Η μελαγχολία να είσαι πρώην

Πώς άνθρωποι της τέχνης αντιμετώπιζαν την «αποστρατεία»

Τον συνάντησα πριν από κάμποσο καιρό – πρώην υπουργό, με τον οποίο γνωριζόμουν όντας διαπιστευμένος συντάκτης στο υπουργείο. Γερασμένος, αλλά αναγνωρίσιμος: «Γεια σας, κύριε υπουργέ, χαίρομαι που σας βλέπω». Kοιτάζει ξαφνιασμένος. Του θυμίζω ποιος είμαι, οπότε έκδηλη η ικανοποίηση που τον αναγνώρισα, προσφωνώντας τον μάλιστα με την τότε ιδιότητα.

Και πού δεν κολλάει αυτό το πρώην: πολιτικός, στρατιωτικός, πρόεδρος (γενικώς), καλλιτέχνης, πρωταθλητής, αλλά και πλούσιος, υγιής, στέλεχος, (μεγαλο)δημοσιογράφος, ωραίος, εραστής… «Εμείς όταν πεθάνουμε, τότε θα καταλάβουν ότι ζούσαμε», λέει παλαίμαχη ηθοποιός, στο θεατρικό έργο του Γιώργου Διαλεγμένου «Λόγω φάτσας».

Ας δούμε πώς αντιμετώπιζαν την «αποστρατεία» άνθρωποι κάποιας ηλικίας της τέχνης (όλες, πλην του Χορν, από συνεντεύξεις μου στην «Ελευθεροτυπία») – ως ακόμη ένα διάλειμμα στα τρέχοντα:

Μαρία Ιορδανίδου (1897-1989): «Εγώ τώρα αποχαιρετάω», λέει σε κάποια στιγμή της κουβέντας μας η συγγραφέας της «Λωξάντρας». – Τι αποχαιρετάτε; «Τα χρόνια που έφυγαν. Ξέρεις πόσο γρήγορα φεύγει ο χρόνος όταν γερνάς, και πώς φαίνεται; Πώς ήμουν πριν από δυο χρόνια και πώς είμαι τώρα… Και όσο πάω ακούω και πιο λίγο… […] Βλέπεις αυτές τις φωτογραφίες απέναντι; Είναι από τη Ρωσία, απ’ τη Σταυράμπολη, όταν πήγα το 1914, 17 χρονώ. Απ’ αυτά σήμερα δεν υπάρχει τίποτα… […] αν αγαπάς, αυτός είναι ο χρόνος…»

Δημήτρης Χορν (1921-1998), σε μακροσκελή συνέντευξη του 1993, 72 ετών τότε, που υπογράφει η Ιωάννα Παπαντωνίου – στο βιβλίο «Δημήτρης Χορν», επιμέλεια Δ. Μπαγέρης (εκδ. Οδός Πανός): «Σας είπα ότι κάνω τη δυσκολότερη δουλειά που υπάρχει: Τίποτα […] Ενας ηλικιωμένος άνθρωπος πια χωρίς ενδιαφέρον. Αχρηστος είμαι». Και λίγο πιο πριν, στη νεαρά που του παίρνει τη συνέντευξη: «…Γιατί δεν μπορώ να κάνω αυτά που έκανα όταν ήμουν είκοσι πέντε και τριάντα ετών. Δεν μπορώ να σας κατακτήσω και να με κατακτήσετε. Γιατί, τι να με κάνετε; Εκτός αν είσθε γεροντομανής».

Μελίνα Μερκούρη (1920-1994): – Αναρωτιέμαι αν θα θέλατε να είσαστε κάτι άλλο εκτός από τη γνωστή Μελίνα; «Ουουου!» - Σαν τι, δηλαδή; «Θα ήθελα να είμαι τελείως ανώνυμη, να ζήσω κάπου χωρίς έγνοιες – το ’χω ανάγκη. Να ζήσω σ’ ένα νησί με τριακόσιους ανθρώπους, σ’ ένα ωραίο σπίτι στην αμμουδιά… Αυτό είναι τ’ όνειρό μου, αυτό με βασανίζει μετά τη δεύτερη εγχείρησή μου [είχε ήδη χτυπηθεί από καρκίνο], να πάω ν’ απομονωθώ σ’ ένα νησί… Αλλά μετά λέω: “Ναι, αλλά να γίνω και δήμαρχος σ’ αυτό το νησί!”».

Στέλιος Καζαντζίδης (1931-2001):

– Τι έχει μετρήσει περισσότερο στη ζωή σας; «Μέχρι τώρα μέτραγε η μητέρα μου. Ακόμα δεν έχω βρει με τι θα μπορούσα να αντικαταστήσω αυτή την αγάπη της μάνας μου. Βέβαια, η ζωή συνεχίζεται και όλοι θα πεθάνουμε, όμως ο θάνατός της με συγκλόνισε […] – Αλλες αξίες - ο έρωτας; «Ο έρωτας, τελειώσαμε πια απ’ αυτά τα στάδια, είμαστε 57 ετών…» – Δεν σας πήραν δα και τα χρόνια! «Ε, καλά…».

