«Τα παιδιά 2ης γενιάς μεταναστών φαντάσματα σε νομικό no man’s land»

Ο Ελληνοαρμένιος σκηνοθέτης, Βαέ Αμπραμιάν, ο οποίος μένει μόνιμα στη Γαλλία, μας μιλάει για τη μικρού μήκους και μηδέν budget ταινία του «Stolen Futures», που είναι βασισμένη σε αληθινές ιστορίες και προσεγγίζει την προβληματική της ένταξης δεύτερης γενιάς παιδιών μεταναστών στην ελληνική κοινωνία.

• Γιατί επιλέξατε το θέμα των μεταναστών δεύτερης γενιάς στην Ελλάδα για την ταινία σας;

Κι εγώ ο ίδιος είμαι μετανάστης δεύτερης γενιάς. Όχι γεννημένος στην Ελλάδα, αλλά ήρθα δέκα χρόνων κι έχω ζήσει όλη τη διαδικασία. Έχω περάσει όλα τα στάδια και τα πολλά χρόνια που θεωρείσαι αλλοδαπός. Ο Πέτρος Γιασεμής είναι γεννημένος από Έλληνες γονείς στο εξωτερικό, έχει ένα στοιχείο μετανάστη, οπότε έχει μια ευαισθησία σε αυτό το ζήτημα. Είχε δει μια εκπομπή με αντίστοιχο θέμα τότε, εγώ διαβάζοντας το βιβλίο του Γκαζμέντ Καπλάνι, «Με λένε Ευρώπη», έπεσα πάνω στις μαρτυρίες παιδιών κυρίως από αφρικανικές χώρες που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα και είπαμε ότι πρέπει να κάνουμε μια ταινία γι' αυτό. Για να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο γιατί νομίζω ότι υπάρχει αρκετή άγνοια που επηρεάζει βέβαια και όλη τη ζωή αυτών των ανθρώπων.

• Ποια είναι ιστορία του ήρωα του φιλμ; Παίζει ρόλο το χρώμα του;

Σαφώς παίζει ρόλο. Κατ' αρχήν βασιστήκαμε σε αληθινές μαρτυρίες. Δημιουργήσαμε μια δραματική κορύφωση από τα γενέθλια του Σάμη στη σύλληψή του στο ξεκίνημα της ταινίας. Όμως, τα περισσότερα περιστατικά είναι εμπνευσμένα από μαρτυρίες παιδιών δεύτερης γενιάς όπως ο Σαμουήλ Ακίνολα. Οι γονείς του τελευταίου είναι από τριών χρόνων στην Ελλάδα και ο παππούς του ήρθε από την Αφρική. Πρόκειται για τρίτη γενιά μετανάστη. Θεωρείται αλλοδαπός που κάθε 1, 2, 3 χρόνια πρέπει να ανανεώνει την άδεια διαμονής του. Τα χρονικά διαστήματα είναι πολύ σύντομα, όταν ενηλικιώνονται αυτά τα παιδιά. Δεν τους χορηγείται άδεια διαμονής για μια δεκαετία. Οφείλουν να δικαιολογούν τακτικά την παρουσία τους υπό την απειλή της απέλασης, σαν να έφτασαν πρόσφατα στην Ελλάδα. Αν δεν σπουδάζουν, θα πρέπει να έχουν ένσημα για να τους δώσει το ελληνικό κράτος άδεια διαμονής.

Έχοντας γεννηθεί για «κακή τους τύχη» στην Ελλάδα μένουν ξεκρέμαστα από την πλευρά της κυβέρνησης και δεν γράφονται στα δημοτολόγια. Το κράτος καταγωγής τους συχνά αρνιέται κι αυτό ένα διαβατήριο, διότι δεν έχουν αληθινό πιστοποιητικό γέννησης. Είναι σαν φαντάσματα, σαν να μην υπάρχουν. Δημιουργείται πρόβλημα συχνά κι με το να βγάλουν διαβατήριο. Σε άλλες περιπτώσεις δεν υπάρχει καν πρεσβεία στην Ελλάδα, οπότε πρέπει να πάνε στη χώρα τους κι αν υπάρχει εκεί ελληνική πρεσβεία αφού βγάλουν διαβατήριο, να κάνουν αίτηση για visa εισόδου στην Ελλάδα και να γυρίσουν στη χώρα όπου έχουν γεννηθεί! Είναι πολύ ριψοκίνδυνο επιχείρημα με αβέβαιη έκβαση. Οπότε υπάρχουν πολλά από αυτά τα παιδιά που δεν έχουν καν διαβατήριο, ώστε να κάνουν αίτηση για άδεια διαμονής στην Ελλάδα. Κι αν μερικές φορές αυτή βγαίνει για ανθρωπιστικούς λόγους, δεν έχουν διαβατήριο για να κολληθεί μέσα.

