Ζωή δεν αλλάζουμε χωρίς να ανοίξει μύτη

Μια νέα γυναίκα στην Ελλάδα της κρίσης, μητέρα και σύζυγος, ανατρέπει τα πάντα. Φτάνει σε ακραίες πράξεις για να βρει την ελευθερία της. Είναι η ηρωίδα της πολυ­συζητημένης «Εκρηξης» που βγαίνει στις αίθουσες την Πέμπτη. Ο ταλαντούχος σκηνοθέτης της Σύλλας Τζουρμέκας πιστεύει ότι είναι μια φεμινιστική και όχι πολιτική ταινία. Ας του δώσουμε τον λόγο...

Η Αγγελική Παπούλια στο τιμόνι να τρέχει σαν τρελή, να τα σαρώνει όλα στο διάβα της, μπάρες διοδίων και τη ζωή της την ίδια. Ανδρα, παιδιά, οικογένεια. Ακόμα και τη χώρα της. Κανονικά, δεν θα ‘πρεπε τίποτα να ξέρουμε για τη νέα ταινία του Σύλλα Τζουμέρκα, να αφήνουμε τον τίτλο της «Η έκρηξη» να τα λέει όλα ή να μας αφήνει να τα φανταζόμαστε όλα.

Από τη στιγμή, όμως, που η δεύτερη ταινία αυτού του τόσο ταλαντούχου σκηνοθέτη έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της θριαμβευτικά στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο και άρχισε την πορεία της και σε άλλες διοργανώσεις και βρήκε διανομή και σε χώρες πολλές (Γερμανία, Πολωνία, Ολλανδία, Ιταλία και έπονται κι άλλες) η συζήτηση γύρω της άναψε.

Το ίδιο είχε γίνει και με την πρώτη του ταινία, τη «Χώρα προέλευσης», κι ας ήταν πολύπλοκη, σκοτεινή, με ιστορικές και ιδεολογικές αναφορές στην Ιστορία μας, και πρωταγωνίστρια μια ολόκληρη οικογένεια με μυστικά και ψέματα. Εδώ, από την άλλη, υπάρχει μια φοβερή νέα γυναίκα, η Μαρία, που στιγμές-στιγμές το πάθος και η δίψα της για ζωή θυμίζουν την «Ευδοκία». Η εξέλιξη, όμως, και οι πράξεις της μας βάζουν στα δύσκολα. Την κοιτάμε από ‘δώ, την κοιτάμε από ‘κεί, την κρίνουμε, την αποδεχόμαστε, την απορρίπτουμε. Συμβαίνει αυτό στην τέχνη. Και είναι καλό.

Ο Σύλλας Τζουμέρκας τη θαυμάζει τη Μαρία. Σε μας, λίγο πριν η «Εκρηξη» βγει στις αίθουσες (την Πέμπτη), δεν μένει παρά να μιλήσουμε μαζί του για μια γυναίκα σημερινή, διπλανή μας, που κάνει την προσωπική της επανάσταση ενώ γύρω της η χώρα παραπαίει.

• Τι αισθήματα έχετε για την ηρωίδα σας; Ή μήπως προτιμάτε να κρατάτε απόσταση;

Εννοείται ότι έχω πάρα πολλά αισθήματα. Αλλιώς δεν θα έκανα μια ταινία γι’ αυτήν, ούτε θα ασχολιόμουν μαζί της τρία χρόνια. Τη Μαρία τη θαυμάζω. Είναι μια γυναίκα που ξυπνάει από τον λήθαργο της νεότητας, που όλοι τον περνάμε, αλλά δεν κάθεται να κλαίει τη μοίρα της και να μεμψιμοιρεί. Αποφασίζει να συγκρουστεί για να βρει έναν καινούργιο δρόμο. Για μένα ο άνθρωπος που παλεύει στην πράξη, όχι στη φαντασία του, έχει μεγάλη αξία.

