«Η φτώχεια τέχνη εργάζεται»…

Μια άγνωστη συλλογή τραγουδιών του Ανδρέα Λασκαράτου

Ενα ερωτικό τραγουδάκι: «Εκοίταξα τον ουρανό / κι είδα ένα γνέφι μαύρο. / Η αγάπη μου μ’ αρνήθηκε / και τώρα ποια θενά’ βρω». Ενα σατιρικό: «Αρχοντες μεταλάβετε / και εξομολογηθείτε, / κι εμάς τους μαύρους τους φτωχούς / να μας ξεφορτωθείτε». Κι ένα αστείο: «Εβάλθηκε μια προσταγή / κι ακούσετε τι λέει: / Να βγάνουνε τη σκούφια τους ολ’ οι κατσιδιαραίοι».

Τετράστιχα από μια άγνωστη και ανώνυμη χειρόγραφη συλλογή, που, έπειτα από έρευνα, αποδείχτηκε ότι ανήκει στον Ληξουριώτη συγγραφέα Ανδρέα Λασκαράτο (1811-1901).

Εφτασε στα χέρια του ομότιμου καθηγητή της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας Γιάννη Παπακώστα, γνωστότατου ερευνητή κειμένων της νεοελληνικής γραμματείας, που την ταυτοποίησε και, σε συνεργασία με τον δημοσιογράφο και ποιητή Παντελή Μπουκάλα, εκδόθηκε πρόσφατα σε βιβλίο (εκδ. Αγρα) με τον ίδιο (εκτενή) τίτλο: «Δημοτικά τραγουδάκια εθνικά μαζεμμένα από τους τραγουδιστάδες εις το Ληξούρι (Κεφαλληνία – Επαρχία Πάλης) τους 1842». Τα εισαγωγικά κείμενα και τα σχόλια είναι των δυο συνεργατών-παρουσιαστών.

Γράφει ο Παπακώστας (αφού πριν εξηγεί πώς έφτασε στα χέρια του η συλλογή): «Από την έρευνα που επιχείρησα δεν μου έμεινε πλέον αμφιβολία ότι συλλογέας των εν λόγω τραγουδιών είναι όντως ο Λασκαράτος. Την πατρότητα την επικυρώνει η συγκριτική εξέταση σύγχρονων αυτόγραφων κειμένων του, η ομοιότητα των οποίων είναι κατάδηλη σε σημείο που δεν αφήνει αμφιβολία για τη γραφίδα, από την οποία προήλθε η παρούσα συλλογή».

Τα εν λόγω τετράστιχα συνέλεξε ο Λασκαράτος σε ανά την Ελλάδα ταξίδια του – και ιδιαίτερα στην Κρήτη. Γράφει ο Μπουκάλας: «Είναι γνωστό πάντως από τις αφηγήσεις αρκετών λογίων, Ελλήνων και ξένων, πως η συγκέντρωση δημοτικής ποιητικής ύλης και ιδιαίτερα μοιρολογιών, δεν είναι εύκολο εγχείρημα.

Οι λαϊκοί άνθρωποι αντιμετώπιζαν με ιδιαίτερη επιφύλαξη τους μορφωμένους που τους ζητούσαν να πουν τραγούδια. Και τα τραγούδια δεν λέγονται βέβαια, δεν απαγγέλλονται. Τραγουδούνται. Το τραγούδι όμως θέλει την ώρα του».

Είναι τα χαρακτηρισμένα από τον Λασκαράτο Ερωτικά (136 τον αριθμό), Σατιρικά και Αστεία (9), αλλά και κάποια δίστιχα Τσακίσματα (19) όπως: «Κοίταξέ τη ομπρός κι οπίσω, / πώς να μην την αγαπήσω!». Και: «Σύρε στον γκρεμό γκρεμίσου / κι ηύρηκα καλύτερή σου». Υπάρχουν ακόμη κάποια Εκτός Αρίθμησης και Αστεία και Σατιρικά, όπως: «Ηθελα να ’χα στην καρδιά ένα παραθυράκι, / για να τ’ ανοίγω καθ’ αυγή, / να φεύγει το φαρμάκι». Γνωμικά Ηθικά, όπως: «Ομοιος τον όμοιο αγαπά / κι όμοιος τον όμοιο θέλει». «Η φτώχεια τέχνη εργάζεται / κι η πουτανιά φτιασίδι».

Τραγούδια ακόμη και στο οπισθόφυλλο της συλλογής και άλλα ενδιαφέροντα, που δεν είναι δυνατό να περιληφθούν στην περιορισμένη αυτή απλή παρουσίαση μιας όντως άγνωστης δραστηριότητας του Ληξουριώτη συγγραφέα.

Με την ευκαιρία, ολίγα τινά για τον Ανδρέα Λασκαράτο, καθώς φέτος συμπληρώνονται 115 χρόνια από τον θάνατό του (23 Ιουλίου 1901), στα 90 του – διαβίωση ρεκόρ για τους χρόνους εκείνους. Γεννημένος στο Ληξούρι, γόνος εύπορης οικογένειας, με σπουδές νομικών στο Παρίσι, μαθητής του Ανδρέα Κάλβου, ενώ γνώρισε και τον Διονύσιο Σολωμό, ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία και την ποίηση.

