Απαγορεύσεις αλλά και καβγάδες…

Μεταξύ καλλιτεχνών για τα «συγγενικά» και άλλα τινά

Εγραφα το περασμένο Σάββατο για απαγορεύσεις στον χώρο της τέχνης – όχι, όπως συμβαίνει, από κάποια εξουσία, αλλά από τους ίδιους τους ανθρώπους της, για δικούς τους λόγους. Και θα συνεχίσω (και θα ολοκληρώσω) σήμερα, για την… ιστορία, που λέμε, θυμίζοντας μερικές ακόμη που έλαχε να βιώσω ως καλλιτεχνικός συντάκτης.

Ηταν Απρίλιος του 1984 (πριν από 34 χρόνια δηλαδή), όταν ένας μεγάλος αριθμός συνθετών και στιχουργών, με επικεφαλής τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Μάνο Χατζιδάκι, αποχώρησαν από το συνδικαλιστικό τους όργανο – την Ενωση Μουσικοσυνθετών Στιχουργών Ελλάδας (ΕΜΣΕ) και έκαναν την Ενωση Δημιουργών Ελληνικού Τραγουδιού (ΕΔΕΤ).

Ο φανερός λόγος: Δεν συμφωνούσαν σε «θέματα αρχών» και ειδικότερα με το νομοσχέδιο για τα πνευματικά δικαιώματα, που περιελάμβανε και τα λεγόμενα «συγγενικά» – το δικαίωμα δηλαδή των εκτελεστών (τραγουδιστών, μουσικών, ηθοποιών κ.λπ.) να εισπράττουν κι αυτοί ποσοστά από τα έργα στα οποία συμμετέχουν όταν παίζονται από το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση (ένα νομοσχέδιο που τελικά έγινε νόμος εννέα χρόνια αργότερα, το 1993). Το νομοσχέδιο αυτό, ισχυρίζονταν οι δημιουργοί, έδινε το δικαίωμα στους ερμηνευτές να απαγορεύουν την εκτέλεση έργων στα οποία συμμετείχαν.

Ομαδικό «απαγορεύεται»

Στην πραγματικότητα: είχαν προβλήματα με τους τραγουδιστές, στους οποίους ήθελαν να έχουν το «απάνω χέρι». Αλλά, για να χρυσωθεί το χάπι, υπήρχαν και κάποιες μεγαλόστομες διακηρύξεις για τη «σωτηρία του ελληνικού τραγουδιού» (οι οποίες αργότερα ξεχάστηκαν).

Αποκορύφωμα: η απαγόρευση, τον Μάιο του ίδιου χρόνου, στους Γιώργο Νταλάρα, Χαρούλα Αλεξίου και Δήμητρα Γαλάνη, που ήταν και οι ηγέτες της Ενωσης Τραγουδιστών Ελλάδας, να λένε τραγούδια τους. Ηταν ένα πλήγμα κατά των δύο πρώτων, οι οποίοι τις ημέρες εκείνες θα άρχιζαν από κοινού εμφανίσεις σ’ ένα θέατρο-τέντα που είχε στήσει στη λεωφόρο Συγγρού ο θεατρικός επιχειρηματίας Σωτήρης Μπασιάκος.

Ενα πλήγμα που βέβαια «έμπαζε», καθώς ακουγόταν παράδοξο συνθέτες να απαγορεύουν σε συνεργάτες τους τραγουδιστές να λένε τραγούδια τους. Και, ακόμα πιο παράδοξο, όταν πολλά από τα τραγούδια είχαν συνδημιουργούς-συνιδιοκτήτες στιχουργούς οι οποίοι δεν συμφωνούσαν με την απαγόρευση. Και άντε να τα βγάλει πέρα η Δικαιοσύνη, στην οποία προσέφευγαν και η οποία πρώτη φορά αντιμετώπιζε τέτοιες καταστάσεις με την κουτσή νομοθεσία που υπήρχε.

Κάποια στιγμή, όμως, τα πράγματα ξεφούσκωσαν. Δημιουργοί και «απαγορευμένοι» τα βρήκαν, ξανασυνεργάστηκαν, τα βαριά λόγια ξεχάστηκαν (στο σημείο αυτό οι καλλιτέχνες δεν διαφέρουν από τους πολιτικούς), η ΕΔΕΤ αποδυναμώθηκε και διαλύθηκε, κι έμεινε όλη αυτή η υπόθεση ένα στίγμα στη διαδρομή του νεοελληνικού τραγουδιού.

Χατζιδάκις – Μπάλτσα

Υπήρξε όμως και μία απαγόρευση του Μάνου Χατζιδάκι, τον Νοέμβριο του 1985, στον Σταύρο Ξαρχάκο και στην Αγνή Μπάλτσα να περιλάβουν τραγούδια του σε δίσκο (ο οποίος ωστόσο κυκλοφόρησε κανονικά από γερμανική εταιρεία). «Θεωρώ τελείως ακατάλληλη την κυρία Μπάλτσα να πει τραγούδια μου σ’ αυτό τον δίσκο για τον οποίο κανένας δεν ζήτησε την άδειά μου», δήλωσε.