• Η Μαρία ξεκινάει με πολλά όνειρα, είναι σχεδόν βουλιμική, «θέλω πολλά λεφτά, πολλά παιδιά», λέει. Λατρεύει τη ζωή, το σεξ. Αλλά, τι περίεργο, ενώ μπαίνει στο Πανεπιστήμιο, ερωτεύεται, παντρεύεται και το εγκαταλείπει.

Ετσι είναι η νεότητα. Δεν κάνεις πάντα το σωστό. Οχι ότι οι πιο μεγάλοι στην ηλικία δεν κάνουν εγκληματικά λάθη. Αλλά αυτού του τύπου το λίγο υπνοβατικό γλίστρημα στο σφάλμα συμβαίνει πιο πολύ στη νεότητα. Η Μαρία μπερδεύεται. Με αποτέλεσμα, όσο μεγαλώνει να νεκρώνεται.

• Οι πράξεις της όταν επαναστατεί στρέφονται εναντίον των παιδιών της, της χώρας της, των γονιών της. Εχει θύματα. Αυτή δεν έχει ευθύνη για τη ζωή που διάλεξε;

Είναι φαντασίωση να θεωρούμε ότι μπορούμε να αλλάξουμε τη ζωή μας χωρίς να ανοίξει μύτη. Δεν γίνεται, είναι η ανθρώπινη φύση. Είναι τέτοιοι οι δεσμοί που αναπτύσσουμε μέσα στα χρόνια με τους ανθρώπους που αγαπάμε, που δεν επιτρέπουν να γίνει κάτι τέτοιο αναίμακτα. Μου αρέσει αυτό, και σαν άνθρωπο και σαν καλλιτέχνη. Οι πράξεις μας έχουν συνέπειες και πρέπει να έχουν συνέπειες, αλλιώς είναι σκόνη στον άνεμο. Μπορεί να είναι επώδυνο αυτό, αλλά την ίδια στιγμή έχει και δύναμη.

• Δεν είναι δύναμη να πάρεις τα παιδιά σου, να εγκαταλείψεις τον άνδρα σου και να αλλάξεις ζωή;

Αυτή θα ήταν μια άλλη ηρωίδα. Η δικιά μου είναι λίγο πιο σκληρή. Ξέρω πολλές γυναίκες που το έχουν κάνει. Δεν είμαστε όλοι οι άνθρωποι ίδιοι. Η Μαρία, πέραν του ότι είναι κινηματογραφική ηρωίδα, μην το ξεχνάτε, είναι ένα πρόσωπο που πηγαίνει τα πράγματα στα άκρα. Συγκρούεται με όλους τους ρόλους: μητέρα, κόρη, αδελφή, σύζυγος. Κάποια στιγμή γίνονται όλοι ασήκωτοι, τους πετάει από πάνω της. Για μένα αυτό έχει πολλή σημασία. Την κάνει και φεμινιστική ηρωίδα. Επίσης οι πράξεις της δεν είναι ποτέ παρορμητικές· είναι ενσυνείδητες και προσχεδιασμένες. Βλέπει τα πράγματα καθαρά και γυμνά.

• Εχει κάτι το ενοχλητικό, πάντως.

Δεν λέω ότι είναι εύκολη. Είναι αξιαγάπητη, αστεία, ερωτική. Είναι και εξοργιστική. Τα πάντα. Αλλιώς δεν θα ήταν πραγματική. Δεν φτιάχνω ένα role model, δεν είναι προς μίμηση η Μαρία· είναι ένας χαρακτήρας ελεύθερος και συγκρουσιακός. Και, ας μην το ξεχνάμε αυτό, μια τέτοια γυναίκα πάντα ενοχλεί μια μερίδα ανδρών - το εισπράττω κιόλας.

