Μια... μπουρζουά επαναστάτρια

Τρυφερότητα και βία, αποδοχή και αμφισβήτηση, αμφιθυμία και πίστη, πόνος και ενδυνάμωση, φόβος και λύτρωση. Ψυχαναλυτικά έργα γεμάτα ποιητικές παραβολές.

Πλημμύρα συναισθημάτων. Μέσα από τα πρόωρα έργα διακρίνουμε τον φόβο της πτώσης, που αργότερα έγινε η τέχνη της πτώσης.

Αλήθεια, πώς να πέσει κάποιος χωρίς να πληγωθεί; Με την τέχνη να κρέμεται ψηλά για να θυμίζει, να δείχνει δρόμους, να θεραπεύει και να θωρακίζει. Οδηγός επιβίωσης... Αυτή είναι η Λουίζ Μπουρζουά (1911-2010).

Είναι περισσότερο γνωστή για τις αράχνες της. Υπερβολικά μεγάλες, πραγματικά άξιες θαυμασμού, όπως το γιγαντιαίο ύψους εφτά μέτρων γλυπτό που έχει στηθεί στο αίθριο του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜοΜΑ) και η εικόνα έχει γίνει viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Αγκαλιάζει προστατευτικά, φαίνεται σαν να κάθεται πάνω σε ένα περίβλημα από συρματόπλεγμα που μέσα του κλείνει ένα περίεργο συνονθύλευμα αντικειμένων από κόκαλο, χρυσό, ξύλο, ασήμι, καουτσούκ και γυαλί, γεμάτο από διάσπαρτα μεγάλα κομμάτια εκλεκτής ποιότητας υφασμάτων ταπετσαρίας.

Είναι φανερό πως το τελευταίο υλικό είναι εκείνο που τη σημάδεψε, καθώς η Μπουρζουά γεννήθηκε σε μια οικογένεια συντηρητών-ανακατασκευαστών ταπετσαρίας στο Παρίσι.

Τα πρώτα της έργα τέχνης ήταν σχέδια που επινοούσε -παιδί ακόμη- για να βοηθήσει την οικογενειακή επιχείρηση.

Οταν ένα ύφασμα έλειπε ή διαλυόταν, μπορούσε να αντικατασταθεί και να συμπληρωθεί από μία εικόνα. «Τι είναι το σχέδιο; Μια έκκριση, όπως ένα νήμα στον ιστό της αράχνης» έγραψε κάποτε η Μπουρζουά.

Βέβαια η Λουίζ ήταν κάτι περισσότερο από γλύπτρια. Οσο γοητευτικό και απειλητικό κι αν στέκει το γλυπτό στο αίθριο του μουσείου, αποτελεί μόνο την αρχή μιας αποκαλυπτικής, πραγματικά συναρπαστικής έκθεσης με το όνομα «Λουίζ Μπουρζουά: An Unfolding Portrait» (Μια αποκαλυπτική εικόνα), η οποία θα διαρκέσει για λίγο ακόμα, μέχρι τις 28 Ιανουαρίου.

Εκτείνεται και καταλαμβάνει ολόκληρο τον τρίτο όροφο του μουσείου και διερευνά, μέσα από τις εκτυπώσεις, τα βιβλία και τα γλυπτά, τη δημιουργική διαδικασία της διάσημης γλύπτριας.

Το τυπωμένο έργο της Μπουρζουά είναι μια λιγότερο γνωστή πτυχή της δουλειάς της, όμως πρόκειται για ένα τεράστιο έργο και περιλαμβάνει περίπου 1.200 εκτυπωμένες συνθέσεις που δημιουργήθηκαν κατά κύριο λόγο τις δύο τελευταίες δεκαετίες της ζωής της αλλά και στην αρχή της σταδιοδρομίας της στη δεκαετία του 1940.

Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης διαθέτει ένα πολύτιμο αρχείο αυτού του υλικού και η έκθεση προβάλλει έργα από τη δική του συλλογή μαζί με σπάνια δάνεια από άλλες συλλογές.