Παντρεμένος με την Πηνελόπη Κοργιαλένειου, κόρη γνωστής και εύπορης οικογένειας, απέκτησε –άκρως παραγωγικός– εννέα παιδιά: δύο αγόρια κι εφτά κορίτσια (και πώς να τα ’βγαζε πέρα ο άνθρωπος με τόσα θηλυκά, συν σύζυγο, μαμά, πεθερά). Λόγιος με ιδέες αντίθετες με τις αντιλήψεις της εποχής του, ήρθε σε σύγκρουση με τους πολιτικούς και θρησκευτικούς κρατούντες, με αποκορύφωμα το 1856 να αφοριστεί από την Εκκλησία για το βιβλίο του «Τα μυστήρια της Κεφαλλονιάς».

Αλλοι τίτλοι έργων του: «Στιχολογήματα», «Ιδού ο άνθρωπος - Χαραχτήρες», «Ποιήματα και ανέκδοτα», «Απόκριση στον αφορισμό», «Αυτοβιογραφία» κ.ά. που εκδόθηκαν μετά τον θάνατό του.

Διαβάζω σε «Ενημερωτικό σημείωμα για τον αναγνώστη» στο βιβλίο «Ιδού ο άνθρωπος – Χαραχτήρες» και «Στοχασμοί» του Λασκαράτου, που υπογράφει ο Σπ. Δε Βιάζη (;): «Απέθανεν ο Λασκαράτος εν Αργοστολίω τη 23 Ιουλίου του έτους 1901 και ευτυχώς εκηδεύθη εκκλησιαστικώς διότι ο αρχιεπίσκοπος Κεφαλληνίας Γεράσιμος Δόριζας, όστις εξετίμα την ικανότητα, την ευφυΐαν και τον χαρακτήρα του Λασκαράτου, εφρόντισεν όπως η Ιερά Σύνοδος άρη το επιτίμιον του 1900 άνευ υποβολής λιβέλλου ομολογίας πίστεως, καθ’ α απήττει η ετέρα Σύνοδος και ο Λασκαράτος ηρνήθη δικαίως διότι δεν ήτο της αξιοπρεπείας του».

Στο πλαίσιο

Και μερικά καλά λόγια για τον επί δέκα χρόνια πρόεδρο του Ελληνικού Φεστιβάλ Γιώργο Λούκο από τον διάδοχό του –ως καλλιτεχνικό διευθυντή– Βαγγέλη Θεοδωρόπουλο, ο οποίος επέλεξε να ανακοινώσει το φετινό πρόγραμμα στην Πειραιώς 260, τον χώρο που δημιούργησε ο προκάτοχός του.

Δεν μπορεί, είπε, να αγνοήσει την ώς τώρα επιτυχημένη πορεία του φεστιβάλ, ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία. Και σε συνέντευξη στο «Βήμα της Κυριακής»: «Αυτό που έκανε ο Λούκος, κυρίως στην Πειραιώς, είναι κάτι που θαυμάζω και εκτιμώ, μια αλλαγή, μια ανατροπή σε σχέση με ό,τι γινόταν πριν».

Αυτά εν αναμονή του αποτελέσματος της έρευνας σε σχέση με τον λόγο που οδήγησε στην αποπομπή του.

«Γιάννης Νεγρεπόντης-Το τραγούδι της σιωπής», ένα βιβλίο με τους μελοποιημένους στίχους του δημιουργού τού «Ακορντεόν», του «Τρίτος παγκόσμιος» (από τον Μάνο Λοΐζο) και τόσων άλλων πολυτραγουδισμένων (εκδ. Μετρονόμος).

Με συνοδευτικά κείμενα, μεταξύ άλλων, του αδελφού του Μενέλαου Ξυνοτρούλια (το Νεγρεπόντης ήταν ψευδώνυμο του Γιάννη), καθώς και των Χρήστου Λεοντή, Λουκιανού Κηλαηδόνη, Γιάννη Μπανιά (συνεξόριστου στα χρόνια της χούντας). Προσεγμένη –και οφειλόμενη- έκδοση.

«Γραμμές», ένα πρωτότυπο φωτογραφικό λεύκωμα του Παύλου Τσούλου (εκδ. ΖΩ2), που, κατά τον ίδιο, «μεταφέρει ένα μήνυμα συμφιλίωσης μέσα από τους δρόμους του φωτός: σκιές και σχήματα διακριτών αντικειμένων του άμεσου –ή σε κάποιες περιπτώσεις του πιο μακρινού– περιβάλλοντος προβάλλουν συμβιωτικές ιδιότητες.

Σχέσεις συνύπαρξης που μόνο ο φωτογραφικός φακός γνωρίζει να αναδεικνύει, προσφέροντας έτσι την ευκαιρία μιας διαφορετικής ανάγνωσης, αλλά και μιας διαφορετικής συμπόρευσης με τον ήδη γνωστό μας κόσμο». Ενδιαφέρον φωτογραφικό «ταξίδι».

ΚΑΙ… Θα είναι βιώσιμη η διαβίωση;