Τείχη ως μνημεία φόβου

Προκαταλήψεις, δεισιδαιμονίες, δυσαρέσκεια, διαμαρτυρίες, αποκλεισμοί.

Συγκρούσεις και διαιρέσεις λόγω πολιτικών συμφερόντων που συνεχίζονται και θεριεύουν.

Ο νέος εθνικισμός τρώει σαν σαράκι τις κεντροευρωπαϊκές κοινωνίες.

Τεταμένες σχέσεις και προβλήματα στις γνωστές ως χώρες του Visegrad ή V4 -Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία και Ουγγαρία- που καταγράφονται πάνω από 8 χρόνια από τον Tomáš Rafa.

Ο Σλοβάκος καλλιτέχνης και σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, μέσω ταινιών και ρεπορτάζ, εξερευνά και εκθέτει τα όρια μεταξύ πατριωτισμού και εθνικιστικού εξτρεμισμού.

Προσεγγίζει όρους όπως η πολυπολιτισμικότητα, η ξενοφοβία και ο νεοφασισμός σε σχέση με την καθημερινή ζωή.

Από τις αρχές Απριλίου και μέχρι τις 10 Σεπτεμβρίου 2 αίθουσες στις μεγάλες αποθήκες-εγκαταστάσεις του ΜοΜΑ PS1, που βρίσκονται στο Λονγκ Αϊλαντ της Νέας Υόρκης, γεμίζουν με βίντεο που δημιουργούν ζωντανές σκηνές και ανακατεμένα πορτρέτα μιας μαύρης και ζοφερής πραγματικότητας.

Μια χαρτογράφηση-παρουσίαση της αναζωπύρωσης ακροδεξιών, ξενοφοβικών και νεοφασιστικών ομάδων στην περιοχή αλλά και η αντίδραση της κοινωνίας απέναντί τους.

Το πρότζεκτ «Tomáš Rafa: New Nationalisms» (Οι νέοι εθνικισμοί) είναι μια έκθεση που παρουσιάζεται στις ΗΠΑ και διερευνά τα τείχη, πραγματικά και μεταφορικά, που υψώνονται ως μνημεία φόβου.

Μακρά, δαπανηρά υψώνονται στους ορίζοντες, μερικά φυσικά, άλλοτε από οπλισμένο σκυρόδεμα και άλλοτε ως ιδέες, περικλείουν και διατηρούν μέσα τους όλο και πιο επιθετικές εθνικιστικές πολιτικές.

Ο Rafa από το 2009 καταγράφει και τεκμηριώνει χρησιμοποιώντας τις μεθόδους του cinéma verité (σινεμά της αλήθειας).

Η κινηματογραφική προσέγγισή του είναι να δημιουργεί μια αυτοσχεδιαστική ταινία ντοκιμαντέρ στην οποία η κάμερα σκοπεύει απλώς και παρατηρεί.

Τα υποκείμενά της και φυσικά το κοινό έχουν πλήρη επίγνωση της παρουσίας της κάμερας (αποκαλείται «παρατηρητικός» ή «άμεσος κινηματογράφος»).

Ετσι ο καλλιτέχνης μπαίνει μέσα στο πνεύμα των διαδηλώσεων, χωρίς να προσθέσει τη δική του φωνή.

Η φωτογραφική μηχανή κινείται με ένταση μέσα στη σκηνή του γεγονότος.

Το «χέρι» του Rafa εμφανίζεται μόνο στις κάρτες τίτλων κάθε φορά που η ταινία σε «πηγαίνει» στην επόμενη διαμαρτυρία, ανακοινώνοντας μια περίληψη του γεγονότος, την ημερομηνία και την τοποθεσία.

Ο Rafa χωρίς να λέει πολλά, μόνο με τη δύναμη της εικόνας, καταφέρνει να μεταφέρει αρκετά στο κοινό.

Στην πρώτη αίθουσα η προβολή γίνεται πάνω σε ένα μεγάλο τοίχο του οικήματος.

Λέγεται «New Nationalism in the Heart of Europe» (Ο Νέος Εθνικισμός στην Καρδιά της Ευρώπης) και είναι γεμάτος από έντονες εικόνες εθνικιστών διαδηλωτών που ουρλιάζουν «Slovakia to ourselves!» (Η Σλοβακία μάς ανήκει!) σχίζοντας και καίγοντας σημαίες της Ε.Ε.

Απέναντί τους καταγράφει τις αντι-διαδηλώσεις που οργανώνονται, αφήνοντας όλα τα αντίθετα μηνύματα να ακούγονται.

Η κάμερα στέκεται προκλητικά απέναντι στους πάνοπλους αστυνομικούς και καταγράφει την καταστολή και το κυνηγητό στις οδικές αρτηρίες.

Η κάμερα-αυτόπτης μάρτυρας αφήνει να περνούν οι πραγματικοί ήχοι των αντιτιθέμενων φωνών.

Στη δεύτερη αίθουσα υπάρχουν πέντε ξεχωριστές βιντεοπροβολές σε μεγάλες τηλεοράσεις.

Μία από τις προβολές είναι και το ντοκιμαντέρ του «Refugees on the way to Germany» (Πρόσφυγες στον δρόμο προς τη Γερμανία), που καταγράφει την αναγκαστική απομάκρυνση των οικογενειών προσφύγων και μεταναστών από τον αυτοσχέδιο καταυλισμό στην Ειδομένη, εδώ στη χώρα μας.

Μια άλλη βιντεοπροβολή δείχνει παιδιά Ρομά να χρωματίζουν ζωγραφίζοντας ένα τείχος 200 μέτρων, που ανεγέρθηκε στη Σλοβακία για να τους διαχωρίσει από τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Επίσης υπάρχει καταγραφή στο Μπρνο της Τσεχίας διαμαρτυριών ακροδεξιών ομάδων κατά των προσφύγων και του Ισλάμ και ταυτόχρονα αντιτιθέμενοι απέναντί τους αντίφα διαδηλωτές.

Είναι ενδιαφέρον ότι ο ήχος και των έξι έργων τέχνης ακούγεται ταυτόχρονα (παίζουν δυνατά, αντί σε ακουστικά ή σε ξεχωριστούς χώρους) με αποτέλεσμα κανείς να μην μπορεί να ακούσει τους «διαμαρτυρόμενους» χωρίς ταυτόχρονα να ακούει και τους αντίθετους διαδηλωτές.

Λεπτή και αποτελεσματική απόφαση που επιτρέπει στις ταινίες του Rafa να ξεπεράσουν την απλή παρατήρηση και να εστιάσουν στον έντονο ιστό της διαφωνίας απέναντι στις ξενοφοβικές και νεοφασιστικές εθνικιστικές κορόνες.

Μέσα στην αυξανόμενη παλίρροια του φόβου και της ακροδεξιάς αντίθεσης απέναντι στη μετανάστευση και τους πρόσφυγες, τα τείχη μισαλλοδοξίας -πραγματικά και μεταφορικά- μπορούν να γκρεμιστούν με γνώμονα την πολυπολιτισμικότητα και τον σεβασμό της ανθρώπινης ζωής, χωρίς αγκυλώσεις και αποκλεισμούς.