• Και κάτι ακόμα. Ανακαλύπτει ότι η μάνα της είχε να κάνει φορολογική δήλωση τρία χρόνια. Τα χρέη της εκεί οφείλονται. Κι όμως, η Μαρία οδηγείται κι αυτή στην παρανομία, επαναλαμβάνει τα γνωστά, παλιά.

Σίγουρα υπάρχει μια πολύ ισχυρή σύνδεση με τη μάνα της. Είναι δυο γυναίκες που έχουν πολλή δύναμη και, μερικές φορές, μια τάση προς το κακό. Εγώ αυτό το βλέπω περισσότερο σαν απρόβλεπτο και συναρπαστικό στοιχείο του χαρακτήρα τους. Είναι αδάμαστες γυναίκες. Δεν τις διαβάζω με πολιτικά κριτήρια. Καμιά φορά η πολιτική σκέψη μας ζητά να στενέψουμε τους ήρωές μας. Η δουλειά μου, όμως, σαν σκηνοθέτη είναι να κάνω το ανάποδο. Δηλαδή, να κάνω τον άνθρωπο όσο πιο μεγάλο γίνεται. Να πηγαίνει από την ηθική στην ανηθικότητα, από το καλό στο κακό, από την πίστη στην απιστία. Από τον σεβασμό των άλλων στο μίσος για τους άλλους.

• Το επόμενο κεφάλαιο στη ζωή της θα είναι καλύτερο;

Εχουμε την αίσθηση ότι αν δούμε τα πράγματα πιο γυμνά και κάνουμε μια αλλαγή, θα πέσει ο ουρανός να μας πλακώσει. Το τέλος, όμως, της ταινίας μου έχει κι ένα μικρό κλείσιμο ματιού: μήπως τελικά είναι πιο εύκολο απ’ όσο νομίζουμε; Υπάρχει, δηλαδή, στο τέλος και ένα αίσθημα σαν ένα παλιό ρούχο που το βγάζεις και το πετάς. Αυτό για μένα έχει πολλή ελπίδα, είναι παρηγορητικό. Εχω εμπιστοσύνη στην ηρωίδα μου.

• Σκεφτόμουν λίγο και την Ελλάδα βλέποντας την ταινία. Κι αυτή πέρασε σαν χώρα από μια μεγάλη περίοδο υπνοβασίας. Κι αυτή πήγαινε μοιραία και άβουλη στον γκρεμό.

Ναι, αλλά η ηρωίδα μου κάποια στιγμή πατάει φρένο και μετά γκάζι προς άλλη κατεύθυνση.

• Ενιωθα, επίσης, ότι η οικονομική κρίση παίζει μεγάλο ρόλο στην έκρηξη της Μαρίας. Οτι αυτή η ταινία δεν θα γυριζόταν πριν από την κρίση. Οτι η αφύπνισή της πυροδοτείται από τις οικονομικές δυσκολίες με τις οποίες έρχεται ξαφνικά αντιμέτωπη.

Θα διαφωνήσω μαζί σας. Η φεμινιστική εξέγερση στην Ελλάδα είναι σήμερα πιο επείγουσα από ποτέ. Είμαστε μια χώρα γεμάτη νταήδες, υπάρχουν τρομερές διακρίσεις των φύλων σε όλους τους τομείς. Στη γενιά των γονιών μου τα πράγματα ήταν χαρντ κορ, αλλά δεν πάει πίσω και η δικιά μου γενιά· αυτά τα προβλήματα δεν σβήνονται μονοκοντυλιά. Χαίρομαι που η ταινία μου τα βάζει στο κέντρο. Λέτε για την κρίση. Εγώ έχω μεγάλη εμπιστοσύνη στη Μαρία. Πιστεύω ότι και χωρίς την κρίση θα τα καταλάβαινε όλα. Ισως λίγο αργότερα. Η κρίση λειτουργεί στους ήρωες της ταινίας (που είναι μικροαστοί, λίγο πάνω λίγο κάτω) σαν επιταχυντής. Μερικά πράγματα, που θα ήθελαν περισσότερο χρόνο να εκκολαφθούν, τα επισπεύδει.

