Χριστούγεννα… κάποτε

Ο Βαγγέλης Γκούφας σε μια παλιά συνέντευξη - μαρτυρία

-Επειδή η συνέντευξη αυτή θα δημοσιευτεί την Ημέρα των Χριστουγέννων, πείτε μου, κύριε Γκούφα, σας λένε τίποτα οι ημέρες αυτές;

Είναι η ερώτηση με την οποία άρχιζα μια συνέντευξη με τον Βαγγέλη Γκούφα στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» και δημοσιεύτηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1988 (ήγουν πριν από 28 χρόνια).

Με τον Βαγγέλη Γκούφα, τον ποιητή, τον θεατρικό συγγραφέα, τον σεναριογράφο, τον στιχουργό υπέροχων τραγουδιών (ενδεικτικά: «Να με θυμάσαι και να μ’ αγαπάς», που μελοποίησε ο Σταύρος Ξαρχάκος και τραγουδά αισθαντικά η Μελίνα), τον ανώνυμο συγγραφέα της δημοφιλέστερης και διαρκέστερης ραδιοφωνικής σαπουνόπερας «Πικρή μικρή μου αγάπη», τον αγωνιστή της Αριστεράς. Μια σημαντική προσωπικότητα που έφυγε από τη ζωή πριν δυο -παρά κάτι- μήνες – την 1η Νοεμβρίου στα 90 του.

Δεν είχα την ευχέρεια να γράψω κάτι τότε. Υποσχέθηκα όμως μια προσεχή αναφορά, και το διαπράττω τώρα, για τον πρόσθετο λόγο ότι η αφετηρία της συνέντευξης έχει σχέση με τη γιορταστική επικαιρότητα. Πάμε λοιπόν με την απάντηση του Γκούφα στη σχετική ερώτηση (και στη συνέχεια σε μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τη συνέντευξη, που δεν θα εξαντληθεί σήμερα):

Κάλαντα και «Κρίστμας τρι»...

«Θα πρέπει να σταθούμε σε μνήμες, γιατί τα Χριστούγεννα έχουν καταργηθεί, έχουν πάψει να έχουν την παλιά αίγλη, τη θρησκευτική, κι έχουν μεταβληθεί σε κοσμική γιορτή. Η συναναστροφή μας με τον δυτικό κόσμο, επειδή είμαστε μιμητικά ζώα, είχε συνέπεια να υπεισέλθουν τα δυτικά έθιμα, με το δέντρο, ξεχάσαμε τα κάλαντα και τραγουδάμε το "Κρίστμας τρι" και το "Χόλι νάιτ"» [...]

-Εσείς τα λέγατε;

«Και βέβαια τα έλεγα. Τα έλεγα σε μια Αθήνα βατή, χωρίς αυτή την κόλαση με τα αυτοκίνητα και τις πολυκατοικίες. Θυμάμαι κάποτε μάζεψα τόσα χρήματα που αγόρασα ένα παλτό. Ολα αυτά χάθηκαν και φοβάμαι ότι αυτό που θέλουμε να περισώσουμε είναι τα παραδοσιακά κτίρια, ενώ αυτό που προέχει είναι να περισώσουμε ό,τι υπάρχει στην ψυχή μας».

-Αφού έτσι κι αλλιώς είμαστε στα παλιά, να μας πείτε πώς ξεκίνησε η ιστορία σας με τα γράμματα;

«Αρχισε με τη "Διάπλαση των Παίδων" του Ξενόπουλου, όπως πολλών που αργότερα έγιναν κρατάρχες σε πολλούς χώρους, πολιτικούς κ.λπ. Συνέχισα με διάφορα δημοσιεύματα και φαίνεται ότι τα πήγαινα καλά, αφού κάποτε πήρα βραβείο διηγήματος σε διαγωνισμό της "Βραδυνής", μαζί με τον Φρέντυ Γερμανό, τον Σπύρο Τσακνιά και τη Βούλα Χαριλάου, την ηθοποιό, που έγραφε κι αυτή. Ηταν στη σελίδα της “Φιλολογικής Βραδυνής”, με επικεφαλής τον Μπάμπη Κλάρα, έναν άνθρωπο με μεράκι. Στα χρόνια μας το μεράκι συνδικαλίστηκε σε όλους τους χώρους […]».

-Από σπουδές;

«Πήγα στο Βαρβάκειο και τελειώνοντας έδωσα και μπήκα στη Νομική, αλλά μετά φυλακές, εξορίες, περιπέτειες με τον εμφύλιο… Τελείωσα, ωστόσο, τον δεύτερο χρόνο, πήρα μερικά μαθήματα από τον τρίτο, αλλά δεν υπήρχε πια η δυνατότητα. Υπήρχε η ανάγκη του μεροκάματου».