Και ενώ δημιούργησε περίπου δώδεκα εκατοντάδες εκτυπώσεις κατά τη διάρκεια της ζωής της και σχεδόν όλες βρίσκονται στο μουσείο, το κοινό με δέος στέκεται μπρος σε μια επιλογή διακοσίων εξήντα τριών εκτυπώσεων και είκοσι τριών γλυπτών -κατασκευές από ξύλο, μάρμαρο και χαλκό-, τα οποία είναι τοποθετημένα στις μεγάλες αίθουσες όχι με χρονολογική σειρά, αλλά ενοποιημένα θεματικά.

Μόνο θαυμασμός για την ικανότητα και την τέχνη της που τροφοδοτήθηκε από την ανάγκη της να ξορκίσει το άγχος και τη θλίψη που βίωσε και γέμισε την πρώιμη τρυφερή παιδική της ηλικία στη Γαλλία.

Οταν η μικρή Λουίζ ήταν πέντε χρόνων, η μητέρα της αρρώστησε και δεν ανένηψε ποτέ πραγματικά. Τότε ο πατέρας της εγκατέστησε την ερωμένη του στο σπίτι, με την πρόφαση ότι τα τρία του παιδιά χρειάζονται μια Αγγλίδα δασκάλα.

Η μητέρα συναινούσε και υπέφερε σιωπηρά, αλλά η μικρή Λουίζ δυσανασχετούσε.

Οταν η μητέρα της πέθανε, το 1932, έχασε το στήριγμά της, κατέρρευσε η συναισθηματική της ασφάλεια με αποτέλεσμα να εγκαταλείψει τις σπουδές της στα Μαθηματικά και τη Φιλοσοφία.

Στράφηκε και ασχολήθηκε με την εκτύπωση, ενδεχομένως για να ευχαριστήσει τον πατέρα της -ο οποίος μάλιστα ήταν συλλέκτης- πληγωμένη βαθιά από τη σχέση τους αλλά και για τη συνοχή της οικογένειας.

Το 1938 όμως συναντήθηκε με τον Αμερικανό ιστορικό της τέχνης, Ρόμπερτ Γκολντγουότερ, στο Παρίσι στο κατάστημά της, όταν εκείνος πήγε να αγοράσει μια επιλογή από εκτυπώσεις έργων του Πάμπλο Πικάσο.

Γνωρίστηκαν και μόλις τρεις εβδομάδες αργότερα τον παντρεύτηκε και αμέσως μετακόμισαν στη Νέα Υόρκη. Φυγή και δημιουργία οικογενειακής ασφάλειας. Μαζί μεγάλωσαν τρεις γιους.

Χωρίς καθυστέρηση αγόρασε ένα δικό της μικρό εκτυπωτικό ασχολούμενη με σχέδια, ζωγραφική και φυσικά εκτυπώσεις.

Στην αμερικανική μητρόπολη γνωρίζεται με τους σουρεαλιστές δημιουργούς, οι οποίοι είχαν εγκαταλείψει τη Γαλλία για τις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και παρουσιάζει την πρώτη της προσωπική έκθεση το 1945.

Τη δεκαετία του πενήντα στρέφεται στη γλυπτική και μάλιστα εγκατέλειψε τις εκτυπώσεις για δεκαετίες.

Το 1954 προσχωρεί στην Αμερικανική Ομάδα Αφηρημένων Καλλιτεχνών και κατασκευάζει όρθιες δομές από μάρμαρο, γύψο και χαλκό.

Οι εσωτερικές συγκρούσεις της στην πραγματική ζωή την έστρεψαν να αποτυπώσει τις εμπειρίες και τους αγώνες της μέσα από μια μοναδική μορφή τέχνης.

Το 1958 εγκαθίστανται με τον σύζυγό της σε ένα σπίτι στο Τσέλσι του Μανχάταν, όπου έζησε και εργάστηκε για το υπόλοιπο της ζωής της.

