Φτωχά, παχύσαρκα, κακοποιημένα, αφρόντιστα παιδιά

Στην Ελλάδα, όχι στον τρίτο κόσμο

Το να είσαι παιδί παραπέμπει τις περισσότερες φορές και φέρνει στο μυαλό εμάς των ενηλίκων την ανεμελιά, την ξεγνοιασιά, την αθωότητα της παιδικής ηλικίας, που είναι απαλλαγμένη από τις ευθύνες και τις υποχρεώσεις της ενήλικης ζωής. Ο τίτλος, ωστόσο, ενός πρόσφατου άρθρου στον ημερήσιο Τύπο μάς επαναφέρει και μας κάνει να προβληματιστούμε σχετικά με μία άλλη διάσταση της παιδικής ηλικίας.

Πιο κοντά στην πραγματικότητα, πιο κοντά στη σκληρή εικόνα: «Η Ελλάδα είναι η χειρότερη χώρα για να είσαι παιδί» τιτλοφορείται μια συνέντευξη του Λουτσιάνο Καστελίνι, επίσημου νέου εκπροσώπου της UNICEF στην Ελλάδα («Καθημερινή», 26-3-2022). Μα γιατί, θα αναρωτηθεί κάποιος. Τι να πούνε και τα παιδιά του Τρίτου Κόσμου; Τι να πούνε και τα παιδιά της Ουκρανίας και κάθε εμπόλεμης περιοχής;

Η συνέντευξη αναφέρεται στην έκθεση της UNICEF για την Ελλάδα που αφορά το έτος 2021 και δόθηκε στη δημοσιότητα τον Δεκέμβριο. Η εικόνα που διαμορφώνεται με βάση τα επίσημα στοιχεία είναι σκοτεινή και μας ανησυχεί, για να μην πούμε μας τρομάζει, για το μέλλον των παιδιών στη χώρα μας. Η Ελλάδα είναι η χειρότερη χώρα για να είσαι παιδί στο πλαίσιο της Ευρώπης. Οι δείκτες σε τομείς όπως η συμμετοχή των νηπίων στη διετή προσχολική εκπαίδευση, το ποσοστό των νέων εκτός εκπαίδευσης, η ποιότητα της εκπαίδευσης, η βία κατά των παιδιών, η ανεργία των νέων, η παιδική θνησιμότητα, η παιδική διατροφή, η ψυχική υγεία των νέων, η ισότητα των φύλων είναι αποκαλυπτικοί. Σε όλους η Ελλάδα είναι κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο ενώ σε ορισμένους τομείς είναι στην τελευταία θέση.

Τα παιδιά μας είναι σε ποσοστό, που αγγίζει σε κάποιους τομείς το 30%, φτωχά, παχύσαρκα, κακοποιημένα, με ψυχικά προβλήματα και κακή εκπαίδευση. Πολλά παιδιά στην Ελλάδα στερούνται την παιδική τους ηλικία γιατί είναι χωρίς σπίτι, παιδικό σταθμό, εκπαίδευση, πολιτισμό, βιβλιοθήκες, υπηρεσίες, ευζωία, υγεία, δικαιώματα. Και οι τομείς αυτοί, είναι προφανές, σχετίζονται μεταξύ τους. Η φτώχεια των παιδιών συσχετίζεται με τη φτώχεια των γονέων.

