Αυτοεκπληρούμενη προφητεία

Oταν το μακρινό εκείνο καλοκαίρι του 1993 ο υπερσυντηρητικός Αμερικανός πανεπιστημιακός Σάμιουελ Χάντινγκτον λάνσαρε στο περιοδικό Foreign Affairs τη θεωρία της «σύγκρουσης πολιτισμών», σύμφωνα με την οποία «τα πολεμικά μέτωπα του μέλλοντος θα είναι οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ πολιτισμών» (ακριβέστερα: θρησκειών), μια σύγκρουση Ισλάμ-Δύσης ανήκε ακόμη στο πεδίο της επιστημονικής φαντασίας.

Το πολιτικό Ισλάμ αποτελούσε μέχρι πρότινος έναν συντηρητικό στρατηγικό σύμμαχο της Δύσης στην αντιπαράθεσή της με το σοσιαλιστικό μπλοκ και τα ριζοσπαστικά κινήματα των μουσουλμανικών χωρών, οι όποιες δε αποκλίσεις απ’ αυτόν τον κανόνα (Χαμάς, αλγερινό Μέτωπο Ισλαμικής Σωτηρίας) παρέμεναν εντοπισμένες σε καθαρά τοπικά πλαίσια, δίχως να εντάσσουν τον εαυτό τους σε κάποια πλανητική αναμέτρηση.

Επί της ουσίας, η προφητεία του Χάντινγκτον μπορούσε να διαβαστεί με διάφορους τρόπους.

Ως συγκαλυμμένη, κατ' αρχήν, μετάφραση καθαρά υλικών αντιθέσεων με ιδεολογικούς όρους: το φόβητρο μιας αναδυόμενης «ισλαμοκομφουκιανής σύζευξης» που -κατ’ αυτόν- «απειλεί τα συμφέροντα, τις αξίες και την ισχύ της Δύσης» είναι μεν αδύνατο να ερμηνευτεί με (αυθεντικά) πολιτισμικούς όρους, φωτογράφιζε όμως εμφανώς μια ενδεχόμενη συμμαχία του κινεζικού καπιταλισμού με τις αραβικές πετρελαιοπαραγωγούς χώρες, απειλητική για την οικονομική ηγεμονία των ΗΠΑ και της Ε.Ε.

Από το βιβλίο του, που ανέλαβε να τεκμηριώσει περαιτέρω την όλη ιδέα (1996), είναι άλλωστε προφανές πως ο Χάντινγκτον, επιτελικό στέλεχος των ιδεολογικών μηχανισμών του αμερικανικού ιμπεριαλισμού ήδη από τη δεκαετία του ’50, σκιαγραφούσε την Κίνα -κι όχι το Ισλάμ- ως τον κατεξοχήν μελλοντικό αντίπαλο.

Η επαγγελία ενός «πολέμου των πολιτισμών» αποτέλεσε έτσι όχι τόσο προειδοποίηση για τα επερχόμενα δεινά, όσο μια διακριτική υπόδειξη για την ιδεολογική επένδυση των νέων μετώπων μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», που η ανταγωνιστική ανάλυση του Φράνσις Φουκουγιάμα είχε βιαστεί να χαιρετίσει αλαζονικά ως «το τέλος της Ιστορίας».

Δύο δεκαετίες μετά, γνωρίζουμε πλέον πολύ καλά πως αυτή η υπόδειξη έπιασε τόπο.

Η ανάδειξη του αλλόθρησκου Ισλάμ σε προνομιακό αντίπαλο της «ιουδαιοχριστιανικής» Δύσης και η εξαπόλυση μιας πλειάδας ιμπεριαλιστικών πολέμων, με θρησκευτικό προσωπείο και ουσιαστικό στόχο τον προνομιακό έλεγχο των πετρελαϊκών αποθεμάτων και λοιπών πλουτοπαραγωγικών πηγών της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, έφεραν τελικά το αναμενόμενο αποτέλεσμα.

Η αναγωγή της θρησκείας και του «πολιτισμού» σε κριτήριο διάκρισης «φίλων» και «εχθρών» καλλιεργεί κι εμπεδώνει την ψευδή συλλογική συνείδηση που απαιτείται για τη συγκρότηση των επιθυμητών κοινωνικών συμμαχιών εκατέρωθεν της «πολιτισμικής» διαχωριστικής γραμμής.

Από τη μια, εμπεδώνει τη θέση του πολιτικού Ισλάμ ως συλλογικού οργανωτή, με όλο και πιο σκοταδιστικά μάλιστα χαρακτηριστικά· μπροστά στην ISIS και την Μπόκο Χαράμ, η ισλαμική επανάσταση του Ιράν θυμίζει σχεδόν εκσυγχρονιστικό εγχείρημα.

Από την άλλη, αφοπλίζει τις εσωτερικές αντιστάσεις στις δυτικές ιμπεριαλιστικές εξορμήσεις, αναδεικνύοντας την Ακροδεξιά σε προνομιακό εκφραστή αυτού του πολέμου κι επαναφέροντας στη ζωή όλα τα ρατσιστικά «πολιτισμικά» στερεότυπα που νομιμοποίησαν την παραδοσιακή αποικιοκρατία των προηγούμενων αιώνων.

Κατεξοχήν θύματα αυτής της πόλωσης αποτελούν, φυσικά, όσοι δεν χωρούν στο σχήμα της εθνοθρησκευτικής σύρραξης: οι άνθρωποι που οι προσωπικές πολιτικές, ιδεολογικές, βιοτικές και «πολιτισμικές» επιλογές τους δεν συνάδουν με τα αντίστοιχα αρχέτυπα ενός θρησκευτικού πολέμου.

Οι πρώτοι που θα κληθούν να πληρώσουν τα σπασμένα για το πρόσφατο εγκληματικό λουτρό αίματος στο Παρίσι είναι, λογικά, οι Σύροι και Ιρακινοί πρόσφυγες που θαλασσοπνίγονται για να ξεφύγουν από το μαχαίρι των ισλαμοφασιστών του ISIS.

Θα ακολουθήσουν οι δημοκράτες και τα κοινωνικά κινήματα της Δυτικής Ευρώπης, η στοχοθεσία και η συλλογιστική των οποίων έρχονται αντικειμενικά σε αντίθεση με τις επιταγές μιας πανεθνικής σταυροφορίας κατά των εξτρεμιστών αλλοπίστων. Εκτός αν οι λαϊκές μάζες και -κυρίως- οι πολιτικοϊδεολογικοί ταγοί τους επιδείξουν, ξαφνικά και ανέλπιστα, υγιή αντιφασιστικά ανακλαστικά.

Στην Ελλάδα, χριστιανοορθόδοξη μεθόριο της «ιουδαιοχριστιανικής» Δύσης και στρατηγική σύμμαχο των ΗΠΑ και του Ισραήλ απέναντι στον μουσουλμανικό κόσμο, οι φωνές που προειδοποιούν για τους κινδύνους μιας τέτοιας συστράτευσης δίνουν το παρών στον διάλογο των τοίχων -κι όχι μόνο- εδώ και χρόνια.

Περιθωριακές, ίσως, σε σχέση με όσους φαντασιώνονται καινούργιες εξορμήσεις προς Ανατολάς, με τις πυρηνικές μάλιστα πλάτες του Τελ Αβίβ και της Ουάσινγκτον.

Η ιστορική δικαίωση δεν υπήρξε όμως ποτέ ζήτημα αριθμών.

Ευτυχώς ή -το πιθανότερο- δυστυχώς...