«Το τραγούδι σου ’ρχεται ξαφνικά, σαν μια αγκαλιά στον δρόμο»

Ενα τρένο καθυστερεί και συνεχώς μετατοπίζεται η ώρα αναχώρησης. Μια μπάντα οκτώ μουσικών κι ένας ραδιοφωνικός παραγωγός περιμένουν ξεχασμένοι στην αποβάθρα. Περιμένοντας αυτοσχεδιάζουν με μελωδίες, σκέψεις, εικόνες, συναισθήματα, προσδοκίες. Θυμούνται, παίζουν, τραγουδούν, δοκιμάζουν το ταλέντο τους στην πρόζα. Το τρένο θα έρθει κάποτε;..

«9:05» η πρωτότυπη μουσικοθεατρική παράσταση με τους Βασίλη Παπακωνσταντίνου, Χρήστο Θηβαίο και Οδυσσέα Ιωάννου στο θέατρο «Διάνα» σε σκηνοθεσία του Παντελή Βούλγαρη.

Δεν είναι η πρώτη φορά που εμπλέκεται με τη μουσική. Προηγήθηκε το πρώτο σκηνοθετημένο μουσικό πρόγραμμα «Οι κυβερνήσεις πέφτουνε μα το τραγούδι μένει», το 1981 με τον Γιώργο Νταλάρα στο Μπροντγουέι, και πολύ αργότερα η «Κιβωτός» στο Ηρώδειο με τον Μανώλη Μητσιά.

Τώρα, όμως, στο «9:05», ανάμεσα στα τραγούδια μεσολαβούν τα ωραία κείμενα του Οδυσσέα Ιωάννου συνθέτοντας μια παράσταση με σενάριο, σκηνικό και μη ρεαλιστική χρονική συνθήκη, αφού μουσικοί και τραγουδιστές μοιάζει να βρίσκονται... εκτάκτως στη σκηνή. Μέχρι να επιβιβαστούν στο τρένο περιηγούνται στο ελληνικό τραγούδι, ένα ταξίδι συλλογικής μνήμης.

«Επέλεξαν οι τρεις τους μια σειρά τραγουδιών και σιγά-σιγά αναδύθηκε μια θεατρική μορφή», λέει ο Παντελής Βούλγαρης στην «Εφ.Συν.». «Αποφύγαμε τον δυνατό ήχο, τα πολλά εφέ, αφήσαμε χώρο στον στίχο, την ερμηνεία. Ο Βασίλης και ο Χρήστος αλληλοσυμπληρώνονται. Τα κείμενα του Οδυσσέα ταξιδεύουν στην τελευταία 40ετία. Σταματώντας σε οκτώ κρίσιμους σταθμούς της βλέπουμε τα γεγονότα με τη σημερινή ματιά. Στις πρόβες μάθαινα απ’ τη δουλειά τους και διακριτικά συμπλήρωνα σημεία, σκηνικά ευρήματα που υπογραμμίζουν τη σχέση τους. Τις όποιες διαφορές σβήνει ο στίχος, η αγάπη στο τραγούδι».

• Ακούτε μουσική;

Μου αρέσει, δεν είμαι ειδικός, αλλά συχνά έχει συμβεί να κολλάω με κάποιο τραγούδι. Θυμάμαι κάποτε ένα του Μικρούτσικου από τον «Σταυρό του Νότου» με συντρόφεψε σ’ όλο το ταξίδι με το αυτοκίνητο Αθήνα-Θεσσαλονίκη. Τελείωνε και το έβαζα ξανά απ’ την αρχή.

Και τώρα φεύγοντας από το θέατρο με ακολουθεί μια μπαλάντα, το πρόσωπο του Βασίλη, ο μόνος τραγουδιστής που μεγάλωσε παραμένοντας νέος. Δεν βλεπόμαστε συχνά, αλλά έχουμε σχέση εμπιστοσύνης. Η επαφή του με τους νέους είναι ασύλληπτη. Εντυπωσιάζομαι με τις αντιδράσεις του κόσμου -ηλικιακά κυμαίνεται από 16 έως 70 χρόνων- ξέρουν όλα τα τραγούδια.