Δεν μπορούν να εγγραφούν σε Πανεπιστήμιο, να πάνε Erasmus, να ταξιδέψουν, να βγάλουν ΑΦΜ, να εργαστούν κλπ. Είναι αποκλεισμένα νομικά κι από τις δύο πλευρές, της ελληνικής και της χώρας καταγωγής τους. Κι εδώ έρχεται η ερώτηση: «Γιατί;» Ενώ είναι εντελώς αφομοιωμένοι στην ελληνική κοινωνία, γιατί τους αποκλείουμε ως κράτος με τέτοιο τρόπο που δημιουργεί γκέτο. Κάτι που είναι γι άλλους αυτονόητο, το κράτος τους το αρνείται. Αυτό δημιουργεί επικίνδυνες καταστάσεις, αφού στα καλύτερα χρόνια που τα παιδιά ονειρεύονται εμείς τρέχουμε με το ζόρι να τα γκετοποιήσουμε. Έχουν μεγάλο πλούτο πολυπολιτισμικότητας, ο οποίος είναι θησαυρός για την ελληνική κοινωνία.

• Δημιουργήσατε το σενάριο ενσωματώνοντας περιστατικά ρατσιστικής βίας στα οποία έχετε υπάρξει μάρτυρας εσείς, ο συν-σκηνοθέτης και ο πρωταγωνιστής; 

Προσωπικά εγώ δεν έχω βιώσει έντονο ρατσισμό γιατί είμαι Αρμένιος. Έλληνες κι Αρμένιοι έχουν κοινή ιστορία κι αυτό δημιουργεί μία φιλική διάθεση. Νομίζω ότι πολλές άλλες εθνικότητες δεν είχαν την ίδια αποδοχή, όπως παιδιά από την Αλβανία και αφρικανικές χώρες. Εμείς ευτυχώς από τη μία δεν είχαμε αποικιοκρατικό παρελθόν, αλλά από την άλλη αυτό δεν βοήθησε στο να υπάρξει ένα πολυπολιτισμικό παρελθόν από πιο νωρίς. 

• Ο Σάμυ και κάθε άνθρωπος «πολίτης της Χώρας του Ποτέ», όπως σημειώνεται στην ταινία, μπορεί να επουλώσει ένα τέτοιο τραύμα; 

Έχω μια ελπιδοφόρα άποψη από όσα έχω δει προσωπικά κι από τον Σαμουήλ που παίζει στην ταινία. Το βλέπουν ως μία επιδοκιμασία, το ξεπερνούν και πάνε παρακάτω. Όμως, φαντάζομαι ότι υπάρχουν κι άλλες περιπτώσεις  στις οποίες μία τέτοια κατάσταση εγκλωβισμού μπορεί να δημιουργήσει τραύματα, που δεν είναι δυνατόν να ξεπεραστούν. Κατάθλιψη, θυμός είναι τα δύο βασικά αισθήματα που ζουν αυτά τα παιδιά.

• Τι ρόλο παίζει η μουσική κι οι παύσεις στο φιλμ;

Η μουσική των Mathieu Dakota και Mc Yinka που χρησιμοποιούμε είναι σε πολύ μικρά διαστήματα γιατί θέλαμε να κρατήσουμε μία ατμόσφαιρα ντοκιμαντέρ. Γι αυτό υπάρχει μία αρκετά μινιμαλιστική μουσική επένδυση. Ο Σαμουήλ ο ίδιος παίζει κρουστά κι ασχολείται με τη μουσική και το θέατρο.

