«Δεν μπορείς να δεις το παγκόσμιο θεατρικό τοπίο χωρίς την Ελλάδα»

Δεν θα μπορούσε να είναι μια πολυεθνική πόλη, με περισσότερες από 177 εθνικότητες, που υπερτερούν της εθνικής πλειονότητας, αν δεν είχε κατοίκους με ζωηρό ενδιαφέρον για την τέχνη. Την παγκόσμια τέχνη. Ο λόγος για το Αμστερνταμ και το Φεστιβάλ Brandhaarden του Διεθνούς Θεάτρου της πρωτεύουσας (ΙΤΑ-International Theatre Amsterdam) που μοιράζεται με το κοινό του το ενδιαφέρον για την παγκόσμια δραματουργία, εστιάζοντας κάθε φορά σε μία χώρα ή μία θεματική, έναν δημιουργό ή συγγραφέα, μία εμβληματική θεατρική ομάδα ή οργανισμό. Και φέτος, για πρώτη φορά, ήταν το ελληνικό θέατρο, μέσα από τις παραγωγές της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, που τιμήθηκε στο διεθνές φεστιβάλ του ολλανδικού θεάτρου. Για σχεδόν δύο βδομάδες (30/1-10/2) παρουσιάστηκαν επτά παραστάσεις της Στέγης, συμπεριλαμβανομένου του «Goodbye Lindita», μία παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου, καθώς ο δημιουργός του, ο Μάριο Μπανούσι, είναι υπότροφος της Στέγης (Onassis AiR Fellow) προετοιμάζοντας την παράσταση της επόμενης σεζόν για τον ελληνικό πολιτιστικό φορέα.

Η «Εφημερίδα των Συντακτών» παραβρέθηκε σε δύο θεατρικά δρώμενα, λίγο πριν ολοκληρωθεί το αφιέρωμα «Brandhaarden 2024: Onassis» με μια ρεμπέτικη συναυλία από τη Λένα Κιτσοπούλου: α) στην κορυφαία περφόρμανς του Ελληνα ροκ ποιητή Γιάννη Αγγελάκα, που με την Ολια Λαζαρίδου καταβύθισαν το ολλανδικό κοινό στον Αδη, όπου βρέθηκε ο Οδυσσέας στη ραψωδία λ της ομηρικής Οδύσσειας, τη «Νέκυια» - αναφερόμαστε σε μια ατμοσφαιρική εμπειρία έμμετρου λόγου, ήχου και φωτός που επιμελήθηκε σκηνοθετικά ο Χρήστος Παπαδόπουλος. Και β) στην παράσταση που αντλεί από το θέατρο ντοκιμαντέρ, με πρωταγωνιστές Ελληνες Ρομά που αφηγούνται πραγματικές ιστορίες από τη ζωή τους «Romáland – Mια φορά κι έναν καιρό ήταν και δεν ήταν», έναυσμα για την οποία αποτέλεσαν, σύμφωνα με τους Ανέστη Αζά και Πρόδρομο Τσινικόρη που τη συνυπογράφουν, οι αναπάντεχοι θάνατοι Ρομά τα τελευταία χρόνια, συχνά από σφαίρες αστυνομικών.

Στο αφιέρωμα του διεθνούς φεστιβάλ του ολλανδικού θεάτρου, στην κορυφή του οποίου επί μια 22ετία ήταν ο πρωτοπόρος σκηνοθέτης Iβο βαν Χόφε, συμμετείχαν ακόμη οι παραγωγές της Στέγης: «Σεισμός» του Βασίλη Βηλαρά, Constantinopoliad των Sister Sylvester και Nadah El Shazly και «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, που απέσπασε διθυραμβικές κριτικές από τον Τύπο: για ένα «θέατρο που χτυπάει δυνατά, ριζοσπαστικό στο περιεχόμενό του, συντριπτικό στην εκτέλεσή του» έγραφε η εθνικής κυκλοφορίας εφημερίδα de Volkskrant, δίνοντάς του πέντε αστέρια. Η αλήθεια είναι ότι όλες οι παραγωγές φέρουν ένα ξεχωριστό αποτύπωμα από διάφορα είδη θεάτρου και διαφορετικές γενιές δημιουργών συνθέτοντας μια πλουραλιστική απεικόνιση της ελληνικής δραματουργίας που μπορεί κάλλιστα να συνομιλεί με ένα διεθνές κοινό.

