Γυμνά κορμιά, οβάλ πρόσωπα και άδειο βλέμμα

Σαγηνευτικά σώματα και δυνατά συναισθηματικά πορτρέτα. Ο Ιταλός Αμεντέο Κλεμέντε Μοντιλιάνι (1884-1920) κατά τη σύντομη και ταραγμένη ζωή του ανέπτυξε ένα μοναδικό και άμεσα αναγνωρίσιμο εικονογραφικό στιλ. Παρόλο που πέθανε τραγικά νέος, ήταν ένας πρωτοποριακός καλλιτέχνης που έσπρωξε και επέκτεινε τα όρια στην τέχνη της εποχής του.

Αυτόν τον χειμώνα, η Tate Modern, το μεγάλο μουσείο μοντέρνας τέχνης, φέρνει στο κοινό την πιο ολοκληρωμένη έκθεση του «καταραμένου» δημιουργού που πραγματοποιήθηκε ποτέ στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Εχει συγκεντρώσει από άλλα μεγάλα μουσεία, γκαλερί αλλά και ιδιωτικές συλλογές ένα εκθαμβωτικό φάσμα των εικονικών πορτρέτων του, γλυπτών και της μεγαλύτερης μέχρι σήμερα ομάδας γυμνών που παρουσιάστηκε ποτέ στη Γηραιά Αλβιώνα.

Η αναδρομική έκθεση με το χαρακτηριστικό όνομά του, «Modigliani», περιλαμβάνει 100 έργα - πολλά εκ των οποίων σπάνια έχουν εκτεθεί και σχεδόν 40 από αυτά δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στην Αγγλία.

Η έκθεση επαναξιολογεί αναλυτικά το έργο του, εστιάζοντας στον διαρκή πειραματισμό που διαμόρφωσε την καριέρα του και τον έκανε έναν από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του εικοστού αιώνα. Εγκαινιάστηκε στις 23 Νοεμβρίου και θα διαρκέσει μέχρι 2 Απριλίου 2018.

Τα αισθησιακά έργα του που απλώθηκαν στις αίθουσες και το τμήμα που φιλοξενεί τα προκλητικά γυμνά του –12 από αυτά βλέπουν για πρώτη φορά οι επισκέπτες του μουσείου– αποδεικνύουν περίτρανα πως οι συγκλονιστικές συνθέσεις του Μοντιλιάνι στους εντυπωσιακούς καμβάδες του έφεραν αέρα εκσυγχρονισμού στη ζωγραφική τέχνη.

Αυτά τα μεγάλου μεγέθους γυμνά, όταν παρουσιάστηκαν στη μοναδική ατομική έκθεσή του κατά τη διάρκεια της ζωής του, στην γκαλερί Berthe Weill τον Δεκέμβριο του 1917, οδήγησαν την αστυνομία να τη λογοκρίνει και να την απαγορεύσει ακριβώς μία μέρα μετά τα εγκαίνια.

Εργα ζωγραφικής όπως το «Nude» (1917) και το «Reclining Nude» (1919) είναι πραγματικοί ύμνοι στον αισθησιασμό, δείχνοντας την αγάπη και τη σπουδή του για το γυναικείο σώμα.

Γεννημένος στο Λιβόρνο της Ιταλίας, μετακόμισε και εργάστηκε στο Παρίσι από το 1906. Η σταδιοδρομία του ήταν μια διαρκής εξέλιξη.

Η έκθεση έχει ημερολογιακή ροή ξεκινώντας με την άφιξή του στη γαλλική πρωτεύουσα και εξερευνά τα δημιουργικά περιβάλλοντα και τα στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού που έγιναν επίκεντρο στην προσωπική του ζωή αλλά και στη δουλειά του.

Εμπνεόμενος από την τέχνη του Σεζάν, του Λοτρέκ και του Πικάσο, ο Μοντιλιάνι πειραματίζεται και αναπτύσσει τη δική του ξεχωριστή οπτική γλώσσα, όπως φαίνεται και στα πρώιμα έργα του όπως το «Bust of a Young Woman» (1908) και το «The Beggar of Livorno» (1909).

Ο κύκλος του περιελάμβανε ποιητές, εμπόρους, συγγραφείς και μουσικούς, πολλών εκ των οποίων δημιούργησε τα πορτρέτα, όπως ο «Diego Rivera» (1914), ο «Juan Gris» (1915) και ο «Jean Cocteau» (1916).

Η έκθεση θα αναθεωρήσει με πολύ ξεκάθαρη ματιά τον ρόλο των γυναικών στο έργο του. Το εξαιρετικό πορτρέτο της «Beatrice Hastings» (1915) αποδεικνύει την ιδιαίτερη τεχνική του στο πρόσωπο της ερωμένης του, η οποία ήταν μια σημαντική προσωπικότητα στο πολιτιστικό τοπίο της εποχής.

Βέβαια, ο πρώτος σοβαρός έρωτας της ζωής του ήταν η Ρωσίδα ποιήτρια Αννα Αχμάτοβα. Εκείνος 26 και εκείνη μόλις 21, έζησαν έναν θυελλώδη έρωτα για περίπου έναν χρόνο. Τον εγκατέλειψε για να επιστρέψει στον σύζυγό της, οδηγώντας τον σε απόγνωση και βυθίζοντάς τον σε καταχρήσεις και εθισμούς (αλκοόλ, ουσίες) μέχρι το τέλος της ζωής του.