• Η παραγωγή ταινιών χαμηλού κόστους στην Ελλάδα είναι μία λύση στην κρίση του κινηματογράφου;

Νομίζω μερικώς ναι με την έννοια ότι το χαμηλό κόστος μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι η τεχνολογία πια επιτρέπει τη δημιουργία πολύ καλού αποτελέσματος με πολύ μικρό κόστος στο κομμάτι του εξοπλισμού. Στο κομμάτι της αμοιβής των καλλιτεχνών δεν είναι λύση, επειδή ξέρω ότι πληρώνονται ήδη με πολύ άτακτο τρόπο. Εμείς είχαμε μηδέν budget. Όλοι οι καλλιτέχνες, επαγγελματίες κι ερασιτέχνες, ήρθαν εθελοντικά. Διέθετα εγώ ον εξοπλισμό κι αυτό μας επέτρεψε να δημιουργήσουμε την ταινία με λίγο αντάρτικο τρόπο. Είχαμε και λίγο χρόνο, μόλις τρεις εβδομάδες. 

• Τι εμπειρία σάς είχε αφήσει η συμμετοχή σας στην εκστρατεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες; 

Είχα συνεργαστεί παλιότερα για την καμπάνια «Ακόμα κι ένα θύμα ρατσιστικής βίας είναι πολύ» που ήταν πραγματικά απαραίτητη. Ιδιαίτερα εξαιτίας των αυξανόμενων περιστατικών ρατσιστικής βίας και των ομάδων εφόδων της Χρυσής Αυγής. Ήταν πολύ επιτακτική ανάγκη να δημιουργηθεί μία αντίθετη φωνή απέναντι σε αυτό λόγω και του γεγονότος ότι ο κόσμος δικαιολογεί τη ρατσιστική βία, μέσω και της σιωπής, εξαιτίας της ταλαιπωρίας που υφίσταται. Ευτυχώς που υπήρξε αυτή η πρωτοβουλία και πρέπει να συνεχιστεί. Συμμετείχαν πολλοί καλλιτέχνες και δημιουργήθηκε μία αντίρροπη τάση.

Είναι πολύ χρήσιμη μια τέτοια καμπάνια που δείχνει το αντίθετο από αυτό που εκλαμβάνουμε από την κρίση, όπως το ότι «οι μετανάστες θα μας φάνε τη δουλειά». Γιατί προσωπικά πιστεύω ότι όλοι μας μπορούμε να βγάλουμε ρατσισμό από μέσα μας. Στην ουσία είναι φόβος για το όμοιο ή το διαφορετικό. Η ελληνική κοινωνία έχει αρκετά αρχαϊκές αντιλήψεις περί εθνοτήτων και καταγωγών. Η Ελλάδα της Μικράς Ασίας δεν πέταγε τον πολυπολιτισμικό θησαυρό στα σκουπίδια κι εύχομαι να ξαναγίνει. Αρχίζει πάλι να συμβαίνει στην Ελλάδα χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Είναι ο μεγαλύτερος πλούτος μας που τον αγνοούμε ή τον απορρίπτουμε. Ελπίζω πια να μην βασιζόμαστε σε εθνότητες και καταγωγές, αλλά στην συνειδητή επιλογή του καθενός να αλλάξει και να μην στηρίζεται στους δεσμούς αίματος.

• Ποια άλλη μορφή ευαισθητοποίησης κι ενημέρωσης για το μεταναστευτικό ζήτημα πιστεύετε ότι πιάνει τόπο περισσότερο;