Sold out και θερμή υποδοχή

Η ανταπόκριση; Αν υποδεικνύει θερμή υποδοχή το γεγονός ότι όλα τα εισιτήρια είχαν εξαντληθεί και αποτελεί δείγμα ενδιαφέροντος ότι η αίθουσα που φιλοξενούσε τη συζήτηση που ακολουθούσε κάθε φορά την παράσταση ήταν ασφυκτικά γεμάτη και το ολλανδικό κοινό διψούσε να μάθει πληροφορίες από τους συντελεστές, τότε θα μπορούσε κάποιος να διατυπώσει με ασφάλεια το συμπέρασμα ότι η σύγχρονη ελληνική δραματουργία στην ολλανδική πρωτεύουσα μάγεψε το θεατρόφιλο κοινό της.

«Και μάλλον αργήσαμε» μας λέει ο διευθυντής προγράμματος του διεθνούς φεστιβάλ που πραγματοποιείται εδώ και 12 χρόνια, Ντάνιελ Κιφτ, όταν τον ρωτήσαμε για την επιλογή της Ελλάδας στο φετινό αφιέρωμα.

«Η Ελλάδα έχει μεγάλη καλλιτεχνική κληρονομιά στην αφήγηση ιστοριών, στο θέατρο, και το φεστιβάλ μας πάντα εστιάζει στην κατανόηση του παγκόσμιου τοπίου. Δεν μπορείς να δεις το παγκόσμιο τοπίο χωρίς να υπολογίζεις στην Ελλάδα. Μια απόδειξη για την έμπνευση που ακόμη αντλούν οι σύγχρονοι δημιουργοί από την Ελλάδα είναι το γεγονός ότι η νέα παραγωγή της καλλιτεχνικής διευθύντριας του ΙΤΑ είναι μια σύγχρονη εκδοχή της Πενθεσίλειας». Είναι άλλωστε αυτή η συνομιλία του παλιού με το νέο, του τοπικού με το διεθνές, του προσωπικού που παίρνει πολιτικές προεκτάσεις, που φαίνεται να τους απασχολεί: «Το ολλανδικό κοινό έχει ενδιαφέρον για τη διεθνή τέχνη, είναι ανοιχτό στην κατανόηση της παγκόσμιας οπτικής, στην προσέγγισή της».

Το φεστιβάλ στεγάζεται στο δημοτικό θέατρο, το Στατσσάουπουρχ, ένα υπέροχο μπαρόκ κτίριο με τοξωτές προσόψεις και μεγάλες σάλες, το οποίο ήταν το πρώτο που χτίστηκε στην ολλανδική πρωτεύουσα, κάηκε δύο φορές καθότι ξύλινο, και επαναδημιουργήθηκε το 1894, εκεί που βρίσκεται τώρα, στην κεντρική πλατεία Λαϊτσεπλάιν, φιλοξενώντας άλλοτε όλες τις παραστατικές μορφές τέχνης της πόλης. Το 2009 στο νεοκλασικό θέατρο των 800 θέσεων προστέθηκε και μία σύγχρονη πτέρυγα με ένα θέατρο 500 θέσεων.

Στην πόλη της ανεκτικότητας και των ανοιχτών πνευμάτων, εκεί που οι άλλοι βλέπουν ένα πρόβλημα αυτοί βλέπουν πιθανές ευκαιρίες: έτσι όταν η ερώτηση αφορούσε τους περιορισμούς που μπορεί να θέτει η γλώσσα, η απάντηση ήταν αφοπλιστικά απλή: «όχι γιατί υπάρχουν υπέρτιτλοι», αλλά και «επειδή ακόμη και τα σχήματα λόγου ή οι αστεϊσμοί που ίσως δεν μπορούν να αποδοθούν ακριβώς αποτελούν αφετηρίες επεξήγησης στις συζητήσεις με τους δημιουργούς που ακολουθούν».

Στην τελετουργική μυσταγωγία, τη «Νέκυια», η αίσθηση της Ολιας Λαζαρίδου, παρά το ξενόγλωσσο κοινό, ήταν η ίδια: ότι όλοι συμμετείχαν σαν να είχαν συντονιστεί με τον λόγο και το πνεύμα του έργου εντός τους. Τα φιλοσοφικά ερωτήματα για τη μετά θάνατον ζωή, για τον πάνω και τον κάτω κόσμο, ήταν επίσης κοινά στους Ολλανδούς θεατές, που ξεχώρισαν τον ήρωα Αχιλλέα ο οποίος θα προτιμούσε να είναι ο τελευταίος ζωντανός στη γη παρά πεθαμένος. «Στις αρχέγονες θρησκείες, όπως η ελληνική, υμνείται η ζωή, σε αντίθεση με τις μονοθεϊστικές που ελπίζουν στον θάνατο...» είπε κάποια στιγμή ο Αγγελάκας - και από ένα διαφημιστικό φυλλάδιο πληροφορηθήκαμε ότι θα ακολουθήσουν την άνοιξη και συναυλίες του σε Λονδίνο, Αμστερνταμ και Βερολίνο με τους 100°C.

