάρολι Σνίμαν: Κινητική Ζωγραφική) θα διαρκέσει μέχρι τις 11 Μαρτίου.

Εχει συγκεντρώσει πλήθος κόσμου που απολαμβάνει συζητήσεις που διοργανώνονται από το μουσείο με την ογδοντάχρονη καλλιτέχνιδα.

Η μεγάλη έκθεση γίνεται στο πλαίσιο της διαχρονικής δέσμευσης της Σνίμαν για συνεχή εικαστική τέχνη και δράση.

Εντοπίζονται όλες οι πρώιμες εξελίξεις που την οδήγησαν στις εικονικές παραστάσεις και τις ταινίες που δημιούργησε από τις δεκαετίες του 1960 και 1970, στις εγκαταστάσεις πολυμέσων του '80, του '90 και του 2000.

Ολα μέσα από το πρίσμα της φεμινιστικής της εικονογραφίας, δίνοντας έμφαση σε θέματα που αφορούν την οικειότητα αλλά και την απώλεια της ανθρώπινης ύπαρξης, καθώς και το κριτικό πνεύμα της απέναντι στις πολιτικές καταστροφές που συντελέστηκαν τα τελευταία εξήντα χρόνια με μεγάλο κόστος σε ζωές από τις εκάστοτε πολεμικές συγκρούσεις.

Συνεχής καταγγελία, βαρύ κατηγορώ με ριζοσπαστικά μέσα και τρόπους για όλα αυτά που τραυματίζουν βάναυσα τη ζωή και την αξιοπρέπεια.

Γεννημένη το 1939 στην ύπαιθρο από πατέρα αγροτικό γιατρό και μητέρα αγρότισσα, η Σνίμαν μεγάλωσε κοντά στη φύση, σεβόμενη τον κύκλο ζωής και θανάτου της γης και των ανθρώπων.

Οι σχέσεις της με την τέχνη άρχισαν σε ηλικία πέντε χρόνων καθώς σχεδίαζε στα μπλοκ συνταγογράφησης του πατέρα της, κάποια σχέδια μάλιστα εκτίθενται τώρα. Μεγάλωσε υποστηρίζοντας τη φυσικότητα και την ελευθερία του ανθρώπινου σώματος.

Η ίδια αποδίδει τη νοοτροπία της στο γεγονός ότι ο πατέρας της ασχολούνταν με το ανθρώπινο σώμα και την υγεία των ασθενών του.

Ομως παρά το ότι ο πατέρας της ήταν ένας αρκετά ανοιχτόμυαλος άνθρωπος, αρνήθηκε να υποστηρίξει την απόφασή της να σπουδάσει τέχνη στο κολέγιο.

Ετσι εκείνη κέρδισε μια πλήρη υποτροφία για να σπουδάσει ζωγραφική στο Bard College, στη Νέα Υόρκη. Βρίσκεται πλέον στην αμερικανική μητρόπολη όπου μεγαλούργησε.

Είναι η πρώτη γυναίκα από την οικογένειά της που σπουδάζει σε κολέγιο. Ποζάρει ως γυμνό μοντέλο και ενώ το κολέγιο την αποβάλλει προσωρινά για «ηθικούς λόγους» παίρνει υποτροφία για το Πανεπιστήμιο Columbia. Αργότερα παίρνει Master of Fine Arts στο Πανεπιστήμιο του Illinois.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 ζωγραφίζει υιοθετώντας χαρακτηριστικά της τέχνης Neo-Dada με επιρροές από τον μετα-ιμπρεσιονιστή Πολ Σεζάν αλλά και αφηρημένους-εξπρεσιονιστές. Χαρακτηρίζει την ατμόσφαιρα στις κοινότητες των καλλιτεχνών εκείνης της εποχής μισογυνιστική, επιλέγοντας να επικεντρωθεί στην εκφραστικότητα της τέχνης της και όχι στην κομψότητα.

Αρχίζει να μετέχει σε ομάδες που αυτοσχεδιάζουν ή ανεβάζουν θεατρικά πρωτοποριακά έργα. Διερεύνησε τις υβριδικές μορφές τέχνης που κορυφώθηκαν σε πειραματικά θεατρικά γεγονότα. Υπήρξε συνιδρύτρια του καινοτόμου θεάτρου Judson Dance και είναι η πρώτη εικαστικός που χορογραφεί για το σύνολο.

Χρησιμοποιεί το σώμα της στη δουλειά της με σκοπό την εκτέλεση ρόλων τόσο ως δημιουργού εικόνας όσο και της ίδιας της εικόνας.

Ουσιαστικά τοποθετεί το σώμα της και γίνεται κομμάτι της τέχνης της. Το 1963 παράγει το έργο της «Eye of Body» σε ένα περιβάλλον σοφίτας γεμάτο με σπασμένους καθρέφτες, ομπρέλες με μοτέρ κίνησης και χρωματιστά φωτορυθμικά. Καλύπτει τον εαυτό της με υλικά (λίπος, κιμωλία,πλαστικά) και δημιουργεί 36 μεταμορφωτικούς χαρακτήρες που απαθανατίζει σε φωτογραφίες στο δομημένο περιβάλλον της. Οι κριτικοί τέχνης χαρακτηρίζουν το έργο της ασεβές και πορνογραφικό.