• Τελικά το τραγούδι είναι ίσως το μοναδικό προϊόν τέχνης που γίνεται δικό μας τόσο άμεσα και καταλυτικά, ανθεκτικό στη μνήμη, στον χρόνο.

Το τραγούδι εισβάλλει στη ζωή σου ενώ δεν το περιμένεις. Σου έρχεται. Σα να προχωράς στον δρόμο και κάποιος σ’ αγκαλιάζει ξαφνικά, σου μιλάει για τρία λεπτά και νιώθεις ότι είναι φίλος. Συχνά σκέφτομαι ότι δεν πρόκειται για στίχους, αλλά για ποίηση. Από τον Νίκο Γκάτσο και τον Λευτέρη Παπαδόπουλο μέχρι τη Λίνα Νικολακοπούλου.

Τα ωραία τραγούδια είναι μικρά σενάρια. Και οι δημιουργοί τους καλύτεροι σκηνοθέτες από εμάς. Μέσα σε τρία λεπτά στήνουν ιστορία, ατμόσφαιρα, αισθήματα, ερμηνεία. Μια μέρα μετρήσαμε με την Ιωάννα πόσοι συνθέτες μάς έχουν σημαδέψει με τα τραγούδια τους. Ε, λοιπόν είναι γύρω στους 50, χωρίς να συμπεριλάβουμε τους ρεμπέτες. Και σήμερα έχουμε καλούς νέους συνθέτες, έναν πλούτο στίχων, μελωδιών, φωνών σκορπισμένων μέσα στην καθημερινότητά μας. Πιστεύω ότι το ελληνικό τραγούδι, πολύτιμη προίκα, θα έπρεπε να γίνεται μάθημα στα σχολεία.

• Η παράσταση αποπνέει ένα κοινωνικό αιτούμενο.

Η ποίηση και η ανθρωπιά της φωτίζει μια πλευρά που λαχταράμε. Γι’ αυτό και μίλησε στον κόσμο. Σαν αντίδοτο στην τηλεοπτική αθλιότητα, στο θέαμα των λέιζερ που κατάντησε εκκωφαντικά στείρο. Κάτι άλλαξε τον τελευταίο καιρό. Ο κόσμος έδιωξε τον φόβο. Η αλήθεια είναι ότι είχε φτάσει ο κόμπος στο χτένι. Η ελπίδα ήταν στη φυγή με όποιο ρίσκο. Η λέξη ελπίδα δεν είναι αφηρημένη έννοια, συνδέεται με την παράδοση, τις λέξεις, τις νότες, την ποίηση.

• Πάντως οι συναντήσεις για το χρέος παραπέμπουν σε ταινία-θρίλερ, τι θα γίνει στο επόμενο πλάνο…

Τι να γίνεται άραγε μετά τα φιλιά και τα φλας, όταν κλείνουν οι πόρτες κι αρχίζουν οι δύσκολες συζητήσεις... Ομως ο τόπος μας είναι ευλογημένος. Εχει δυνατότητες, ωραία γη, υπέροχα νησιά. Βλέπω νέους να παίρνουν πρωτοβουλίες, να δημιουργούν, να ξεφεύγουν από το τέλμα, τη μιζέρια. Ενας μη αριστερός κόσμος, που ψήφισε ΣΥΡΙΖΑ παρά τα ερωτηματικά, πιστεύει ότι ο Τσίπρας θα τα καταφέρει.

• Τι σας πλήγωσε περισσότερο όλο αυτό της κρίσης;

Οι 200 χιλιάδες νέοι που έφυγαν και δεν πρόκειται να ξαναγυρίσουν, όπως, βέβαια, ούτε τα παιδιά που σπουδάζουν στο εξωτερικό. Ενα είδος γενοκτονίας δηλαδή. Η οικονομική καταστροφή των ανθρώπων είναι ανυπολόγιστη. Με καταθλίβει η εικόνα των μεγάλων πόλεων που θυμίζουν Ρουμανία την εποχή του Τσαουσέσκου. Κλειστά μαγαζιά ή άδεια, σκοτάδι. Υπάρχουν, όμως, νησίδες μέσα στην πόλη που δημιουργούν κυρίως οι νέοι.

