Κάτι τρέχει στα Βαλκάνια

Ανταπόκριση - Θεσσαλονίκη

Οι σημερινές βαλκανικές ταινίες συνδέονται με τρεις κρίκους: τη γεωγραφική εγγύτητα που είναι και πολιτικά φορτισμένη, την περιορισμένη κρατική χρηματοδότηση και την ολοένα αυξανόμενη αναγνώρισή τους στα διεθνή φεστιβάλ.

Είναι ταινίες υφολογικά και ιδεολογικά διαφορετικές, που όμως, λες και περίμεναν χρόνια για να συμβεί αυτό, αναδύουν μια τρομερή δύναμη.

Γι’ αυτό και φέτος, όπως και πέρσι, η επιλογή του προγράμματος «Ματιές στα Βαλκάνια» του Δημήτρη Κερκινού, συγκεντρώνει αναλογικά τις περισσότερες δυνατές ταινίες του προγράμματος.

■ Ο ρόλος της γυναίκας.

Κορωνίδα κι ένα από τα ωραιότερα φιλμ της χρονιάς, η , με πρωταγωνίστρια την Ιταλίδα Αλμπα Ρορβάκερ. Με αφετηρία την παλιά, αλλά κραταιά παράδοση της μπουρνέσα (ορκισμένη παρθένα στα αλβανικά), αφηγείται την ιστορία της Χάνα, η οποία μεγαλώνει σ’ ένα απομακρυσμένο αλβανικό χωριό, όπου οι γυναίκες υπάρχουν για να εξυπηρετούν τους άντρες.

Αναζητώντας περισσότερα δικαιώματα, όπως κι άλλες πολλές κοπέλες της «ιδιοσυγκρασίας» της, παίρνει όρκο αγνότητας και ζει τη ζωή της ως άντρας, με την αποδοχή πια και της κοινότητάς της. Μόνο που, κάποια στιγμή, συνειδητοποιεί ότι νοσταλγεί το ξεχασμένο της φύλο.

Η «Ορκισμένη παρθένα» συμμετείχε στο Διαγωνιστικό του Βερολίνου κι είναι από εκείνες τις ταινίες που όχι μόνο σου αποκαλύπτουν ένα λίγο γνωστό σύμπαν, αλλά σε ακολουθούν με τη μελαγχολία και την ευαισθησία τους για πολύ καιρό.

■ Το βαθύ σκοτάδι πέφτει στην Τουρκία.

Η πρόσφατα βραβευμένη με το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ Βενετίας «Φρενίτιδα» του Εμίν Αλπέρ διαδραματίζεται σε ένα προάστιο της Κωνσταντινούπολης, όπου δυο αδέλφια βιώνουν το βήμα πριν το ολοκληρωτικό τέλος: ο Καντίρ ψάχνει στα σκουπίδια για τρομοκρατικές ύλες κι ο Αχμέτ εξολοθρεύει αδέσποτα σκυλιά.

Στη ρεαλιστική, αλλά απόλυτα τελολογική ταινία, ο κόσμος είναι χέρσα Γη – δεν λείπουν μόνο τ’ απαραίτητα, λείπει κι η όποια ανθρωπιά.

■ Επιστροφή στις ρίζες.

Στο ρουμανικό «Αφερίμ!», ο Ράντου Ζούντε έχει την πρωτοτυπία να κάνει ένα βλάχικο γουέστερν εποχής, στη Βλαχία του 1835. Ενας τοπικός αστυνομικός/σερίφης, μαζί με τον γιο του, γυρίζει τα χωριά αναζητώντας έναν Τσιγγάνο που καταζητείται για κλοπή.

Μέσα από την περιπέτεια των τριών αντρών, η σύνθετη, αταίριαστη, γεμάτη διχόνοια, καχυποψία και προκαταλήψεις κοινωνία της εποχής, ολόιδια με την τότε ελληνική, καταγράφεται με καλοπροαίρετο χιούμορ.

Το «Αφερίμ!» τιμήθηκε με το Βραβείο Σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Βερολίνου και είναι η επίσημη υποβολή της Ρουμανίας για το Οσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας. Λέει ο Ζούντε για την ταινία του:

«Δεν πιστεύω στην αποκαλούμενη “ψυχολογία των εθνών”, δεν νομίζω πως επειδή κάποιος ανήκει σε μια φυλή ή σ’ ένα έθνος έχει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά. Η διερεύνηση του παρελθόντος έχει μόνο μία σημασία, να βρεις σ’ αυτό τις υποσχέσεις για το μέλλον».

■ Ψήγματα ειρήνης.