Το 1964 ξεκινά το πρότζεκτ «Meat Joy». Οκτώ ημίγυμνες φιγούρες χορεύουν και παίζουν με διάφορα αντικείμενα και ουσίες (υγρές βαφές, λουκάνικα, χάρτινα απορρίμματα, ωμά... ψάρια και κοτόπουλα).

Περιγράφει το κομμάτι της ως ερωτική τελετή, μια διονυσιακή γιορτή της σάρκας. Παρουσιάζεται πρώτη φορά στο Festival de la Libre Exrpession στο Παρίσι όπου το ευρωπαϊκό κοινό είναι ανοιχτό σε ριζοσπαστισμούς.

Την εποχή εκείνη ξεκινά η παραγωγή των διάσημων ταινιών της «Fuses» που ολοκληρώνονται το 1967. Με κάμερα κατέγραφε τον εαυτό της και τον φίλο της James Tenney όταν έκαναν σεξ και στη συνέχεια τροποποιούσε την ταινία με χρώμα, καύση ή κολάζ.

Μοντάροντας σε διαφορετικές ταχύτητες, πρόσθεσε φωτογραφίες της φύσης. Κίνητρό της να δείξει πως κινηματογραφώντας μια γυναίκα τις ερωτικές της πράξεις είναι κίνηση εκ διαμέτρου αντίθετη από την πορνογραφία. Οι κριτικοί αντίθετα τη χαρακτηρίζουν «ναρκισσιστικό εκθεσιασμό». Βραβεύεται με το Special Jury Selection στο Φεστιβάλ των Κανών.

Παράλληλα, η οργή της για τις φρικαλεότητες του πολέμου του Βιετνάμ αντικατοπτρίζεται έντονα σε αρκετά έργα της από τα μέσα της δεκαετίας του 1960.

Συνεχίζει ακάθεκτη να κινηματογραφεί. Εστιάζει με τα προκλητικά κομμάτια της σε αναπαραστάσεις της γυναικείας σεξουαλικότητας με τρόπους που αμφισβήτησαν τις κρατούσες στάσεις.

Τη δεκαετία του ‘70 παρουσιάζει και δημιουργεί πραγματικά πρωτοπόρα εικαστικά προγράμματα που έχουν μείνει χαραγμένα στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης προξενώντας πλήθος συζητήσεων και αντιπαραθέσεων. «Her Limits» (1973-1976), γυμνή, κρεμασμένη με σκοινιά και με κραγιόνια στα χέρια αποτυπώνει γραμμές, φράσεις και λέξεις στο λευκό περιβάλλον.

Το σώμα αιωρείται ζωγραφίζοντας στον αέρα και αυτή είναι η πραγματική «Κινητική ζωγραφική».

«Interior Scroll» (1975/1977), μια καταπληκτική περφόρμανς, όπου τελετουργικά βγάζει από τον κόλπο της έναν κύλινδρο που περιέχει γραπτά κείμενα τα οποία διαβάζει απαγγέλοντας, θέλοντας να αναγνωρίσουμε τον κόλπο και τη μήτρα ως πηγές «πρωτογενούς γνώσης».

Εξακολουθεί τις δυναμικές της περφόρμανς και κινηματογραφεί συνεχώς στα '80s και '90s με θέματα όπως το «Mortal Coils» (1994), όπου στον χώρο υπάρχουν μηχανισμοί που περιστρέφουν ιμάντες ενώ στους τοίχους προβάλλονται εικόνες σε διαφάνειες από τη ζωή 15 καλλιτεχνών φίλων της που έχουν πεθάνει.

Τον Δεκέμβριο του 2001 αποκάλυψε στο κοινό το έργο της «Terminal Velocity» που αποτελείται από μια ομάδα φωτογραφιών ανθρώπων που πέφτουν για να συναντήσουν τον θάνατο από το Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου.

Η Σνίμαν προσπάθησε να «εξατομικεύσει» τα θύματα της επίθεσης. Για να το πετύχει, ενίσχυσε και διεύρυνε ζουμάροντας ψηφιακά στις φιγούρες απομονώνοντας τα στοιχεία του περιβάλλοντος.

Η υπεροχή του έργου της αποκαλύπτεται. Γίνεται σαφής ο ουσιαστικός ρόλος του σώματος μέσα από την αίσθηση της αφής, στην πραγματοποίηση του έργου της.

Η τέχνη της Κάρολι Σνίμαν είναι προσανατολισμένη να φέρει στο προσκήνιο τη ζωγραφική μακριά από την υπεροχή της οπτικής αλλά με την υπεροχή του απτικού. Ισως τελικά τα έργα της να ήταν περισσότερο «μπροστά» από την εποχή που τα δημιούργησε.

 Info

Κάρολι Σνίμαν: «Kinetic Painting», στις αποθήκες του Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ PS1), Λονγκ Αϊλαντ, Νέα Υόρκη. Μέχρι 11 Μαρτίου.