• Αρα σας ενδιαφέρει περισσότερο το ψυχολογικό και λιγότερο το πολιτικό και κοινωνικό στοιχείο της ταινίας.

Σ’ αυτή την ταινία, ναι, πολύ περισσότερο. Η κρίση με ενδιαφέρει μόνο στον βαθμό που επιταχύνει τις εξελίξεις στη ζωή των ανθρώπων.

• Κι αν οι θεατές μείνουν στην κρίση και κάνουν την ηρωίδα σας σύμβολο και παράδειγμα του «γαία πυρί μιχθήτω», που κάποιοι προπαγανδίζουν; Ζούμε σε μια κοινωνία σε έκρηξη (κάπως σαν τη Μαρία).

Δεν μπορώ να το ελέγξω αυτό. Ο κάθε θεατής θα δει αυτό που θέλει και τον ενδιαφέρει. Εγώ το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι η ηρωίδα μου ζει και λειτουργεί μέσα σ’ αυτά τα τελευταία χρόνια, έχει ρεαλιστικό πλαίσιο, αλλά ο χαρακτήρας της θα μπορούσε να προκύψει και σε άλλες εποχές. Οσο για την κοινωνία σήμερα, ας κάνει ό,τι θέλει. Γιατί αυτό θα κάνει ούτως ή άλλως. Η κοινωνία αποτελείται από πολλές ανεξέλεγκτες βουλήσεις. Το βρίσκω υπέροχο. Μας δίνει ελευθερία. Οπως λέει και ένας πολύ αγαπημένος μου σκηνοθέτης, σ’ αυτή τη ζωή παίρνεις μαζί με το καλό και το κακό.

• Αρα είστε αισιόδοξος;

Δεν σκέφτομαι μ’ αυτό τον τρόπο. Ούτε αισιόδοξος είμαι ούτε απαισιόδοξος. Προσπαθώ να δουλεύω μέσα σ’ αυτό το κοινωνικό πλαίσιο. Να βλέπω σ’ αυτό τις δυνάμεις των ρευμάτων και των χαρακτήρων μου.

• Και σε προσωπικό επίπεδο, σαν Ελληνας που προσπαθεί να κάνει σινεμά;

Κάνω αυτό που ξέρω να κάνω. Ο καθένας διαλέγει τον δρόμο που θα μπορούσε να τον κάνει ευτυχισμένο. Χαίρομαι με τη δουλειά μου. Εχω άγχος, αλλά τη χαίρομαι. Τρία χρόνια τη δούλεψα αυτή την ταινία και την πιστεύω. Είμαι πολύ χαρούμενος και γιατί έγινε γρήγορα, πράγμα πολύ σπάνιο. Ξεκίνησα το development με την παραγωγό μου Μαρία Δρανδάκη πριν από τρία χρόνια στο φεστιβάλ του Σαράγεβο, η ταινία γυρίστηκε πέρυσι τον Νοέμβριο και προβλήθηκε φέτος το καλοκαίρι. Δουλέψαμε πάρα πολύ, αλλά είμασταν και τυχεροί γιατί είχαμε δίπλα μας ανθρώπους που μας στήριξαν.

• Αρα μπορεί κανείς να κάνει σινεμά στην Ελλάδα σήμερα;

Οι ταινίες γίνονται. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Αλλά επειδή το σινεμά είναι πάρα πολύ δύσκολη δουλειά, έχει μεγάλη σημασία να διευκολύνεται. Δεν είναι ανάγκη ο σκηνοθέτης να έχει και έξτρα μπελάδες στο κεφάλι του. Το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, η συμμετοχή της δημόσιας τηλεόρασης, τέτοια πράγματα είναι πολύ χρήσιμα.