Ξαρχάκος και Μπάλτσα περιορίστηκαν να δηλώσουν, με προφανή πικρία, «ουδέν σχόλιον», αφήνοντας να εννοηθεί ότι επρόκειτο για θέμα για το οποίο αρμόδια να απαντήσει είναι η γερμανική εταιρεία Ντόιτσε Γκράμοφον, στην οποία ο συνθέτης είχε εκχωρήσει τα δικαιώματά του.

Στην απαγόρευση αντιτίθεται ο συνδημιουργός των τραγουδιών, ο (και) στιχουργός Αλέκος Σακελλάριος, που δηλώνει ότι αυτός δεν συμφωνεί με την απαγόρευση. Και αρχίζει ένας δημόσιος καβγάς μεταξύ των δύο, μέσω της «Ελευθεροτυπίας», που κρατάει ολόκληρη εβδομάδα.

Οπου στις έξι επιστολές που ανταλλάσσουν (από τρεις ο καθένας), καθώς ο καβγάς εξελισσόταν, υπήρξαν χαρακτηρισμοί του είδους: «Επιπόλαιος γέρων» ο Σακελλάριος, κατά τον Χατζιδάκι, τον οποίο «έβλεπα ώς τώρα με συμπάθεια και τον θεωρούσα απλώς γραφικό, χωρίς να μου διαφεύγει μερικές φορές το βλέμμα του. Φαίνεται ότι αυτός ο κύριος κρύβει πολλές ασχήμιες μέσα του». «Η ηλικία πειράζει μόνο μερικές κακογερασμένες χοντρές κυρίες, που με παρδαλά ντυσίματα προσπαθούνε να φαίνονται νέες», ανταπαντάει ο Σακελλάριος. Και κάπου εκεί σταματάει το πράγμα.

Τον Σεπτέμβριο του 2009, Ξαρχάκος και Μπάλτσα εμφανίζονται θριαμβικά στο Ηρώδειο με (και) τα επίμαχα τραγούδια, χωρίς απαγόρευση, καθώς άλλωστε συνθέτης και στιχουργός είχαν φύγει από τη ζωή.

Στο πλαίσιο

Με την υπόσχεση της υπουργού Πολιτισμού, Λυδίας Κονιόρδου, ότι η απονομή των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων θα επανέλθει στην αμέσως επόμενη χρονιά από το έτος έκδοσης των βιβλίων, η σχετική –μετά μουσικής– τελετή, Τετάρτη βράδυ στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Ηταν για τα βραβεία των ετών 2015, 2016…

Οι συνάδελφοι που καλύπτουν το σχετικό ρεπορτάζ, έχουν ήδη κάνει γνωστά τα ονόματα των βραβευθέντων. Εδώ θα αρκεστώ στους συγγραφείς που τιμήθηκαν τις δύο χρονιές με το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου τους. Που είναι ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος, για το 2015 (που δεν παρέστη λόγω ασθενείας – και περαστικά του) και ο Βασίλης Βασιλικός, για το 2016. Αξιοι.

Στην κόρη του Νίκη (που είναι και το όνομα της ηρωίδας στο ομότιτλο μυθιστόρημά του, που έγινε και θεατρική παράσταση) και στον Βασίλη Βασιλικό, για την, όπως είπε, γενναιοδωρία του και το γεγονός ότι είναι αυτός που καθιέρωσε ως επάγγελμα το έργο του συγγραφέα), αφιέρωσε ο Χρήστος Α. Χωμενίδης το βραβείο μυθιστορήματος για το εν λόγω έργο – το απέσπασε το 2015.

Εν τω μεταξύ, 24 χρόνια χωρίς τη μοναδική Μελίνα, που δεν ανήκει στους αξέχαστους ξεχασμένους. Κι ας θυμίσω ένα στιγμιότυπο, χαρακτηριστικό της μεγαθυμίας της: Επιστρέφοντας αεροπορικώς από ένα ταξίδι, παρήγγειλε έναν καφέ. Μόλις όμως ο υπάλληλος έκανε να της τον σερβίρει, προφανώς από τη συγκίνησή του, ρίχνει ένα μέρος του στο φόρεμά της. «Συγγνώμη, κυρία Μερκούρη…», ψέλλισε συγχυσμένος. «Δεν πειράζει, παιδί μου – δεν ξέρεις ότι όποιος ανακατεύεται με την πολιτική βρομίζει;» τον καθησύχασε.

ΚΑΙ… Ποιοι σύμμαχοι;