Καμιά φορά, οι συζητήσεις προηγούνται του έργου: όπως στην παράσταση «Romáland», όπου εξηγήθηκε η κατάσταση στην οποία διαβιοί ένας πληθυσμός που η περιθωριοποίηση και η αντιμετώπισή του δεν τιμούν κανένα πολιτισμένο ευρωπαϊκό κράτος του 21ου αιώνα.

«Καμιά φορά συμβαίνουν αντίστοιχα πράγματα σε μειονοτικές ομάδες κι εδώ, που μπορεί να μην έχουμε μεγάλη κοινότητα Ρομά, ούτε να υποφέρουν από τέτοιες συνθήκες διαβίωσης. Ωστόσο υπάρχουν Μαροκινοί ή Σουριναμέζοι που βρίσκονται αντιμέτωποι με δυσκολίες και άνιση μεταχείριση, οπότε το έργο λειτουργεί και σαν ένας καθρέφτης για να μας θυμίζει καταστάσεις που μπορεί να προκύψουν και δεν συμβαίνουν και τόσο μακριά μας» μας λέει ο διευθυντής του ΙΤΑ και σκηνοθέτης, Κλάιντ Μένσο. Ο ίδιος καταθέτει και τη γνώμη του για «Το σπίτι» του Καραντζά, που μίλησε ηχηρά στην ολλανδική πρωτεύουσα: «Μας άγγιξε πολύ όχι μόνο επειδή θίγει ένα παγκόσμιο θέμα όπως η κλιματική αλλαγή και η ανεξέλεγκτη πληροφόρηση και βία που εισέρχονται στα σπίτια μας από τις οθόνες, αλλά επίσης επειδή θίγει την άνοδο της Ακροδεξιάς, που αποτελεί σημείο μεγάλου προβληματισμού αυτή τη στιγμή στην Ολλανδία», καθώς ο ακροδεξιός σχηματισμός επιχειρεί να σχηματίσει κυβέρνηση με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για τους ανθρώπους που ενδιαφέρονται για τον υπόλοιπο κόσμο πέραν του μικρόκοσμού τους.

Ακόμη, οι Ολλανδοί θεατές δεν έκρυψαν τη συγκίνησή τους για τη δυνατή οπτικά παράσταση του Μπανούσι και την ώριμη ματιά ενός τόσο νέου δημιουργού πάνω στο πένθος και την απώλεια.

Συγκινητική ήταν και η ατμόσφαιρα στη συζήτηση με τους συντελεστές του «Romáland» μετά την παράσταση: την παρακολούθησαν και δύο Ολλανδοί Ρομά και όπως είπε ο ένας, «ένιωσα σαν να μιλούσα εγώ σε αυτό το έργο» κι ας μην είναι τόσο ενδεής η ολλανδική κοινότητα Ρομά. Για κάποιους από τους συντελεστές, δεν ήταν μόνο η πρώτη τους φορά στο... θέατρο και μάλιστα σε ρόλο ηθοποιού, αλλά και η πρώτη τους φορά που ταξίδευαν στο εξωτερικό, εμπειρία που θα επαναληφθεί καθώς το έργο έχει προσκληθεί και στο Βερολίνο στο θέατρο Gorki τον Aπρίλιο. Αλλωστε στο πλαίσιο του προγράμματος εξωστρέφειας της Στέγης, 90 παραγωγές της έχουν ταξιδέψει σε περισσότερους από 120 προορισμούς τα τελευταία 13 χρόνια.

Ομως το Αμστερνταμ και η συμμετοχή στο διεθνές θεατρικό φεστιβάλ της πόλης που έχει φιλοξενήσει κατά το παρελθόν κορυφαίες προσωπικότητες και τρεις εμβληματικούς θεατρικούς οργανισμούς, όπως είναι τα Münchner Kammerspiele, Volksbühne Berlin και Théâtre des Bouffes du Nord, αποτελεί ξεχωριστή τιμή για τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στον... ρόλο του πρεσβευτή της σύγχρονης ελληνικής θεατρικής κουλτούρας.