• Η τέχνη αντιστέκεται;

Εκεί γίνονται προσπάθειες. Τα παιδιά παλεύουν στο θέατρο με θυσίες, χωρίς χρήματα. Η πεζογραφία γεννάει και οι νέοι κινηματογραφιστές τα καταφέρνουν. Αυτό δεν θα σταματήσει. Πήγα σε μια προβολή της «Μικράς Αγγλίας» στα Βριλήσσια και είδα μια κατάμεστη αίθουσα με ορθίους. Μια ταινία που παίχτηκε, αγαπήθηκε και αποσύρθηκε. Φαίνεται πως ο κόσμος ακουμπά σε εκείνο που αφουγκράζεται ως έντιμο.

• Αλήθεια πώς διαχειριστήκατε εσείς μια τόσο ακριβή παραγωγή, σαν τη «Μικρά Αγγλία»;

Η ιστορία ξεκίνησε πριν από 3 χρόνια. Φίλοι από την Ανδρο που αγαπούν το νησί, ονειρεύτηκαν τη «Μικρά Αγγλία» στον κινηματογράφο, εγώ το είχα ξεχάσει λόγω υψηλού κόστους. Σκεφτόμουν κάτι πιο βατό οικονομικά. Με ειδοποίησαν ότι μπορεί να χρηματοδοτηθεί από συγκεκριμένο άνθρωπο –δεν θέλει να αναφέρεται το όνομά του- κι έτσι ξεκινήσαμε.

Στο διάστημα προεργασίας ήμουν τυχερός σε πολλές παραμέτρους. Στη διανομή, ας πούμε. Είδα την Πηνελόπη Τσιλίκα σε γύρισμα της κόρης μου, της Κωνσταντίνας, και μάλιστα πώς αντιδρούσε –το θέμα ήταν η δίκη ενός αναρχικού. Μου καρφώθηκε στο μυαλό, παρόλο που δεν είχε κόκκινα μαλλιά όπως την περιγράφει η Ιωάννα.

Η Σοφία Κόκκαλη προέκυψε στο κάστινγκ που έκανε η Κωνσταντίνα για την ταινία. Και, βέβαια, είχα τη σπουδαία ηθοποιό Ανέζα Παπαδοπούλου. Ημουν τυχερός με όλους τους συντελεστές. Στα γυρίσματα εκτός Αθηνών δημιουργείται μια κοινοβιακή συνθήκη, που κάνει την επικοινωνία άμεση, γόνιμη. Κι εγώ, ώριμος πια, δεν ενδιαφέρομαι πια για τις ταινίες «του σκηνοθέτη». Ενα φιλμ είναι υπόθεση πολλών.

• Τελικά τι κάνει μια ταινία αγαπητή στο πλατύ κοινό;

Είναι σχεδόν ανεξήγητο πράγμα τόσο η θερμή ανταπόκριση όσο και η αδιαφορία του κοινού. Δεν ξέρω γιατί αγαπιέται κάτι. Το «Ακροπόλ» π.χ, αγαπημένη μου ταινία, πήγε άπατη. Η τύχη της με είχε τραυματίσει. Δεν την έβλεπα. Την είδα αναγκαστικά στο αφιέρωμα για τον Λευτέρη Βογιατζή στο Φεστιβάλ Αθηνών και δεν θυμόμουν σκηνές, πώς προχωρά η ιστορία. Τόσο που έλεγα ότι παίζεται λάθος κόπια…

Είδα ταινίες άλλων σκηνοθετών με θέμα το θεατρικό backstage. Στη συντριπτική τους πλειονότητα απέτυχαν. Το «Topsy-Turvy» του Μάικ Λι με σούπερ οπτικά εφέ, καταπληκτικά σκηνικά, κοστούμια, τραγούδια, πήγε άπατη.

