«Σχολιαστής των ωραίων έργων του λόγου»

Γιατί Ζαχαρίας Παπαντωνίου σήμερα; Επειδή:

α) Υπήρξε πολυσχιδής λόγιος: δημοσιογράφος (ένα από τα πρώτα μέλη της ΕΣΗΕΑ και από τα τιμώμενα στην πρόσφατη έκθεση για τα 100χρονά της), ποιητής, πεζογράφος, τεχνοκριτικός, θεατρικός συγγραφέας, παιδαγωγός (συγγραφέας του πρωτοποριακού αναγνωστικού «Τα ψηλά βουνά» - το πρώτο στη δημοτική, της οποίας υπήρξε υπέρμαχος), συν ανώτερος κρατικός λειτουργός (νομάρχης σε διάφορες πόλεις επί Ελευθερίου Βενιζέλου), διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης, καθηγητής στην ΑΣΚΤ, ακαδημαϊκός.

β) Συμπληρώθηκαν 75 χρόνια από τον ξαφνικό θάνατό του – στα 63 του, 1 Φεβρουαρίου 1940, σ’ ένα τραμ, καθώς πήγαινε σε συνεδρίαση της Ακαδημίας Αθηνών.

Και γ) Για να συντηρηθεί η ποικιλία στη θεματογραφία της σελίδας.

Γεννημένος στο Καρπενήσι, δημοδιδάσκαλος ο πατέρας, στην Αθήνα οικογενειακώς από μικρός, φοιτητής Ιατρικής την οποία εγκατέλειψε, σπουδές στη ζωγραφική, δημοσιογραφία στις περισσότερες εφημερίδες και τα περιοδικά της εποχής – πολιτικά άρθρα, χρονογραφήματα, κριτικές εικαστικών τεχνών, ανταποκριτής στο Παρίσι, όπου έζησε επί τρία χρόνια. Εγκαταλείποντας τη δημοσιογραφία ασχολήθηκε με τη δημόσια διοίκηση, στο πλευρό του Βενιζέλου, συμβάλλοντας στην οργάνωση εργατικών σωματείων, ενώ η συνύπαρξή του με τον Βενιζέλο είχε ως συνέπεια, όντας νομάρχης Λακωνίας, να διωχθεί ποινικά επειδή αρνήθηκε να υπογράψει τον αφορισμό από τους πολεμίους του. Γενικά, λεβεντιά άνθρωπος. Τα υπόλοιπα από διάφορα κείμενα που έχω στη διάθεσή μου:

«Ηφος ανθηρό»

«Εραστής της μορφής» αποκαλείται στο λήμμα που του αφιερώνεται στο «Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» (εκδ. «Πατάκη»): «Ο Π. κάνει αμέσως αισθητό στον αναγνώστη πως αυτή είναι κυρίως που ενδιαφέρει, ό,τι κι αν γράφει (ποιήματα, διηγήματα, χρονογραφήματα ή αισθητικά δοκίμια). Πέρα όμως από το φροντισμένο της γραφής του, υπάρχει στο έργο του, ιδιαίτερα στο διηγηματογραφικό, ο κοινωνικός προβληματισμός και ορισμένες αυτοβιογραφικές αναφορές, από τις οποίες κάποτε δεν λείπει και η χρήση της ειρωνείας».

Ο Ανδρέας Καραντώνης στο βιβλίο του «Κριτικά»: «Ποιητής, διηγηματογράφος, αλλά κυρίως αισθητικός σχολιαστής των ωραίων έργων του λόγου, του χρωστήρα, της σμίλης, μελετητής των ρυθμών που σφράγισαν καλλιτεχνικά τις μεγάλες εποχές της ευρωπαϊκής τέχνης, στοχαστικός θαμών των Μουσείων της Ευρώπης, υπήρξε ένας από τους λογίους μας, που, δουλεύοντας στο μεταίχμιο της ανυψωμένης δημοσιογραφίας και της εκλαϊκευμένης κάποτε και “λείας λογοτεχνίας”, προσκόμισαν στην περιοχή της Τέχνης πολύ κοινό […] Παραμένει πάντα ο Παπαντωνίου μια πηγή απόλαυσης».