Πιστεύω όλες οι μορφές τέχνης και σαφώς η πρωτοβουλία της UNHCR, που είναι πολύ καλή με άρθρα που βοηθάει να αναλυθεί το φαινόμενο και ταινιούλες με κοινωνικό περιεχόμενο. Δεν είναι τόσο τα μέσα που λείπουν, όσο κυρίως το να γίνει μία πιο συστηματική προσπάθεια. Η πρωτοβουλία του υπουργείου Μετανάστευσης να επαναφέρει μία νομοθεσία ανθρώπινη για τη μετανάστευση και την ιθαγένεια είναι πολύ καλή. Εύχομαι να περάσει και να ψηφιστεί. Γιατί θα δημιουργήσει μία άλλη βάση για τους ανθρώπους αυτούς. Μακάρι να μην ακυρωθεί στο μέλλον από μία απόφαση, όπως αυτή τους 2013 που είχε βγάλει το Συμβούλιο της Επικρατείας, η οποία ακύρωνε το νόμο Ραγκούση ως αντισυνταγματικό παίρνοντας τις θέσεις της Χρυσής Αυγής και τις ενσωμάτωνε. Το θεωρώ μεγάλη ντροπή γιατί ερμήνευε ότι στο Σύνταγμα λέει πως «Έλληνας γεννιέσαι, δεν γίνεσαι». Δηλαδή, το απόλυτο δίκαιο του αίματος, κι όχι του εδάφους. Μεγάλη οπισθοδρόμηση, που για μένα ήταν πολύ σοκαριστική. Εγώ πήρα τότε την υπηκοότητα γιατί ίσχυσε ο νόμος για έξι μήνες. 

Εφόσον το νομικό πλαίσιο ευτυχώς θα αλλάξει και είναι μία πολύ καλή πρωτοβουλία στο κομμάτι της ευαισθητοποίησης, υπάρχει αρκετή δουλειά να γίνει. Κι εμείς με την ταινία μας σε αυτή την κατεύθυνση εργαστήκαμε και δεν είναι παρά ένα μικρό λιθαράκι. Η ευαισθητοποίηση γίνεται πρέπει να γίνεται από μικρή ηλικία. Ελπίζουμε ότι και οι νεότερες γενιές, οι οποίες έχουν έρθει περισσότερο σε επαφή με τους μετανάστες 2ης γενιάς, θα αλλάξουν τα πράγματα. Η αντίληψή τους θα αλλάξει πολύ στο θέμα αποδοχής των ανθρώπων αυτών και θα δεν θα εξαρτάται από κριτήρια καταγωγής και εθνικότητας. Ο Σαμουήλ συμμετέχει σε πρόγραμμα του Εθνικού Θεάτρου κάνουν δρώμενα με αντιρατσιστικό περιεχόμενο σε σχολεία, που είναι από τις πολύ καλές πρωτοβουλίες.

• Έχοντας σπουδάσει νομικά, πώς κρίνετε το νομοσχέδιο για την ιθαγένεια για τους μετανάστες δεύτερης γενιάς, όπου βασικό όρος είναι η εγγραφή ή ολοκλήρωση κάποιας βαθμίδας εκπαίδευσης;

Όπως και στο νόμο Ραγκούση ο οποίος όριζε τουλάχιστον 6 χρόνια σπουδών σε ελληνικό σχολείο, υπάρχουν σαφή αντικειμενικά κριτήρια απόκτησης τη ελληνικής ιθαγένειας λόγω σπουδών. Στη χορήγηση ιθαγένειας λόγω γέννησης στη χώρα, ο καινούργιος νόμος είναι λίγο πιο ευνοϊκός, καθώς προϋποθέτει ο ένας γονείς κι όχι κι οι δύο να έχουν τουλάχιστον μία πενταετία νόμιμης παραμονής. Το όλο θεσμικό πλαίσιο είναι αρκετά αυστηρό σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά είναι πάρα πολύ πιο εκλογικευμένο.

Η σημαντικότερη αλλαγή κι επειδή είναι σε φάση συζήτησης ελπίζω να αλλάξει πράγματι αυτό, είναι η αντικατάσταση των υποκειμενικών κριτηρίων για την απόκτηση ιθαγένειας σε αντικειμενικά. Αυτή τη στιγμή όποιος κάνει αίτηση για ιθαγένεια, περνάει από μία επιτροπή που έχει τη διακριτική ευχέρεια να την αρνηθεί για υποκειμενικούς λόγους. Στην πραγματικότητα επιτρέπει πολλές καταχρήσεις. Για παράδειγμα ο πατέρας μου πήρε ιθαγένεια, αλλά η μητέρα μου παρόλο που έχει αποφοιτήσει από ελληνικό πανεπιστήμιο και μιλάει πολύ καλύτερα ελληνικά από εκείνον όχι, επειδή έπεσε σε άλλη επιτροπή. Αυτό ελπίζω να τελειώσει με το νέο νόμο. Αντικειμενικά κριτήρια θα σημαίνουν ότι το κράτος δεν έχει δικαίωμα να αρνηθεί την ιθαγένεια, εφόσον ο αιτών πληρεί τους αντικειμενικούς όρους  που ζητούνται βάσει του νόμου ούτε θα εναπόκειται στην διακριτική ευχέρεια των υπαλλήλων, που έχουν τους φακέλους.