Η ταινία θα ήταν ξενέρωτη χωρίς σκηνές δράσης

• Η Αγγελική Παπούλια κυριαρχεί στην ταινία. Πώς ήταν η συνεργασία σας;

Μαζί φανταστήκαμε αυτό το πρόσωπο. Η βασική μας δουλειά ήταν να προστατεύσουμε τη Μαρία: να μη γίνει πολιτικά ορθή, να μην παραγίνει αντιπαθητική ή συμπαθητική, να κρατήσει, δηλαδή, τις αιχμές της. Και, ταυτόχρονα, η Αγγελική έχει μια φοβερή φυσική αντοχή. Παίζει στο 80% της ταινίας, έχει πολλές σκηνές δράσης -αυτό που λέμε action-, σωματικά πολύ δύσκολες. Αμάξια, κυνηγητά... Να κάτι που ήθελα πολύ να κάνω, τη σκηνή με τα αυτοκίνητα. Για μένα ήταν ένα όνειρο.

• Μη μου πείτε ότι θαυμάζετε το αμερικανικό σινεμά;

Είναι το αγαπημένο μου. Στην «Εκρηξη» έπαιξε σημαντικό ρόλο ο Φρίντκιν της δεκαετίας του ‘70 και του ‘80, και από τους σύγχρονους, μια σκηνοθέτις που κάνει κάτι μοναδικό και ακραίο, η Κάθριν Μπίγκελοου. Η ταινία της για τον Μπιν Λάντεν ήταν αριστούργημα. Είναι πολύ δύσκολο να μιλάς για τη σύγχρονη πολιτική σε παγκόσμιο επίπεδο με τέτοια τόλμη.

• Είναι τελικά τόσο δύσκολες οι σκηνές δράσης;

Πολύ. Είναι περίπλοκα γυρίσματα, θέλουν πολλή προετοιμασία και ειδικό χώρο. Εμείς είχαμε την τύχη να μας δώσει ο Αυτοκινητόδρομος Αιγαίου το τούνελ που είναι υπό κατασκευή και διασχίζει τον Ολυμπο, το μεγαλύτερο στα Βαλκάνια. Υπέροχοι άνθρωποι. Μετά ήρθαν κασκαντέρ από Ολλανδία και άρχισε μια ολόκληρη συνεργασία ανάμεσα στον φωτογράφο, εμένα, την Αγγελική, την παραγωγή και τους κασκαντέρ. Μεγάλη χαρά που το καταφέραμε. Και είχε σημασία γιατί πολλές φορές οι ταινίες που έχουν να κάνουν κυρίως με υπαρξιακές καταστάσεις γίνονται κάπως ξενέρωτες αν δεν περάσουν στη δράση. Αν δεν μπορούσα να γυρίσω αυτή τη σκηνή, δεν θα τη γύριζα την ταινία.

Ενα ζευγάρι χωρίς τα ταμπού των φύλων

• Ο σύζυγος της Μαρίας σε μια σκηνή κάνει έρωτα με έναν άνδρα. Τι ακριβώς εκφράζει αυτό για τον ήρωα;

Είναι κατά βάση ηδονοθήρας. Αγαπάει πολύ τη ζωή και το σεξ. Το ίδιο και η Μαρία στην αρχή. Κι αυτό τους φέρνει κοντά. Αλλά όσο η ιστορία εξελίσσεται, χαμένος μέσα στις χίλιες και μια νύχτες του χάνει τα αντανακλαστικά του για τα υπόλοιπα, τα παιδιά, την οικογένειά του. Ηθελα να έχει ο σύζυγος της Μαρίας, που τον παίζει ο Βασίλης Δογάνης, αυτή την πολύ φωτεινή σεξουαλικότητα, γιατί υπήρχε από την άλλη μεριά κι ένας γυναικείος χαρακτήρας που επίσης συγκρούεται με το φύλο του. Αυτό κάνει το ζευγάρι ισότιμο.