Υπάρχει όμως και κάποια ένσταση από πλευράς Γιάνη Κορδάτου στη δική του «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» (από μαρξιστική πλευρά): «Ο Ζαχ. Παπαντωνίου πέρασε κι αυτός από το “επάγγελμα” του χρονογράφου. Δεν εμβαθύνει στην ουσία των γεγονότων. Γράφει στιγμιότυπα της ζωής. Βάζει τα δυνατά του να γράψει όμορφες φράσεις. Και τα κατάφερνε. Το ύφος του είναι ανθηρό, διανθισμένο πότε με λυρικές πινελιές και πότε με σατιρικές πινελιές».

Κατά αμανέδων

Θα κλείσω μ’ ένα -απρόοπτο- δριμύ «κατηγορώ» του Παπαντωνίου κατά των αμανέδων, σε χρονογράφημά του στην εφημερίδα «Εμπρός», Ιούνιος 1917 - πέντε χρόνια πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή (που πιθανότατα θα ξενίσει τους σύγχρονους λάτρεις του είδους – αλλά, προφανώς, εξέφραζε και άλλους λόγιους της εποχής):

«Ή εγώ καταδιώκομαι από την τουρκική μουσική ή συμβαίνει κάτι σοβαρώτερον. Οτι ο αμανές έγινε το τραγούδι του Ελληνος. Εις αυτήν εδώ την ιεράν Κεκροπία, εις την Αττικήν, εάν στήσετε το αυτί σας προς το παράθυρον, θ’ ακούσετε Αθηναίους να ξελαρυγγίζονται άδοντες τον απαίσιον αυτόν και ακατανόμαστον ολολυγμόν… […] Λαμβάνω την τιμήν… να υποβάλω εις την Πολιτείαν την ιδέαν ενός νομοσχεδίου… : θα φορολογηθεί αμειλίκτως το σαντούρι, το οποίον είναι το πιάνο της Ασίας… θα φορολογηθούν καταστήματα όπου εκτελείται ασιατική μουσική, οι εκτελεσταί ανατολικής μουσικής… αι φωνογραφικαί πλάκες. Αρθρον ακροτελευταίον: απαγορεύεται πάσα εισαγωγή ήχου εκ Σμύρνης»!

Στο πλαίσιο

Δεν τα πήγαινα ποτέ καλά με τα οικονομικά και γενικά με τους αριθμούς (πλην των προσωπικών μου οικονομικών, από… παράδοση). Οπότε, παρά τις αναγνώσεις που κάνω, δεν έχω καταλάβει το αριθμητικό αλισβερίσι με τους εταίρους. Τι ενδιαφέρει, εκτιμώ, τον απλό πολίτη; Οι επιπτώσεις που θα έχουν τα όποια μέτρα στην (αβίωτη πλέον για πολλούς) διαβίωσή του. (Και, ελπίζω να μη μετανιώσουν όσοι εξακολουθούν και εμπιστεύονται τις οικονομίες τους στις ημέτερες τράπεζες – το αγαθό της αποταμίευσης, ετήσιο θέμα έκθεσης, μετά βραβείων, παλιότερα, στους μαθητές.)

Τα 80 του χρόνια συμπλήρωσε ο συνθέτης, συν ακαδημαϊκός, Θόδωρος Αντωνίου, που γιορτάστηκαν μ’ ένα άκρως ενδιαφέρον πρόγραμμα στη μεγάλη αίθουσα του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Που άξιζε να παρακολουθήσει περισσότερος κόσμος και κυρίως νέοι, ειδικότερα το κοντσέρτο Just drumming, με -έξοχο- σολίστ τον Σπύρο Λάμπουρα, του Αντωνίου βέβαια, όπου, εκτός από δικά του, το πρόγραμμα περιελάμβανε την 5η του Μπετόβεν. Στο πόντιουμ της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών ο Μιχάλης Οικονόμου.

Μια και ο λόγος για ΚΟΑ, αισθητή η απουσία του Βασίλη Χριστόπουλου. Που λείπει τόσο από το πόντιουμ όσο και από την εν γένει λειτουργία της ορχήστρας. Χωρίς να θέλω να υποτιμήσω τον διάδοχό του Στέφανο Τσιαλή, αναφερόμενος στον αναπληρωτή υπουργό Πολιτισμού Νίκο Ξυδάκη και στην προσπάθειά του να αποκαταστήσει κάποιες αστοχίες, θα μπορούσε να επαναφέρει τον τέως – εάν βέβαια ο άνθρωπος έχει τον χρόνο και τη διάθεση (γιατί είναι και η σκέψη: πού να ξανα-μπλέκεις…)

ΚΑΙ… Μας φάγανε τα πολλά δεν.