Ενας Μακβέθ υπερφυσικός, ανάμεσα στα άστρα

Συνεχίζει τον απαιτητικό δρόμο του ρεπερτορίου με κλασικά έργα το «Από Μηχανής Θέατρο», τη φορά αυτή με τον «Μακβέθ», διά χειρός του μεταφραστή Γιώργου Χειμωνά, του διασκευαστή Θάνου Παπακωνσταντίνου και, βεβαίως, του ίδιου του Σέξπιρ, και με τη σειρά μάλιστα αυτή ως προς το τελικό αποτέλεσμα.

Οπως είναι ευκόλως κατανοητό, δεν πρόκειται για τυπικό ανέβασμα του κλασικού αριστουργήματος. Αποτελεί μάλλον –σύμφωνα άλλωστε με τις επιταγές του Χειμωνά–την απόπειρα απόδοσης της «πρώτης μήτρας», του «Νου» που έδωσε κάποτε μέσω της ιδιοφυΐας του Αγγλου ποιητή τον λαβύρινθο του τυράννου, που εγκλώβισε στους μαιάνδρους του την πορεία του, που έβγαλε από την άβυσσο και το Χάος τη μορφή της παραδειγματικής του ιστορίας.

Πρωταγωνιστές σε αυτή την απόδοση δεν είναι, λοιπόν, τα πρόσωπα των βασιλέων, οι μοχλοί της υπόθεσης του έργου, ούτε καν αυτοί οι χαρακτήρες του «Μακβέθ». Η παράσταση ανεβάζει στη σκηνή τις δυνάμεις που κινούν την ιστορία. Και πίσω από αυτές δείχνει τις ροπές που ασκούνται και δημιουργούν τον κόσμο μέσα στους χρόνους. Εννοιες όπως ο Φόβος, ο Θάνατος και το Κακό∙ όπως η Μοίρα, το Χάος και το Τέλος... Εννοιες που αποκαλύπτονται στον βίο του βασιλιά Μακβέθ και στον δρόμο που αυτός διένυσε από τον φιλόδοξο και γενναίο ήρωα της αφετηρίας μέχρι την τελική πτώση του ίδιου και της –ακόμα πιο φιλόδοξης, γενναίας και μοιραίας– Λαίδης του.

Γι’ αυτό και σε αυτή την περίπτωση ας μη σταθούμε σε ό,τι συμβαίνει στη σκηνή. Ας δούμε για λίγο «πίσω από αυτήν», σε εκείνο που κινεί τη μεγάλη σκηνή του Κόσμου. Μοιάζει μεγαλεπήβολο, το ξέρω, αλλά έτσι είναι: Ο «Μακβέθ» του «Από Μηχανής» αυτό κατά βάθος θέλει και για αυτό ξεκινάει: να κατανοήσει με τον αστρολάβο του Σέξπιρ την πορεία του ήρωα ανάμεσα στα άστρα.

Είναι φανερό ότι περισσεύουν σε αυτή την απόδοση τα μεγαλόσχημα σχέδια, τα Κεφαλαία στην περιγραφή της θεωρίας, ο πόθος των συντελεστών της παράστασης για κάτι που ξεφεύγει από την πρώτη, ανθρώπινη αντίληψη. Σε αυτή την οπτική, έργο και παράσταση ξεφεύγουν από την ιστορική διάσταση και την πραγματικότητα της άμεσης εμπειρίας, γίνονται μοχλοί ανάδυσης του μεγάλου Ενός, της διαλεκτικής κίνησης των πραγμάτων. Το ύφος έτσι γίνεται αναγκαστικά εξπρεσιονιστικό, κάπως αόριστο και μοιραία βαρύ. Τα εξωτερικά πράγματα μειώνονται και χάνουν το περίγραμμά τους ώστε να αναδειχθούν στο κέντρο οι αλληγορικές μορφές των ηρώων, σαν φαντάσματα μιας παλιάς και ήδη τετελεσμένης ιστορίας. Πάνω στη σκηνή, στη σκηνοθεσία του Παπακωνσταντίνου, υπάρχει κάτι το αέρινο, υπερφυσικό και ονειρώδες. Μια διάσταση που ξεκινά άλλωστε με τον θάνατο του Μακβέθ και που ζητά να παρουσιάσει την ιστορία του σαν επίκληση και συνάθροιση πνευμάτων.