• Πώς βλέπετε τη συζήτηση που έχει αναζωπυρωθεί σχετικά με τα κέντρα κράτησης και την αυξανόμενη προσφυγική ροή;

Αυτό γίνεται σε όλη την Ευρώπη και στην Ελλάδα σαφώς, που είναι ένα από τα σύνορά της, όπως και η Ισπανία, υπάρχει μεγάλη εισροή μεταναστών. Αλλά αντί να την αντιμετωπίζει, η Ευρώπη δημιουργεί όλο και μεγαλύτερα τείχη για να την αποφύγει. Για μένα είναι εντελώς ανθρώπινη αυτή η εισροή, αν δούμε τι γίνεται σε αυτές τις χώρες. Η ευθύνη βαραίνει όχι μόνο την Ελλάδας, αλλά τις δυτικές αναπτυγμένες κοινωνίες, όχι εξολοκλήρου, αλλά σε μεγαλύτερο βαθμό. Αν αντιμετωπίζαμε αυτούς τους ανθρώπους διαφορετικά κοιτάζοντας να τους βοηθήσουμε, κάθε άλλο παρά κακό θα έκαναν.

Άλλωστε, η Ευρώπη είναι η γηραιά Ήπειρος με υπογεννητικότητα, που αν διαχειριζόταν το ζήτημα σωστά, θα αναζωογονούσε και τον κοινωνικό ιστό της. Η αντίληψη «οι μετανάστες θα φάνε το ψωμί μου» είναι παράλογη και η Ευρώπη μπορεί να αποδεχτεί και ταΐσει πολύ περισσότερο κόσμο. Εξαρτάται από το πώς θα διαχειριστεί τους πόρους της και πόσο δίκαιη θα είναι η κατανομή τους όχι μόνο για τους ανθρώπους που θα εισρεύσουν, αλλά και γι αυτούς που βρίσκονται τώρα σε αυτήν. Το πρόβλημα της καταστροφής του κοινωνικού ιστού και της εγκαθίδρυσης μιας οικονομικής δικτατορίας σε κοινωνικό επίπεδο οφείλεται στο ότι υπάρχουν λίγοι ευνοούμενοι. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι. Μία τέτοια κοινωνία σαφώς φοβάται τον ίσκιο της και δημιουργεί ως αποδιοπομπαίους τράγο τους μετανάστες που δεν φταίνε καθόλου, αλλά μία ολιγαρχία σε όλα τα κράτη και η μεγάλη πίεση για πολιτικές ευνοϊκές προς αυτήν που δεν θυμίζει δημοκρατικό καθεστώς.

• Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας στο σινεμά;

Δουλεύουμε ένα πολύ ωραίο project με τον Γκαζμέντ Καπλάνι. Είμαστε στο στάδιο του γραψίματος για τη μεταφορά των δύο πρώτων του βιβλίων που αφορούν στην εικόνα του μετανάστη και την προβληματική ένταξή του με αυτοσαρκασμό κι από την πλευρά του μετανάστη και του κάτοικου. Εκτός από τα βιβλία θέλουμε να συνδυάσουμε και το παρόν κι ελπίζουμε ότι θα καταλήξει σε μία μεγάλου μήκους ταινία, που κατά πάσα πιθανότητα θα γυριστεί στη Γαλλία. Ο Πέτρος Γιασεμής συμμετέχει εξ αποστάσεως στο project. Το γράφουμε στα γαλλικά, γιατί θα είναι πιο εύκολο στην εύρεση των πόρων. Άλλωστε, το θέμα είναι τόσο άχρονο και αφορά όλη την Ευρώπη, όποτε σε οποιαδήποτε γλώσσα και να γυριστεί η ουσία θα παραμείνει η ίδια.