Στην Ελλάδα ξεκινάμε από το πλην

Το «Ρισάλτο», η νέα, ένατη ταινία του, έχει κάτι το πολύ νεανικό στο θέμα, τη φόρμα και την ανεμελιά (αν και το θέμα της κάθε άλλο παρά ανέμελο είναι). Ο Βασίλης Βαφέας το παραδέχεται.

Στην έβδομη δεκαετία της ζωής μου je repars a zero (ξεκινάω από το μηδέν) που λέει και το τραγούδι. Είμαι στο τέλος και μπορώ να δω την αρχή με μεγαλύτερη σοφία. Τη δικιά μου αρχή. Τότε που... σάλταρα κι εγώ σε μια βενζινάκατο και τό ‘σκασα στο Παρίσι...

Αναφέρεται στον ήρωα της ταινίας του, που όντως στην τελευταία σκηνή πηδάει σε ένα καΐκι παρέα με έναν καπετάνιο, που τον παίρνει ναύτη, και ξανοίγονται στη θάλασσα. Ακούγεται ένα υπέροχο ζεϊμπέκικο του Θάνου Μικρούτσικου («Κούκος μονός») και ο νεαρός χορεύει, χορεύει.

Ο Αρης (τον παίζει ο Νίκος Πουρσανίδης) είναι σκηνοθέτης. «Ανήκει στο καλλιτεχνικό προλεταριάτο, δηλαδή δεν τον ξέρει ούτε η μάνα του», λέει ο Βασίλης Βαφέας. «Κι ενώ ετοιμάζει μια παράσταση, μπαίνει σε περιπέτειες».

Αυτές οι περιπέτειες είναι λιγάκι έκπληξη για τον θεατή. Διότι η χώρα του «Ρισάλτο» δεν έχει μόνο οικονομική κρίση, πλακώνει και δικτατορία. Με όλα τα γνωστά μας επακόλουθα. Μόνο που ο Βασίλης Βαφέας τα χειρίζεται πολύ ανάλαφρα για έναν εκπρόσωπο μιας γενιάς που ξέρει καλά από χούντες.

«Η ταινία ξεκίνησε από ένα όνειρο», εξηγεί. «Είδα ότι ο γιος μου πηδάει σε μια βενζινάκατο και εξαφανίζεται. Ξύπνησα ιδρωμένος. Και τότε σκέφτηκα πόσο κοντά είναι η ζωή στον εφιάλτη και είπα “δεν γράφω ένα σενάριο που να είναι ζωή και εφιάλτης μαζί;”.

»Χρησιμοποίησα, λοιπόν, το αριστοφανικό “αν”, που πάντα είναι δημιουργικό, και άρχισα: Αν δεν ήμουνα 70 χρόνων αλλά 30, και ανατρέπονταν τα πάντα και χανόταν η ισορροπία-ρουτίνα της ζωής μας, τι θα έκανα;

»Εγραφα, έγραφα, αλλά κρατούσα μόνο τις σκηνές που ένιωθα ότι υπάρχει ένα χαμόγελο. Γιατί τους φόβους σου πρέπει να τους διασκεδάζεις. Αλλα κι αυτή η χώρα που ζούμε, του υπαρκτού σουρεαλισμού δεν είναι; Ξεκινάς πάντα, όχι από το μηδέν, αλλά από το πλην. Ακόμα και το αν είναι η ρόδα στρογγυλή είμαστε ικανοί να κουβεντιάζουμε».

Γιατί, όμως, ένιωσε την ανάγκη να βάλει μια δικτατορία στην ιστορία του; Πολλές φοβίες αποκτήσαμε στην κρίση, από την επιστροφή στη δραχμή μέχρι την πλήρη κατάρρευση, τανκς δεν μας πολυπέρασαν από το μυαλό.

Ηθελα να θυμίσω τι σημαίνει κατάργηση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Είναι το πολίτευμα που θέλει καθημερινή ενασχόληση από όλους μας, γιατί είναι τρομερά ευαίσθητο, εύκολα μετατρέπεται σε ασυδοσία. Σου λέει ο άλλος, “δημοκρατία έχουμε, ό,τι θέλω κάνω, ό,τι θέλω λέω, τι θα πάθω;”. Και όντως, τίποτα δεν παθαίνει. Η δημοκρατία είναι κάτι που ασκείται κάθε μέρα, στην οικογένεια, στη δουλειά...

Τόσα χρόνια στο σινεμά, με ταινίες-σταθμούς του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου, όπως η «Ανατολική Περιφέρεια», το «Ρεπό» και ο «Ερωτας του Οδυσσέα», ο Βασίλης Βαφέας δεν κρύβει ότι το «Ρισάλτο» δεν έβρισκε διανομή. Το έβγαλε μόνος του στην «Αλκυονίδα». «Καταργήθηκε ο ειδικός φόρος στα εισιτήρια, που επέστρεφε στο ελληνικό σινεμά, ο κυριότερος πόρος που υπήρχε για όλους μας, από την παραγωγή μέχρι την αίθουσα, και κανείς δεν μιλάει», λέει.

«Κι όμως, με την κατάργηση του “Μελινόσημου”, όπως τον λέγαμε τον φόρο αυτό, γιατί τον είχε θεσπίσει η Μερκούρη, καταργείται στην ουσία και το ίδιο το θεσμικό πλαίσιο του Κέντρου Κινηματογράφου. Ο νόμος Γερουλάνου, που ακόμα το διέπει, πάνω στον νόμο της Μελίνας και τον ειδικό φόρο είχε στηριχτεί... Εξαφανίζεται ο πόρος, πάει και ο νόμος. Πού είναι τα συνδικάτα, πού είναι οι καλλιτέχνες να απαιτήσουν την επιστροφή του;».

Ο ίδιος, πάντως, δεν το βάζει κάτω, αν και, όπως λέει, «γέρασα, δεν έχω την παλιά μου επιθετικότητα». Απόδειξη, ότι μαζί με το «Ρισάλτο», που παίζεται κάθε μέρα στις 9 μ.μ. στην «Αλκυονίδα», έχει οργανώσει κι ένα μίνι φεστιβάλ με όλο του το έργο.

Προλαβαίνετε να δείτε σήμερα στις 22.45 ντοκιμαντέρ και ταινίες μικρού μήκους του σκηνοθέτη («Ακης Πάνου», «Ενας Jockey», «Ταξιθέτριες», «Απορρόφηση στα 257»), αύριο (πάλι στις 22.45) την ταινία «120 Ντεσιμπέλ» (1987) με τους Τάσο Υφαντή, Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Αλκη Παναγιωτίδη, Αννέζα Παπαδοπούλου, Χάρη Σώζο, Νέλλη Αγγελίδου και Κώστα Βουτσά και την Πέμπτη τη μικρού μήκους «Στον μόλο» (στις 7 μ.μ.) και αμέσως μετά τον πολυβραβευμένο «Ερωτα του Οδυσσέα» (1984) με τον Κώστα Βουτσά.

Μ’ αυτές τις προβολές ίσως κάνω και μια πρόταση στους υπόλοιπους σκηνοθέτες», λέει ο Βασίλης Βαφέας. «Η γενιά μου είναι σε κατάθλιψη. Οπως λέει και ο Πανουσόπουλος, “το πιάνο έχει τα μαύρα και τα άσπρα πλήκτρα, ε, εμείς είμαστε στο κενό, στο ενδιάμεσο”