Ο Παπακωνσταντίνου θέλει να δράσει παρεμβατικά στο κείμενο και να μεταφέρει τον κορμό του σε μια αισθητική γραμμή, μια άμεση εμπειρία θεάτρου, φορτωμένη με ήχους, δρώμενα, ατμόσφαιρα και σύμβολα (συντελούν σε αυτό η εικαστική επιμέλεια του Νίκου Αναγνωστόπουλου και το μουσικό περιβάλλον του Αντώνη Μόρα). Αυτή η γραμμή δεν είναι διόλου συχνή στο θέατρό μας, τουλάχιστον όχι τόσο εμφατικά, όχι με τόση πεποίθηση. Κατά τη γνώμη μου δίνει στα έργα μια ποιότητα γνήσια ποιητική και δρώσα.

Εδώ όμως χάνει και σε πολλά. Κυρίως υστερεί στην πρώτη, τη βασική απαίτηση της θεατρικότητας: έχει ζητήματα ρυθμού, θέτει θέματα σαφήνειας και –το κυριότερο-, μένει από κίνητρο: μετά τη θεαματική αρχή, το ενδιαφέρον σκεδάζεται και χάνεται στις επαναλήψεις. Υπάρχει και ένα ατυχές ενδιάμεσο εύρημα: ένα έμβασμα σκηνικής ποικιλίας, κοντινό στον Σέξπιρ και το θέατρό του, στην ουσία μια μιμική απόδοση της υπόθεσης σε διαδοχικά ταμπλό-βιβάν. Η ιδέα είναι από μόνη της θαυμάσια, ξεχειλώνει όμως σε χρόνο και εικαστικά φλυαρεί. Και καθώς βρίσκεται στη μέση της παράστασης, γίνεται βαρίδι για τη συνέχεια.

Για ακόμη μια φορά θα σταθώ στην ερμηνεία του Ακι Βλουτή. Το έχω τονίσει και άλλοτε. Είναι κατά τη γνώμη μου ο τελευταίος μιας γενιάς ηθοποιών που στέκονται στην ερμηνεία, στη σκηνική παρουσία, στον λόγο. Δεν θα διστάσω να πω ότι σε αυτό το κεντρικό σημείο ο Βλουτής είναι σήμερα ένας από τους σημαντικότερους υποκριτές μας. Και αν αυτό γινόταν κάποτε ευρέως αντιληπτό, θα μπορούσε να απαγκιστρωθεί από το θέατρό του και να μεταφερθεί σε μια σκηνή άλλης κλάσης και άλλου εκτοπίσματος. Εδώ, σπαταλιέται σε ηρωικές και μικρές προσπάθειες, σε σχήματα γενναία αλλά εγωκεντρικά, σε ερμηνείες σπουδαίες αλλά μοναχικές. Αποτελεί μια σπουδαία περίπτωση για το κλασικό ρεπερτόριο. Οχι τόσο γιατί δίνει μέγεθος σε ό,τι παίζει, αλλά και γιατί το πλουτίζει με έναν λόγο ύπαρξης: χαρίζει στους χαρακτήρες του τη βαθιά εκείνη διασύνδεση που τους κάνει να πορεύονται όλοι μαζί, ρόλος με ρόλο, σε έναν κοινό δρόμο μεγαλείου και πτώσης.

Στον «Μακβέθ» ο Βλουτής βρίσκεται στη σκηνή αντιμέτωπος με τη σκιά ενός μεγαλείου. Είναι ένας γίγαντας που κατατρύχεται από την αγωνία, την αμφιβολία και τον φόβο. Το μέγεθός του είναι ανάλογο όχι με εκείνον που λογοδοτεί στους ανθρώπους, αλλά με εκείνον που ξέρει τις υπερκόσμιες δυνάμεις, που βαστά πάνω του ένα πεπρωμένο και αποδέχεται την ειρωνεία του. Δίπλα του, η Κωνσταντίνα Τάκαλου αποδίδει μια εξίσου τανυσμένη Λαίδη Μακβέθ, άλλοτε ικανή να παρακινεί τον άνδρα της κι άλλοτε να τον υποκαθιστά στον ρόλο του.

Στη θάλασσα της φετινής σκηνής, αυτός ο Μακβέθ ταξιδεύει σκοτεινός και ανερεύνητος. Δεν είναι καθόλου μια «εύκολη» παράσταση, είναι όμως πρόταση που φιλοδοξεί να διακριθεί στα δύσκολα, στα σπάνια και τα μεγάλα.