«Ανακρίνοντας» τους ισχυρούς

Η Οριάνα Φαλάτσι της δημοσιογραφίας και της ζωής

Οσοι της δουλειάς μας –της δημοσιογραφικής– έχουμε πάρει συνεντεύξεις, ζηλέψαμε την Οριάνα Φαλάτσι, τη δυναμική Ιταλίδα δημοσιογράφο, που κατάφερε να πάρει συνεντεύξεις από κορυφαίες διεθνείς προσωπικότητες –κυρίως της πολιτικής- για το περιοδικό L’ Europeo, καθώς και για άλλα ανά τον κόσμο έντυπα.

Μερικές από αυτές (18 τον αριθμό) περιλαμβάνονται στο βιβλίο της «Συνάντηση με την Ιστορία» (στα ελληνικά εκδ. Πάπυρος, 1976, μτφρ. Ερη Χανδρή). Ενδεικτικά μερικά ονόματα: Χένρι Κίσινγκερ, Γκόλντα Μέιρ, Χουσεΐν (βασιλιάς της Ιορδανίας), Ιντιρα Γκάντι, Βίλι Μπραντ, Ρεζά Παχλεβί (σάχης της Περσίας), Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, Αλέξανδρος Παναγούλης.

Δημοσιογράφος, πολεμική ανταποκρίτρια (από τους πρώτους στον πόλεμο του Βιετνάμ), αγωνίστρια στην ιταλική αντίσταση, συγγραφέας 17 συνολικά βιβλίων. Εδώ θα ασχοληθώ με δύο από τα βιβλία. Το ένα είναι το προαναφερόμενο. Το άλλο, με τίτλο «Ενας Αντρας – μια ιστορία» (εκδ. Εξάντας, 1980, μτφρ. Τασούλα Καραϊσκάκη), είναι αφιερωμένο στον Αλέξανδρο Παναγούλη, που υπήρξε και μεγάλος έρωτάς της.

Προσωπικά έλαχε να συναντήσω –τυπική γνωριμία– τη Φαλάτσι δύο φορές: Την πρώτη λίγο μετά την πτώση της δικτατορίας σε φιλικό σπίτι, μέσα στη χαρά, αντάμα με τον Παναγούλη. Τη δεύτερη στην κηδεία του Παναγούλη, σε ανείπωτη θλίψη.

Δέκα χρόνια

Τη μνημονεύω εδώ καθώς τις ημέρες αυτές (15 Σεπτεμβρίου) συμπληρώνονται δέκα χρόνια από τότε (2006) που έφυγε από τη ζωή, από καρκίνο, στα 77 της (είχε γεννηθεί το 1929 στη Φλωρεντία). Τριάντα χρόνια και κάτι μήνες πριν (1 Μαΐου 1976) είχε σκοτωθεί σ’ αυτό το περίεργο τροχαίο ο Παναγούλης, στα 37 του.

Αν με προβλημάτιζε κάτι διαβάζοντας τις συνεντεύξεις της, είναι οι εισαγωγές, που λίγο – πολύ προκαταλαμβάνουν θετικά ή αρνητικά τον αναγνώστη για το πρόσωπο που παρουσιάζει (εκτιμώ ότι η εντύπωση πρέπει να βγαίνει από την ίδια τη συνέντευξη).

Αλλά αυτή ήταν η μέθοδός της, που διακρινόταν για τη γνώση, την παρατηρητικότητα, την ετοιμότητα και, ενίοτε, την πρόκληση και την επιθετικότητα. Η ίδια άλλωστε εξηγεί στον πρόλογο του βιβλίου:

«Σε κάθε επαγγελματική εμπειρία μου αφήνω κομμάτια από την ψυχή μου. Σε ό,τι ακούω και βλέπω συμμετέχω, σαν το ζήτημα να με αφορά προσωπικά ή σαν να πρέπει να πάρω θέση (και πραγματικά παίρνω πάντα θέση, σύμφωνα με μια συγκεκριμένη ηθική επιλογή).

Και τους δεκαοχτώ πολιτικούς δεν τους πλησίασα με το ουδέτερο βλέμμα ενός ανατόμου ή ενός ατάραχου χρονικογράφου.

Τους πλησίασα κυριαρχημένη από χίλιους θυμούς, από χίλια ερωτηματικά που, πριν βομβαρδίσουν εκείνους, βασάνισαν εμένα την ίδια. Τους πλησίασα με την ελπίδα πως θα καταλάβω με ποιο τρόπο, είτε όντας στην εξουσία είτε πολεμώντας την, κατορθώνουν να καθορίζουν την τύχη της ανθρωπότητας.

Λόγου χάρη: η Ιστορία φτιάχνεται από τους λίγους, εξαρτιέται από παγκόσμιους νόμους ή από μερικά άτομα, κι αυτό είναι όλο;».

Με τον Παναγούλη

Οπως προανέφερα, η «Συνάντηση με την Ιστορία» περιλαμβάνει και μια εκτενή συνέντευξη (την τελευταία του βιβλίου) με τον Αλέξανδρο Παναγούλη, που πήρε τον Σεπτέμβριο του 1973, λίγο μετά την αποφυλάκισή του, με τη χουντική αμνηστία.