Ηλίας Πετρόπουλος (1928-2003). Επίλογος στην ποιητική του συλλογή «Ποτέ και Τίποτα»: «Ενας ένας οι φίλοι μου πεθαίνουν / και βλέπω να αδειάζουν τα χαρακώματα. / Ο Ηλίας (εννοεί τον φίλο του συγγραφέα Ηλία Παπαδημητρακόπουλο) με πληροφορεί, μεθοδικότατα, / για τις κηδείες των ποιητών και ζωγράφων. / Δεν πιστεύω στους οιωνούς. / Μα, έλα που, ακόμη κι εσύ, / με καταράστηκες: / - Μακάρι να πεθάνεις του χρόνου! / Η γενιά μου φεύγει, σβήνει, χάνεται. / Γράφω τον σύντομο επίλογο, / ενώ τα χαρακώματα αδειάζουν, / από εμάς, τους κωλόγερους».

Λιλή Ζωγράφου (1922-1998):

– Μπορούμε να πούμε ότι από τη στιγμή που ένας άνθρωπος «αποστρατεύεται» ερωτικά, αρχίζει η πορεία προς τον θάνατο; «Οχι, είναι ανόητο να σκέφτεται κανείς τον θάνατο, αν δεν απειλείται άμεσα. Βέβαια υπάρχει η πικρία για ένα φαγοπότι στο οποίο δεν υπάρχει θέση για σένα, αλλά το φιλοσοφείς, λες η ζωή είναι δίπλα μου, κυλάει, και υπάρχει ένα τραπέζι στο οποίο δεν συμμετέχω»…

Στο πλαίσιο

♦ Να κι ένα «ναι» που δεν αμφισβητείται. Εννοώ το συντριπτικό «ναι» που έβγαλε η κάλπη σχετικά με την πρόταση των συνδικαλιστικών οργάνων των εργαζομένων στα μέσα μαζικής ενημέρωσης για τη διάσωση του επικουρικού τους οργανισμού ασφάλισης και περίθαλψης (ΕΔΟΕΑΠ), του οποίου τα αποθεματικά έχουν ληστευτεί από το κράτος και την κατάργηση του λεγόμενου αγγελιόσημου. Από εδώ και πέρα όλα εξαρτώνται από την αγωνιστικότητα των εργαζομένων, την αποφασιστικότητα της κυβέρνησης και την κάμψη των αφεντικών που υπεραμύνονται σθεναρά του «δεν πληρώνω».

♦ Η «Μαντάμ Σουσού», το πιο εμβληματικό έργο του Δημήτρη Ψαθά, αφού δοξάστηκε (από το 1938!) ως ευθυμογράφημα, θεατρικό, κινηματογραφικό, ραδιοφωνικό, τηλεοπτικό (παντού δηλαδή) έργο, συν ειρωνικό επίθετο (σουσουδισμός) – τώρα και στη σκηνή του «Παλλάς». Ο σκηνοθέτης Γιάννης Κακλέας, με τη Δήμητρα Παπαδοπούλου στον ρόλο της μεγαλομανούς, φαντασιόπληκτης και γενικώς «σαλταρισμένης», όπως θα λέγαμε, τάχα αρχόντισσας, έστησε μιαν άλλη, πολυμελή, με πολλή μουσική, τραγούδι, χορό, χρώμα και κίνηση παράσταση –πλούσια κατά τα πάντα– αποζητώντας το γέλιο, που όλο και μας λείπει…

♦ Στο ίδιο θέατρο, σε διαφορετικές ώρες –κυρίως Σαββατοκύριακα– διαπρέπει ο «Δον Κιχώτης», ο αιθεροβάμων ήρωας του Θερβάντες (που η γνωριμία μας μετράει από τα «Κλασσικά Εικονογραφημένα»). Παράσταση για μικρούς, αλλά και μεγάλους, σε σκηνοθεσία-χορογραφία της δοκιμασμένης Σοφίας Σπυράτου, μουσική Νίκου Κυπουργού, διασκευή Στρατή Πασχάλη, με Γιάννη Στάνκογλου – Κιχώτη, Δημήτρη Πιατά – Σάντσο Πάντσα, Ελενα Σαλένκοβα – Δουλτσινέα. Κι εδώ πολλή μουσική, τραγούδι, χρώματα… φασαρία. Ο,τι πρέπει για παιδιά. Από τις παραστάσεις που αιμοδοτούν και τα θέατρα για μεγάλους.

ΚΑΙ… «Τη σκότωσε για 20 ευρώ». Δηλαδή για πόσα άξιζε να τη σκοτώσει;