Από το 1973 διδάσκει σε ινστιτούτα, κολέγια και σε πολλά δημόσια σχολεία στο Λονγκ Αϊλαντ.

Γίνεται μέλος της Ομάδας Καταπολέμησης της Λογοκρισίας, μιας φεμινιστικής συλλογικότητας που υπερασπίστηκε με πάθος τη χρήση σεξουαλικών εικόνων σε έργα τέχνης.

Η Λουίζ Μπουρζουά εξέθεσε την πρώτη αναδρομική της έκθεση το 1982 στο ΜοΜΑ και επίσης είχε μια άλλη αναδρομική του έργου της το 1989 στην Documenta 9 στο Κάσελ της Γερμανίας.

Το 2000 μάλιστα τα έργα της επιλέχθηκαν να προβληθούν κατά τα εγκαίνια της Tate Modern στο Λονδίνο.

Κατά τη διάρκεια της μακράς σταδιοδρομίας της έχει εξερευνήσει μια ποικιλία θεμάτων, συμπεριλαμβανομένης της θαλπωρής, της ασφάλειας και της οικογένειας, της σεξουαλικότητας, του φύλου και του σώματος, καθώς και του θανάτου αλλά και του υποσυνείδητου.

Παρ' όλο που η Μπουρζουά εξέθεσε με τους αφηρημένους εξπρεσιονιστές και το έργο της έχει πολλά κοινά με τον σουρεαλισμό και τη φεμινιστική τέχνη, δεν μπορούμε να το συνδέσουμε αποκλειστικά με ένα συγκεκριμένο καλλιτεχνικό κίνημα.

Τα τελευταία χρόνια επανεξέταζε συνεχώς τα θέματα της τέχνης της, τα οποία εξελίχθηκαν στον χρόνο μέσα από τα συναισθήματά της και τον εσωτερικό της αγώνα για μια ολόκληρη ζωή.

Πάντα υποστήριζε πως δεν υπήρχε «ανταγωνισμός» μεταξύ των μέσων που χρησιμοποίησε σημειώνοντας ότι «λένε το ίδιο πράγμα με διάφορους τρόπους».

Από τη δεκαετία του '90 δραστηριοποιούνταν ακτιβιστικά στον αγώνα κατά του AIDS και την οργάνωση ACT UP.

Το 2010, κατά τον τελευταίο χρόνο της ζωής της, δημιουργούσε ακατάπαυστα.

Στα 98 της χρόνια χρησιμοποίησε την τέχνη της για να μιλήσει για την ισότητα των ομοφυλόφιλων και της LGBT κοινότητας, φτιάχνοντας μια υπέροχη εκτύπωση που απεικονίζει δύο ολοκόκκινα λουλούδια ενωμένα σε έναν μίσχο, με τίτλο «I do».

Πέθανε πλήρης ημερών, αφήνοντας ως βαριά παρακαταθήκη τραυματικά αλλά και λυτρωτικά, έργα.

Το μουσείο φρόντισε να ψηφιοποιήσει όλες τις εκτυπώσεις της μεγάλης καλλιτέχνιδος, που έχει στην κατοχή του, και ο επισκέπτης μπορεί ηλεκτρονικά να θαυμάζει και να ανατρέχει στην πολύτιμη συλλογή.

Εκεί όπου αποτυπώνονται τιτάνιοι συναισθηματικοί αγώνες γεμάτοι μοναξιά, άγχος, θυμό, ζήλια, απελπισία, που ψυχαναλυτικά θεραπεύονται μέσα από τη δημιουργικότητα της τέχνης, ωριμάζουν και γίνονται συνείδηση περνώντας στο βασίλειο της αποδοχής, για να απαλυνθεί ο πόνος, μιλώντας κατευθείαν στο θυμικό και την ψυχή του καθενός μας ξεχωριστά.

 Info:

Λουίζ Μπουρζουά: «An Unfolding Portrait», 3ος όροφος και στο αίθριο του 2ου ορόφου, Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ), Νέα Υόρκη. Μέχρι 28 Ιανουαρίου.