Στην Ελλάδα οι φτωχοί άνθρωποι αγγίζουν τα 2.000.000. Η φτώχεια συσχετίζεται επίσης με την παχυσαρκία και το κακής ποιότητας φαγητό, όπως και με το δικαίωμα στην ασφάλεια και στην ελευθερία, που βρίσκονται σε κίνδυνο. Η απορρύθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης, κατά το αγγλοσαξονικό πρότυπο, απότοκο της νεοφιλελεύθερης εκπαιδευτικής πολιτικής της κυβέρνησης, οδηγεί τις οικογένειες που έχουν τα μέσα να στέλνουν τα παιδιά τους στα ιδιωτικά σχολεία. Και τα στοιχεία είναι δυστυχώς συντριπτικά: στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης διατίθενται κατά μέσο όρο 7.000 ευρώ ετησίως για την εκπαίδευση του κάθε παιδιού ενώ στην Ελλάδα το ποσό είναι λιγότερο από 3.000. Εχουμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που αποκλείει και δεν συμπεριλαμβάνει, που οδεύει προς αξιολογήσεις και κατατάξεις και συγκρίσεις, που δίνει την εικόνα επιχείρησης που μια ανοίγει και μια κλείνει, και οδηγεί πρόωρα τα παιδιά στην εγκατάλειψη των θρανίων και στην ανειδίκευτη εργασία.

Η φτώχεια είναι που οδηγεί στις περιορισμένες επιλογές, στην «ευέλικτη» εργασία, στη δουλειά με κίνδυνο (βλέπει π.χ. ντελίβερι), στην υπερεκμετάλλευση. Και σ’ αυτό το γκρίζο τοπίο, τοπίο της ομίχλης, θάλλουν οι φιλονικίες, τα ναρκισσιστικά τραύματα, τα ναρκωτικά, ο οπαδισμός, η ξενοφοβία, η βία.

Η φτώχεια, η βία, η έλλειψη πρόσβασης σε υπηρεσίες και περίθαλψη κάνουν πολύ δύσκολη τη ζωή κάποιων. Τα φτωχά παιδιά είναι ευάλωτα παιδιά.

Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με την παιδική ηλικία η UNICEF σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκπονήσει το τετραετές πρόγραμμα Child Guarantee, που φιλοδοξεί να συμβάλει, σε επτά χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, στην αντιμετώπιση της παιδικής φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, ιδίως των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων (παιδιά με αναπηρία, σε δύσκολες οικογενειακές συνθήκες, σε ιδρύματα, παιδιά προσφύγων και μεταναστών). Το πρόγραμμα βασίζεται στη συνεργασία με τις κυβερνήσεις των χωρών και εστιάζει σε πέντε κρίσιμους τομείς: δωρεάν υπηρεσίες υγείας – δωρεάν εκπαίδευση – δωρεάν υποστηρικτικές υπηρεσίες – αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης – σωστή διατροφή.

Τα ποσά που θα διατεθούν είναι πολύ μεγάλα. Μένει να δούμε πώς θα φτάσουν τα χρήματα και οι υπηρεσίες στα παιδιά, γιατί έχουμε πικρή πείρα από προγράμματα που ευημερούν ενώ οι πληθυσμοί που υποτίθεται ότι θα στηριχθούν απομένουν στη μοίρα τους… Και με δεδομένη την κακή προϊστορία και τις οικονομικές ατασθαλίες εκατομμυρίων ευρώ, επί σειρά ετών, της Eλληνικής Eθνικής Eπιτροπής της UNICEF, που οδήγησαν το 2018 στην αποπομπή της από τη διεθνή UNICEF, είναι εύλογες οι ανησυχίες… Προβληματισμό όμως εγείρει και το ζήτημα της κρυφής ιδιωτικοποίησης της παιδείας, της υγείας και του πολιτισμού που σχετίζεται γενικότερα με τις συνεργασίες μη κυβερνητικών οργανώσεων ή επιχειρήσεων με τον κρατικό μηχανισμό - ένα ζήτημα που μας απασχολεί και στο οποίο πρόκειται να επανέλθουμε σε επόμενο ένθετο.

Οι εκπαιδευτικοί, που είμαστε σε άμεση επαφή με τα παιδιά, έχουμε επισημάνει πολλά από αυτά τα προβλήματα, που ολοένα αυξάνουν τα τελευταία χρόνια. Ειδικά για την Αθήνα, σε πολλές γειτονιές, τόσο στο κέντρο όσο και στην περιφέρεια, ο αριθμός των ευάλωτων παιδιών φαίνεται να μεγαλώνει σταθερά. Και αντίστοιχη είναι η εικόνα και σε άλλες πόλεις στην Ελλάδα, με τις ιδιαιτερότητές τους και τα χαρακτηριστικά τους.