Η μοναδική ταινία αυτού του είδους, που ξέφυγε από τον κανόνα, ήταν το «Σφαίρες πάνω από το Μπροντγουέι» κι αυτό γιατί ο Γούντι Αλεν, σαν «γάτα» που είναι, δεν κόλλησε στο παραμύθι των χρωμάτων και τη γραφικότητα της κουίντας, αλλά στηρίχτηκε στην ιστορία. Ετσι είναι το σινεμά. Οταν παραδώσεις την ταινία δεν μπορείς να πάρεις πίσω τίποτα.

• Η ταινία σας «Ψυχή βαθιά» με θέμα τον Εμφύλιο δίχασε;

Πριν βγει, το ΚΚΕ με πέρασε γενεές δεκατέσσερις, με ενέταξε στην κατηγορία των οπορτουνιστών δίπλα στον Αρη Αλεξάνδρου και Δημήτρη Χατζή. Τιμή μεγάλη. Η ταινία έκανε 260 χιλιάδες εισιτήρια και οι ενστάσεις ήταν αναμενόμενες. Δεν αποσκοπούσα σε μια ιστορική πολιτική ταινία.

• Το όχημά της όμως ήταν η πραγματική ιστορία, ο Εμφύλιος. Ισες αποστάσεις και για τις δυο πλευρές του;

Το ερώτημα ακούγεται σαν ψευτοδίλημμα. Σε μια ταινία με πολιτικό θέμα ήθελα να είμαι δίκαιος. Δεν υπάρχει ο καλός καουμπόι και ο κακός Ινδιάνος. Ανέβηκα στον Γράμμο και το Βίτσι, ερεύνησα, έμαθα τα πάντα για την Ιστορία, την εποχή. Ακουσα άπειρες αληθινές ιστορίες, όπου αδέλφια βρέθηκαν απέναντι. Δεν ήταν από τη μια ο Χανς και απ’ την άλλη ο Θανάσης, αλλά δυο παιδιά από το ίδιο χωριό.

• Προετοιμάζετε καινούργια ταινία;

Μόλις τώρα ξεφεύγω από τη «Μικρά Αγγλία». Οχι ότι τη σκέφτομαι, αλλά τρέχουν ακόμα υποχρεώσεις, ταξίδια. Σκέψου ότι για ένα 24ωρο βρέθηκα στο Λος Αντζελες. Θα ήθελα να μείνω ένα διάστημα ήρεμος, να βάλω το μυαλό μου σε τάξη. Σκέφτηκα το «Σουέλ» της Ιωάννας, αλλά θα μπλέξω πάλι με τη θάλασσα. Με τραβάνε θέματα όπως στις «Ησυχες μέρες» ή στο «Ολα είναι δρόμος».

• Ομως σας ιντριγκάρει η ιστορία, κυρίως της Αριστεράς.

Σκέφτομαι τα πρακτικά της συνάντησης του Τσόρτσιλ με τους ηγέτες των ελληνικών πολιτικών κομμάτων το 1944. Δυο μέρες καβγάδων. Ο Μένης Κουμανταρέας έχει επεξεργαστεί το υλικό. Επίσης ο φάκελος Καραγιώργη, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα υπόθεση. Αλλά κι εκεί αναδύεται όλη η κακή πλευρά της Αριστεράς. Η ανάκρισή του στα υπόγεια των φυλακών του Βουκουρεστίου από συντρόφους του, μαζί από τα 22 τους, ήταν εξευτελιστική.

Και οι Κινέζοι προτιμούν μπλοκμπάστερ

• Ανοιξε διάπλατα η αγορά της Κίνας για τη «Μικρά Αγγλία»;

Δεν μπορεί να γίνει αυτό εξαιτίας του ιδιόμορφου κομμουνιστικού κινεζικού κράτους. Αν αγοράζουν 50 ξένες ταινίες, το 90% αυτών είναι μπλοκμπάστερ. Οι μεγαλουπόλεις της Κίνας με σούπερ αυτοκίνητα και μαγαζιά, που δεν έχω δει ούτε στο Λ. Αντζελες ούτε στη Ν. Υόρκη, έχει μια νεολαία που μιμείται αμερικάνικα κουρέματα, ντύσιμο, συμπεριφορά.