Στον «Καυτό ήλιο» του Ντάλιμπορ Μάτανιτς από την Κροατία, ένα ζευγάρι ζει τρεις διαφορετικές εποχές του εμφυλίου, το 1991, το 2001 και το 2011 σε ένα βαθιά ρομαντικό αλλά και σκληρό σχόλιο για όλα όσα ορίζουν τις τύχες των ανθρώπων ακόμη και σήμερα στην περιοχή.

Ο Μάτανιτς καταφέρνει και βλέπει τον (καυτό) ήλιο ν’ ανατέλλει μέσα από το ρημαγμένο έδαφος:

«Αν δεν ήμουν αισιόδοξος, δεν θα έκανα αυτήν την ταινία. Αυτή η αισιοδοξία δεν βασίζεται σε κάποιου είδους αφέλεια, είναι ένας αγώνας για έναν νέο και μοναδικό δρόμο, που πιστεύω πως όλες οι βαλκανικές χώρες πρέπει να πάρουν. Είναι ένα μονοπάτι που βασίζεται στην αγάπη, στην ανεκτικότητα και στη συγχώρεση».

■ Η εφηβεία είναι παντού το ίδιο δύσκολη.

Ο «Μπαμπάς» του Κοσοβάρου Βισάρ Μορίνα είναι η επίσημη συμμετοχή του Κοσόβου για το Οσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας, με βραβείο σκηνοθεσίας στο Κάρλοβι Βάρι, μια ταινία ευαίσθητη, μινιμαλιστική κι επίκαιρη.

Η ζωή του δεκάχρονου Νόρι στρέφεται γύρω απ’ τον πατέρα του, ακόμη κι όταν εκείνος τον εγκαταλείπει. Ο σκηνοθέτης αφηγείται μια ιστορία σκληρής ενηλικίωσης, ενώ ταυτόχρονα μιλά για θέματα όπως η πατρότητα και το μεταναστευτικό.

■ Ζωή από μια κλωστή.

Η ταινία «Από πάνω μας ο ουρανός» του Ολλανδού Μαρίνους Γκρούθοφ (συμπαραγωγή Ολλανδίας, Βελγίου, Σερβίας και Ελλάδας) καταπιάνεται μ’ ένα κομμάτι της πρόσφατης ιστορίας που λίγο έχουμε δει στην οθόνη, τους βομβαρδισμούς στο Βελιγράδι το 1999.

Οι ήρωές της, προσπαθώντας να διαφυλάξουν την ομαλότητα στη ζωή τους, μένουν σταθεροί σε μικρές απλές συνήθειες, προκειμένου να ξορκίσουν τη διαρκή απρόβλεπτη απειλή θανάτου.

⁕ Ο σπουδαιότερος Ρουμάνος που δεν μάθαμε ποτέ

Δίπλα στις νέες ταινίες, η παρουσία του Ρουμάνου σκηνοθέτη Μίρτσεα Ντανελιούκ δίνει το κινηματογραφικό και πολιτικό πλαίσιο κατανόησης. Γιατί ο Ντανελιούκ είναι ο σπουδαιότερος Ρουμάνος σκηνοθέτης που… δεν μάθαμε ποτέ!

Ενας από τους σημαντικότερους ανανεωτές του ρουμανικού σινεμά που οδήγησε στη σημερινή ανάπτυξή του, δεν γνώρισε ποτέ τη φήμη που άξιζε στο έργο του, απλώς γιατί έκανε αντικαθεστωτικό σινεμά το ’80 στη Ρουμανία του Τσαουσέσκου, μην μπορώντας ποτέ να βγει από τα σύνορα της χώρας του.

Το τμήμα παρουσιάζει ένα αφιέρωμα στο έργο του με 9 ταινίες, συγκινητικές, όχι απαραίτητα για το περιεχόμενο ή την αισθητική τους, αλλά κυρίως για την έντονη γεύση της δυσκολίας με την οποία γυρίστηκαν.

Λέει, με την ωριμότητα των χρόνων, ο Ντανελιούκ:

Ενας καλλιτέχνης οφείλει να κάνει τη δουλειά του και να προσπαθεί να κάνει το έργο του καλύτερο απ’ των άλλων, αν είναι δυνατόν… Οχι να πολεμά τη λογοκρισία, ούτε να προσπαθεί να κερδίσει βραβεία.

Ξόδεψα τόσο πολύ χρόνο απ’ τη ζωή μου χτυπώντας το κεφάλι μου στον τοίχο προκειμένου οι ταινίες μου να μη δείχνουν πως κατακρεουργήθηκαν μέχρι θανάτου. Ηθελα να φαίνονται φυσιολογικές.

Στο εξωτερικό κανείς δεν ξέρει τι περάσαμε. Κι ακόμα κι αν ήξεραν, δεν έδιναν δεκάρα.