Στην εξορία

-Μπορείτε να συνοψίσετε τις περιπέτειές σας εκείνων των χρόνων;

«Στη γειτονιά του Ψυρρή, όπου έμενα, υπήρχαν πολλοί αριστεροί και κομουνιστές. Αυτοί μας μύησαν. Αμέσως μετά την είσοδο των Γερμανών μπήκα στην Εργατική Αλληλοβοήθεια και πήγαινα φαγητό στους πολιτικούς κρατούμενους, στο Τμήμα Μεταγωγών στην Πλάκα. Εκεί γνώρισα και τον Πλουμπίδη. Μετά οργανώθηκα στο ΕΑΜ και στην ΟΚΝΕ, μαζί με άλλους, όπως ο Τίτος Πατρίκιος».

Οι συνέπειες της συμμετοχής του σ’ αυτές τις οργανώσεις δεν άργησαν να φανούν. Το 1943 τον πιάνουν οι Ιταλοί. Τον αφήνουν λίγο αργότερα να δώσει εξετάσεις στο πανεπιστήμιο και τον επόμενο χρόνο, στα Δεκεμβριανά, τον ξαναπιάνουν μαζί με όλη την οικογένεια, συμπεριλαμβανομένου και του πατέρα, κι ας ήταν βασιλόφρων.

Τον αφήνουν, τον ξαναπιάνουν και τον ξαναφήνουν – κι αυτό συνεχίζεται ώς τον Μάιο του 1947, οπότε τον στέλνουν εξορία στην Ικαρία. Μένει δυο χρόνια, ώσπου τον μεταφέρουν, ως ύποπτο δραπέτευσης, στη Μακρόνησο, κι από εκεί στην Ιο. Υποδιοικητής του στρατοπέδου ήταν ο κατοπινός δικτάτορας Δημήτριος Ιωαννίδης…

-Πόσο μείνατε στην εξορία;

«Ώς το τέλος του 1951- είχα όμως κάνει δήλωση δύο χρόνια πριν, το 1949».

-Μου κάνει εντύπωση που το λέτε.

«Αφού είναι αλήθεια, θα ντρεπόμουν αν δεν το έλεγα, όπως κάνουν άλλοι. Και γνωριζόμαστε μεταξύ μας…»

Την άλλη εβδομάδα μερικά ακόμη αποσπάσματα από τη συνέντευξη–μαρτυρία του 1988…

Στο πλαίσιο

«Αρωμα Χριστουγέννων», διαβάζω σε κάποιο διαφημιστικό, με τη λέξη κλισέ πλέον (προφανώς από την ταινία «Αρωμα γυναίκας» του 1992, με τον τυφλό Αλ Πατσίνο σ’ εκείνο το υπέροχο ταγκό με μια θαυμάσια ύπαρξη), που κολλάει πλέον παντού: «Αρωμα εποχής», «Αρωμα Βιέννης», «Αρωμα εκλογών» -με την πρεμούρα των εκτός να περιλάβουν την εξουσία (ως «Αρωμα... εξουσίας») - άρωμα ακόμα κι εκεί που υπάρχει μπόχα – για το καλό του τόπου και του λαού πάντα…

Μια καλή επιλογή εξόδου –ανέξοδη κι επωφελής– η έκθεση «Η υπέρβαση της άβυσσος», στον φιλόξενο χώρο του Ωδείου Αθηνών (Ρηγίλλης και Βασιλέως Γεωργίου), στην οποία συνυπάρχουν 34, δικοί μας και ξένοι, εικαστικοί καλλιτέχνες.

«Ιχνηλατώντας τη φυσική πορεία του ανθρώπου από τη ζωή προς τον θάνατο, η έκθεση ακολουθεί, με έναν τρόπο, τη ροή του συμπαντικού κειμένου “Ασκητική” του μεγάλου Κρητικού συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη», σημειώνει προλογίζοντας η Μαρία Μαραγκού, καλλιτεχνική διευθύντρια του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης, στο Ρέθυμνο, όπου φιλοξενήθηκε η ίδια έκθεση.

Ολα τα έργα από τις συλλογές του Δ. Δασκαλόπουλου, με τη χρηματοδότηση του οργανισμού ΝΕΟΝ. Μια έκθεση (και) μύησης στη σύγχρονη εικαστική τέχνη, θα έλεγα.

Τα 90 του χρόνια συμπλήρωσε αισίως στις 15 Δεκεμβρίου ο σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος –που δεν είδα να αναγράφεται κάπου, αλλά, απ’ ό,τι γνωρίζω, ο ίδιος δεν πολυσκοτίζεται. Παραμένει –ζωή να’ χει– ένας από τους τελευταίους πνευματικούς μύθους αυτού του τόπου. «Δεν κάνω κινηματογράφο για την αφεντιά μου, οι άλλοι με νοιάζουν, των αλλωνών τα ντέρτια, οι καημοί, οι δυστυχίες, οι έρωτες, οι θάνατοι», γράφει στο λεύκωμά του «Stop Carré».

KAI… Merry Christmas to all…