Οπου, εκεί στο τέλος, και η ερώτηση: «Αλέκο, τι θα πει να είσαι άντρας;». Και η απάντηση: «Θα πει να έχεις κουράγιο, αξιοπρέπεια. Θα πει να πιστεύεις στην ανθρωπιά. Θα πει ν’ αγαπάς, χωρίς να επιτρέπεις στην αγάπη να γίνεται άγκυρα.

Θα πει να αγωνίζεσαι. Και να νικάς. Είναι λίγο – πολύ αυτό που λέει ο Κίπλινγκ σ’ εκείνο το ποίημα που έχει τον τίτλο “Αν”». «Κι εσύ ποιον θεωρείς άντρα;» ρωτάει με τη σειρά του τη Φαλάτσι. «Θα έλεγα πως άντρας είσαι εσύ, Αλέκο», του απαντάει.

«Ενας Αντρας», λοιπόν, είναι ο τίτλος του βιβλίου, που η Φαλάτσι αφιέρωσε στον Παναγούλη («Για σένα»). Ενα βιβλίο θαυμασμού και απέραντης λατρείας, όπως καταφαίνεται, που απευθύνεται στον ίδιο: «και συ ο μοναδικός συνομιλητής μου».

Η επιθυμία της να αποκτήσει ένα παιδί (πιθανότατα με τον Παναγούλη, με τον οποίο συνέζησε μόλις τρία χρόνια) καταγράφεται στο μυθιστόρημά της «Γράμμα σ’ ένα παιδί που δεν γεννήθηκε ποτέ» (στα ελληνικά, εκδ. Νεφέλη, 2010, μτφρ. Εφη Καλλιφατίδου –υπάρχουν όμως κι άλλες εκδόσεις).

«Πολλές γυναίκες αναρωτιούνται: Γιατί να φέρω ένα παιδί στον κόσμο; Για να πεινάει, να κρυώνει, να προδίδεται και να εξευτελίζεται, για να πεθαίνει στον πόλεμο ή από κάποια αρρώστια; […] Ισως να έχουν δίκιο. Αλλά θα πρέπει να προτιμούμε το τίποτα από το να υποφέρουμε;» λέει κάπου στην αρχή.

Στο πλαίσιο

Παρακολουθώ κι αναρωτιέμαι πώς θα μπει κάποια τάξη στο άναρχο ραδιοτηλεοπτικό τοπίο, που ισχύει από τότε (1989) που μια δημόσια περιουσία (οι συχνότητες) παραδόθηκε άνευ όρων σε επιχειρηματίες, με αποτέλεσμα να κατακλύσουν την επικράτεια και να γίνουν καθεστώς.

Κι ας ξαναθυμίσω τον αριθμό των τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών που... ευημερούν σ’ αυτόν τον τόπο. Εχουμε λοιπόν (από αδιάψευστη πηγή) –και άντε τώρα να είναι κατά τι λιγότερα, χωρίς να αποκλείεται να είναι περισσότερα: 126 τηλεοπτικά κανάλια εθνικής εμβέλειας, περιφερειακά και τοπικά και… 933 ραδιοφωνικούς σταθμούς. Ενα παγκόσμιο ρεκόρ δηλαδή.

Οι επωφελούμενοι από την ασυδοσία, εκφράζοντας την αντίθεσή τους στην επιχειρούμενη από την κυβέρνηση αλλαγή, επικαλούνται την ελεύθερη πληροφόρηση, όπως συμβαίνει με τον έντυπο λόγο.

Αλλά το έντυπο (που κι αυτό πλέον έχει περάσει στα χέρια επιχειρηματιών) το επιλέγεις και το αγοράζεις, ενώ το ραδιοτηλεοπτικό συγκατοικεί μαζί σου, επιβάλλει το γούστο και τα –έμψυχα και άψυχα- προϊόντα του (και, όσον αφορά καταναλωτικά, με τη συμβολή σοβαρών τάχα δημοσιογράφων, που διαφημίζουν ευθέως μάρκες αυτοκινήτων, κινητές τηλεφωνίες και άλλα… αγαθά), με ελάχιστα ή και καθόλου αμειβόμενους -«παρακατιανούς» κυρίως- εργαζόμενους. Και, ας το προσθέσω κι αυτό, με απόβλητο τον πολιτισμό.

Και για ποια ελεύθερη πληροφόρηση μιλάμε, όταν, θωρώντας τ’ αφεντικά που διεκδικούν τις συχνότητες, αντιλαμβάνεσαι ότι τις χρειάζονται κυρίως προκειμένου να εκβιάζουν αποφάσεις που αφορούν επιχειρηματικά ή άλλα συμφέροντα. Και αναρωτιέμαι πώς, με ποιους κανόνες (και ποιος λογαριάζει κανόνες σ’ αυτόν τον τόπο) θα αντιμετωπιστούν. Βαρύ (και αυτό) το φορτίο που έχει επωμιστεί η κυβέρνηση.

ΚΑΙ… «Η αλήθεια [τους] να λέγεται».