Εχει μετρηθεί, μάλιστα, το ενδιαφέρον της στη διάρκεια προβολής ταινιών. Τα πρώτα έξι λεπτά είναι κρίσιμα, αν σ’ αυτό τον χρόνο συνεχίζουν να παρακολουθούν ή παίζουν με τα κινητά ή φεύγουν. Η ταινία καθήλωσε τόσο τους θεατές στη Σαγκάη, το Κάιρο, τη Νέα Υόρκη, σαν να παιζόταν στην Ελλάδα.

Στο Κάιρο, τη στιγμή που η Ορσα μαθαίνει τον πνιγμό του Μαλταμπέ και στο πρόσωπό της αποτυπώνεται η οδύνη, 1.200 άνθρωποι ξέσπασαν σε χειροκροτήματα. Μου φάνηκε αδιανόητο.

• Η «Μικρά Αγγλία» δεν έχει τις προδιαγραφές για διεθνή καριέρα;

Θα παιχτεί στην Κίνα, αλλά όποιες προοπτικές κι αν έχει δεν θ’ αλλάξει κάτι. Θα πληρώσουν μόνο 40 χιλιάδες δολάρια. Είναι αδύνατον, ουτοπικό το μέλλον μιας ελληνικής ταινίας στο εξωτερικό, κι αυτό οφείλεται σε εξωκαλλιτεχνικούς παράγοντες.

Στην Αμερική δεν παίζεται τίποτα με υποτίτλους. Το έζησα με τις «Νύφες». Δεν υπάρχει οικονομικό αντίκρισμα. Σύμφωνα με τον τρόπο διακίνησης, η απόδοση γίνεται έπειτα από 2-3 χρόνια και τα χρήματα είναι συμβολικά. Δεν ελέγχεις τίποτα. Για να το κάνεις πρέπει να προσλάβεις Αμερικανό δικηγόρο, ο οποίος χρεώνει με το λεπτό.

Ούτε το «Ζ» επέφερε κάτι στον Γαβρά. Του έφαγαν λεφτά. Ανθρωποι που ξέρουν πώς λειτουργεί το σύστημα στο Χόλιγουντ μου έλεγαν ότι το 95% των «μεσολαβητών» είναι απατεώνες. Ακόμη κι εδώ κλέβονται εισιτήρια. Η κατάσταση στις αίθουσες και στην επαρχία είναι ανεξέλεγκτη με την ηλεκτρονική διάθεση εισιτηρίων. Οταν ο αιθουσάρχης έχει το φιλέτο θα προσπαθήσει να βγάλει μ’ αυτό τα σπασμένα όλης της χρονιάς. Αν το κόστος παραγωγής της ταινίας ξεπερνά τις 600 χιλιάδες, δεν θα βγάλει τα λεφτά της.

«Παίχτηκαν παιχνίδια σε βάρος του Καραντινάκη»

• Ο αν. υπουργός Πολιτισμού Νίκος Ξυδάκης αποφάσισε να παρέμβει στο Κέντρο Κινηματογραφου. Τι νομίζετε ότι συνέβαινε εκεί;

Σαν να πολεμούσαν αντίπαλες φατρίες σ’ ένα θεσμό, μοναδικό μετά την κατάργηση της ΕΡΤ, σημαντικό αφού αφορά την εκκίνηση των νέων σκηνοθετών. Είχα την αίσθηση ότι παίζονται καρέκλες. Η πιάτσα είναι μικρή, δύσκολα γίνονται σκάνδαλα. Θυμάμαι το Κέντρο από τότε που ιδρύθηκε. Ακόμα και επί δεξιών ηγεσιών δεν χρηματοδοτήθηκαν ποτέ ταινίες ατάλαντων δεξιών σκηνοθετών.

