Ενα σωτήριο πηγάδι

Ο Μιχάλης Νικολινάκος στο μπλόκο της Κοκκινιάς

Ηταν σαν χτες, 17 Αυγούστου 1944, όταν το πρωινό της ημέρας εκείνης Γερμανοί και γερμανοτσολιάδες βγήκαν στους δρόμους της Κοκκινιάς (της σημερινής Νίκαιας) και με τα χωνιά καλούσαν όλους τους άντρες, ηλικίας από 14 ετών και πάνω, να παρουσιαστούν στην πλατεία της Οσίας Ξένης (τη σημερινή πλατεία 17ης Αυγούστου 1944).

Ο Μιχάλης Νικολινάκος, που είχε πληροφορηθεί ότι οι ναζί τον αναζητούσαν για την αντιστασιακή του δράση, κατέφυγε σ’ ένα ξεροπήγαδο, εκεί κοντά, και παρέμεινε κλεισμένος για έντεκα ώρες. Ετσι κατάφερε να διασωθεί. Γλίτωσε ο Νικολινάκος, αλλά οι Γερμανοί, με τη συμβολή ντόπιων συνεργατών τους, εκτέλεσαν επιτόπου πάνω από 300 πατριώτες -κυρίως κομμουνιστές- και περί τις 8.000 οδηγήθηκαν ως όμηροι στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου, ενώ λεηλάτησαν κι έκαψαν πολλά σπίτια.

Στον Μιχάλη Νικολινάκο (1920-1994) αναφέρθηκα στην παρούσα σελίδα τον περασμένο Μάιο (19-20), με την ευκαιρία μιας έκθεσης ζωγραφικών έργων του στην Πινακοθήκη Νίκαιας. Γιατί δεν υπήρξε μόνο ένας από τους πιο δημοφιλείς ηθοποιούς της δεκαετίας 1950-1960, αλλά και ζωγράφος.

Ενα αντιπροσωπευτικό μέρος, με έργα εμπνευσμένα από το μπλόκο, παρουσιαζόταν στην εν λόγω έκθεση. Και είναι μια εν πολλοίς άγνωστη μαρτυρία του ίδιου για το σωτήριο πηγάδι, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Νίκαιας «Η Νίκη» (αρ.φ. 105/1982) με την υπογραφή του Στρατή Ευστρατιάδη, απ’ όπου και τα στοιχεία που ακολουθούν, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 74 χρόνων από εκείνο το μακελειό.

Η μαρτυρία

«Βρισκόμουν», αρχίζει, «την παραμονή του μπλόκου της Νίκαιας σε γειτονική περιοχή ασχολούμενος με παράνομη αντιστασιακή δουλειά. Το απόγευμα της ημέρας εκείνης, γύρω στις πέντε ένας γνωστός μου, που έδειχνε ότι με συμπαθούσε πολύ, μου ψιθύρισε εμπιστευτικά ότι οι Γερμανοί πρόκειται την επομένη πρωί – πρωί να κάνουν δυναμική παρουσία στη Νίκαια. Η πληροφορία, είτε αληθινή είτε ψεύτικη, ήταν επόμενο να με θορυβήσει. Κι ενώ έπρεπε να οδηγήσει τα βήματά μου σε περιοχή μακριά από τη Νίκαια, δεν έγινε, για τον απλούστατο λόγο ότι σε μακρινή περιοχή δεν είχα πρόσωπο να με φιλοξενήσει τη νύχτα σπίτι του».

Τελικά κατέφυγε στο φιλικό σπίτι ενός ηλικιωμένου ζευγαριού, περιστοιχισμένο με μαντρότοιχο. Ακόμα δεν είχε φέξει, όταν στο μικρό δωμάτιο που του είχε παραχωρηθεί, ξύπνησε από άγριες φωνές και πυροβολισμούς, με τα χωνιά να ουρλιάζουν:

«Ολοι οι άντρες να συγκεντρωθούν στην πλατεία Οσίας Ξένης. Οσοι δεν πάνε και βρεθούν στα σπίτια τους, θα εκτελούνται επί τόπου».

Εκανε να απομακρυνθεί, όπως όπως, αλλά, καθώς δεν είχε πού αλλού να πάει, επέστρεψε στο φιλικό του σπίτι, αναζητώντας πού μπορούσε να κρυφτεί.

Κι εκεί, στην αυλή του σπιτιού, πρόσεξε σκεπασμένο ένα ξεροπήγαδο που, όπως τον πληροφόρησε το ζευγάρι, είχε ανοιχτεί όταν η Νίκαια δεν είχε νερό.