Τίποτα δεν τον εμπόδιζε όμως να δημιουργεί, ζώντας στα όρια. Τα υπέροχα πορτρέτα του στέκονται κοιτάζοντάς τον απευθείας ή έχοντας το σώμα τους ελαφρώς στραμμένο. Τα πρόσωπά τους, σωστές αφρικανικές μάσκες, παραμορφώνονται και επιμηκύνονται σαν το πρόσωπο να τραβιέται από τα δύο άκρα. Οψεις με έντονα ωοειδές σχήμα, μακριά λεπτή μύτη και μικρό στιλιζαρισμένο στόμα.

Ο λαιμός των μοντέλων αφύσικα μακρύς, οι ώμοι πάντα χαμηλωμένοι σε αναμονή και τα μάτια άδεια, θολά, άψυχα, κενά και άλλες φορές να κοιτούν μελαγχολικά, μυστηριακά. Μικρά, αμυγδαλωτά και ασύμμετρα. Κάποια στιγμή αποκάλυψε πως ζωγράφιζε τα μάτια σε όσους γνώριζε την ψυχή τους. Εντονο και ποιητικό...

Στην έκθεση παρουσιάζονται και γλυπτά του Μοντιλιάνι. Οταν γνώρισε τον Ρουμάνο γλύπτη Κονσταντίν Μπρανκούζι εγκατέλειψε τη ζωγραφική και με την καθοδήγησή του αφοσιώθηκε στη γλυπτική. Μακρόστενα σκαλιστά πρόσωπα, τοποθετημένα το ένα κοντά στο άλλο, επιμηκύνονται περαιτέρω διαδοχικά, φτάνοντας στο τελευταίο τόσο λεπτό και ψηλό που κυριολεκτικά απορείς πώς θα μπορούσε να τεντωθεί περισσότερο.

Ο Μοντιλιάνι, υποφέροντας από την κακή υγεία του, εγκατέλειψε το Παρίσι το 1918 για μεγάλο χρονικό διάστημα πηγαίνοντας στη Νότια Γαλλία, μαζί με τη νέα του αγαπημένη, τη 19χρονη σπουδάστρια τέχνης Ζαν Εμπιτερν.

Στο λαμπερό φως της Κυανής Ακτής υιοθέτησε μια πιο μεσογειακή χρωματική παλέτα και άρχισε να ζωγραφίζει ανθρώπους του τόπου, όπως το «Young Woman of the People» (1918) και το «Boy with a Blue Jacket» (1919).

Εκείνο το διάστημα ζωγράφισε τους πιο δημοφιλείς και ακριβοπληρωμένους πίνακές του. Τα τελευταία δύο χρόνια της ζωής του ο ζωγράφος έφτιαξε επίσης 25 πορτρέτα της ντροπαλής, μελαγχολικής και πανέμορφης Ζαν, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το «Jeanne Hébuterne» (1919). Η Ζαν γέννησε το 1918 την κόρη τους, η οποία πήρε μάλιστα το όνομά της.

Ο Μοντιλιάνι δεν πρόλαβε να την παντρευτεί ούτε να αναγνωρίσει νόμιμα το παιδί τους. Οταν εκείνος πέθανε το 1920 από φυματιώδη μηνιγγίτιδα σε νοσοκομείο του Παρισιού, η καλή του Ζαν αυτοκτόνησε τραγικά.

Η έκθεση ολοκληρώνεται με μια σειρά απεικονίσεων φίλων και θαυμαστών του, που έδωσαν την απαραίτητη οικονομική και συναισθηματική τους υποστήριξη στον δημιουργό κατά τη διάρκεια των ταραγμένων τελευταίων ετών, ενώ ταυτόχρονα χρησίμευαν και ως μοντέλα του.

Εκείνο που προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον και μάλιστα με μεγάλη επισκεψιμότητα και με χρόνο μισάωρης αναμονής είναι ο χώρος όπου, με τη συνεργασία της εταιρείας HTC Vive, η έκθεση μεταφέρει τους επισκέπτες στην καρδιά των αρχών του 20ού αιώνα στο Παρίσι, χρησιμοποιώντας την τελευταία τεχνολογία εικονικής πραγματικότητας.

Αναπαριστάται ψηφιακά και απεικονίζεται το τελευταίο στούντιο του Μοντιλιάνι, όπου οι επισκέπτες, φορώντας τις ειδικές συσκευές, περιηγούνται σε πραγματικό χώρο και χρόνο. Η βροχή πέφτει έξω από τα ανοιχτά παράθυρα, ο καπνός ενός τσιγάρου αιωρείται δίπλα στα χρώματα και το καβαλέτο, πινέλα σκορπισμένα και το φως ρίχνει τις σκιές του αγκαλιάζοντας τους πίνακες, τα πορτρέτα και τα γυμνά.

Πραγματικά μια ανεπανάληπτη βιωματική εμπειρία εκεί όπου ο ζωγράφος παράγει τα αριστουργήματά του.

Ο Μοντιλιάνι, τραγική φιγούρα, αξεπέραστος δημιουργός με πάθη και πηγαίο ταλέντο, στη σύντομη ζωή του με το σημαντικό έργο του και τις εντυπωσιακές γραμμές του άφησε την ανεξίτηλη σφραγίδα του στη μοντέρνα τέχνη.

 Info:

«Modigliani», Tate Modern, Λονδίνο, μέχρι 2 Απριλίου 2018. Βίντεο-ξενάγηση στο στούντιο του Μοντιλιάνι με πρόγραμμα εικονικής πραγματικότητας.