Τα τελευταία δέκα χρόνια, ειδικά για το κέντρο της Αθήνας, η παιδαγωγική μας ομάδα «το Σκασιαρχείο» όχι μόνο έχει επισημάνει πολλά απ’ αυτά τα προβλήματα αλλά έχει αναπτύξει πολύμορφες δράσεις για την υπεράσπιση και τη στήριξη των παιδιών, σε συνεργασία με ποικίλες οργανώσεις, φορείς, κοινωνικά κινήματα, σχολεία, καταλήψεις, κοινωνικές κουζίνες με σκοπό την περαιτέρω ανάπτυξη πολιτικών ένταξης των παιδιών από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.

Τέτοιες είδους δράσεις για την υπεράσπιση και τη στήριξη των παιδιών λαμβάνουν χώρα κυρίως στον δημόσιο χώρο (στα πάρκα, στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, στα μουσεία, στις πλατείες και στους δρόμους) και αποτελούν σημαντική πηγή ελπίδας. Οχι μόνο γιατί συμβάλλουν ασφαλώς σε κάποιο βαθμό στην αναπλήρωση των κενών της κρατικής πολιτικής και στη δημιουργία όρων συνύπαρξης και συμπερίληψης αλλά κυρίως γιατί δείχνουν συγκεκριμένα τι θα έπρεπε και θα μπορούσε η πολιτεία να κάνει. Αναδεικνύουν την κρατική ευθύνη για τη χάραξη και υλοποίηση μιας ουσιαστικής και αποτελεσματικής κοινωνικής πολιτικής προς όφελος όλης της κοινωνίας και κυρίως αυτών που το έχουν περισσότερο ανάγκη: των παιδιών από τα ευάλωτα κοινωνικά στρώματα.

Η συζήτηση για την παιδική ηλικία, τις δυσκολίες, τα συσσωρευμένα προβλήματα (με κυρίαρχο τη φτωχοποίηση των παιδιών και των οικογενειών τους), τις λύσεις που πρέπει ως κοινωνία να αναζητήσουμε, απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση και αγγίζει πλήθος θεμάτων: τα νέα χαρακτηριστικά της εργατικής τάξης, του δημόσιου χώρου, του σχολείου και της κοινότητας, των αγώνων για ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη. Η μάθηση, το παιχνίδι, οι ομάδες συνομηλίκων, η συνεργασία, η αυτοδιαχείριση, ο συνεταιρισμός, η κοινωνική οικονομία είναι παράγοντες που μπορεί να συμβάλουν στην κατεύθυνση που θα πάρουν τα πράγματα. Και έχουμε συνείδηση ότι ο ρόλος μας ως εκπαιδευτικών μέσα στα σχολεία αλλά και ως ενεργών πολιτών είναι μεγάλος – όπως και η ευθύνη μας!

Η Συντακτική Επιτροπή

Βογανάτσης Δαμιανός

Δημοπούλου Φωτεινή

Μπαλτάς Μπάμπης

Μπάρκα Κατερίνα

Παούρη Κατερίνα

Παπαδόπουλος Χάρης

Σπήτα Βίκυ

(Επικοινωνήστε μαζί μας και στείλτε μας τα κείμενά σας για δημοσίευση στο εξής μέιλ: [email protected])

Διαβάστε στο «Σκαρσιαρχείο»:

▶ Φτωχά, παχύσαρκα, κακοποιημένα, αφρόντιστα παιδιά

▶ Το Κίεβο που γνώρισα

▶ Τα κοινά και οι συνελεύσεις των παιδιών -Μέρος 2ο

▶ Ειρήνη ίσον ζωή

▶ Ενα άλλο «μάθημα»: έκθεση εικαστικών

▶ Δεύτερη ζωή δεν έχει