Δεν χρειάστηκε να το σκεφτεί πολύ. Θα κατέβαινε, πατώντας στις προεξοχές που υπήρχανε στα τοιχώματα του πηγαδιού (ανοίγματος 1,30 και βάθους δέκα μέτρων και κάτι) κι εκεί θα κρυβόταν όσο θα διαρκούσε το μπλόκο. Μονάχα ζήτησε, σκεπάζοντας το πηγάδι, ν’ αφήσουν χαραμάδες για να περνάει λίγος αέρας και φως.

Η σωτηρία

Κι εκεί που προσπαθούσε να προσαρμοστεί στον δύσκολο χώρο που βρέθηκε, άκουσε από πάνω μια φωνή που έλεγε ότι οι Γερμανοί με τους ταγματασφαλίτες γύριζαν στα σπίτια και όπου έβλεπαν πηγάδια έριχναν μέσα χειροβομβίδες.

«Η πρώτη μου σκέψη να βγω έξω από το πηγάδι στα γρήγορα, απορρίφθηκε. Γιατί χώρια που παρουσίαζε μεγάλες δυσκολίες, δεν θα είχε κανένα θετικό αποτέλεσμα».

Ετσι, ζυγίζοντας την κατάσταση, αποφάσισε να παραμείνει στο πηγάδι, χωμένος σ’ ένα από τα λασπωμένα λαγούμια που είχαν σχηματιστεί στα πλευρά του.

«Θα πρέπει να είχε προχωρήσει η φρικτή εκείνη μέρα, σημείο ότι το λιγοστό φως είχε αρχίσει να χάνεται από το πηγάδι, όταν άξαφνα άνοιξε το σκέπασμά του».

Φωνές χαρούμενες ακουστήκανε τότε από πάνω, που τον πληροφορούσανε ότι οι Γερμανοί με τους εθνοπροδότες συνεργάτες τους είχαν φύγει. Ανάμεσα σ’ αυτούς που τον βοήθησαν να βγει, ήταν, προσθέτει, και «η αγαπημένη μου, η κατοπινή σύζυγος και σύντροφος της ζωής μου».

Παρακολουθώντας τα καμώματα της παράταξης που διεκδικεί ξανά την εξουσία που απώλεσε πριν από τρία χρόνια, εύλογο το ερώτημα: Ποια σχέση έχουν οι νυν εκπρόσωποί της με το κόμμα που ίδρυσε ο ηγέτης του (ο οποίος έχαιρε –όχι μόνο ο ίδιος, αλλά και πολλά στελέχη- ισχυρού κύρους κι επιρροής στο εκλογικό σώμα), μετά την πτώση της χούντας; Και τι πράττει (ή δεν) το υπόλοιπο; Συμφωνεί ή περιμένει μια στραβοτιμονιά ώστε να ξαναβρεθεί η παράταξη στα ίσα της; (Θα πεις, τι σε νοιάζει; Νοιάζει γιατί υπάρχουν και προβληματισμένοι δεξιοί στο περιβάλλον μας).

Οι νεκροί της φονικής πυρκαγιάς δεν μιλούν. Μιλούν όμως μερικοί από αυτούς που επέζησαν. «Μας μακαρίζουν», άκουσα να λέει κάποιος από τους μόνιμους κάτοικους της περιοχής. «Αλλά τι να την κάνω τη ζωή χωρίς τους συγγενείς και φίλους που χάθηκαν και όλα αυτά που με συντρόφευαν: Τα προσωπικά μου αντικείμενα, ενθυμήματα, μνήμες – πράγματα αναντικατάστατα. Για έλα στη θέση μου, κι έπειτα πες πως είμαι τυχερός που έζησα…»

Κατά τα άλλα, Δεκαπενταύγουστος σε μια άδεια σχεδόν Αθήνα (να που υπάρχει ακόμα κόσμος που αντέχει το κόστος των διακοπών). Ευχάριστο από τη μια, φοβιστικό από την άλλη. «Φοβάμαι να βγω έξω μ’ αυτή την ερημιά. Ο,τι χρειάζομαι το παραγγέλνω και μου το φέρνουν», λέει φίλη που ζει μόνη από τότε που έχασε τον σύζυγό της – κι ας είναι στο κέντρο της Αθήνας. Αλλη μια ανασφάλεια στις τόσες.

ΚΑΙ… Επιτέλους, δύο ευχάριστα: Οι νίκες των αθλητών μας και η απελευθέρωση των δύο στρατιωτικών.