Ο Γρηγόρης Καραντινάκης έβαλε τάξη στο ΕΚΚ, αλλά φαίνεται ότι παίχτηκαν άθλια παιχνίδια εις βάρος του. Δεν είναι εύκολο να βρεις άνθρωπο ικανό για πρόεδρο, να γνωρίζει τη δουλειά του. Αλλά εγώ θέλω να κάνω ταινίες κι όσο μπορώ να αποφεύγω την χρηματοδότηση του Κέντρου. Η γενιά μου έφυγε, είναι η σειρά των νέων.

• Αξιόλογη η νέα γενιά;

Οι νέοι σήμερα είναι μορφωμένοι, ξέρουν το καινούργιο σινεμά. Και η σύγχρονη τεχνολογία είναι πια δώρο θεού. Μπορούν με λίγα χρήματα να κάνουν ταινίες. Εχουμε καλά δείγματα ταινιών και λόγω της κρίσης και της ιδιαιτερότητάς τους βρίσκουν τρόπους διανομής, βραβεύονται, έχουν την υποστήριξη του Τύπου. Εκεί που μένει άναυδος κανείς είναι στο πόσο λίγα εισιτήρια κάνουν.

• Τα παιδιά σας ακολούθησαν τον δρόμο σας.

Επιμένω να τους λέω ότι για μια πενταετία οι νέοι σκηνοθέτες πρέπει να ταξιδεύουν στο κοινό των μεγάλων επαρχιακών πόλεων. Να μένουν εκεί. Να δοκιμάζουν όχι μόνο το θέμα τους, αλλά και τη διανομή των ταινιών. Υπάρχουν λέσχες, πνευματικά κέντρα, σύλλογοι. Οταν αποφοιτούν οι σκηνοθέτες από τη Σχολή του Πεκίνου τους παίρνουν τα κινητά και τους στέλνουν στην επαρχία ένα χρόνο να μυριστούν τι σημαίνει σινεμά.

• Κάνετε κριτική στον Αλέξανδρο και την Κωνσταντίνα;

Δύσκολο να μιλήσω ως πατέρας. Ο Αλέξανδρος καταπιάνεται μ’ ένα ιδιαίτερο σενάριο -διαβάζοντάς το δυσκολεύτηκα να καταλάβω. Στα γυρίσματα της ταινίας του, πηγαινοερχόμουν με φαγητό για το συνεργείο, αλλά δεν είχα ιδέα τι έκανε. Στη Θεσσαλονίκη είδα ένα δεκάλεπτο και έμεινα κατάπληκτος από το εικαστικό και ερμηνευτικό κομμάτι.

Το στοίχημα εδώ είναι ότι παίζει ένα μόνο πρόσωπο (Σοφία Κόκκαλη) απ’ την αρχή ώς το τέλος. Λειτουργεί πολύ η διαδικασία της διαίσθησης, αφού οι υπόλοιποι ηθοποιοί παίζουν από τη μέση και κάτω ως εικόνα. Βίαιο θέμα, με υπόβαθρο πολιτικό. Η Κωνσταντίνα επιλέγει πιο βατά πράγματα, ο αναρχικός πολιτικός προσανατολισμός της την εμπνέει.

Info:

Θέατρο Διάνα (Ιπποκράτους 7 Τηλ.: 210 3626596) «9:05»

Τραγούδι: Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Χρήστος Θηβαίος.

Αφήγηση: Οδυσσέας Ιωάννου. Πιάνο: Ανδρέας Αποστόλου, Μάξιμος Δράκος. Drums – κρουστά: Στέφανος Δημητρίου. Ηλεκτρικό μπάσο: Βαγγέλης Πατερικής. Βιολί – τραγούδι: Μαίρη Μπρόζη. Κιθάρες –πνευστά: Γιάννης Αυγέρης.

Σκηνοθεσία: Παντελής Βούλγαρης. Κείμενα: Οδυσσέας Ιωάννου. Σκηνικά: Αντώνης Δαγκλίδης.

Φωτισμοί: Κατερίνα Μαραγκουδάκη. Μουσική ενορχήστρωση: Ανδρέας Αποστόλου. Ηχοληψία: Αλέκος Μπίτος.