Η Σταχτοπούτα ανήκει στην εποχή μας

Το όνομά του έχει ταυτιστεί με τα έργα του Σέξπιρ. Ιρλανδικής καταγωγής, από εργατική οικογένεια που μετακόμισε στην Αγγλία όταν ήταν 10 χρόνων, ο Κένεθ Μπράνα γεννήθηκε με μια δίψα για το κλασικό θέατρο, που αργότερα εξελίχτηκε σε διπλή και πλούσια καριέρα ηθοποιού και σκηνοθέτη και μια σταθερή φήμη σοβαρότητας και καλλιτεχνικής αξίας.

Ωστόσο οι ταινίες του δεν είχαν πάντα την ίδια επιτυχία. Το πάθος του για το σεξπιρικό δράμα τον οδήγησε άλλοτε στα ζεστά με αναγνώριση και βραβεία για τα «Ερρίκος Ε΄» (1989), «Πολύ κακό για το τίποτα» (1993), «Χειμωνιάτικο παραμύθι» (1995) και άλλoτε στα κρύα με τον τετράωρο «Αμλετ» (1996) ή το μιούζικαλ «Αγάπης αγώνας άγονος» (2000). Γενικά, όμως, θεωρείται η σεξπιρική αυθεντία της εποχής, παρόλο που έχει υποδυθεί και σκηνοθετήσει ποικίλους ρόλους εδώ και τρεις δεκαετίες.

Ωστόσο, ακόμα κι αν δεν κατάφερε να κατακτήσει εξ ολοκλήρου τον Σέξπιρ στη μεγάλη οθόνη -ποιος άλλωστε μπορεί;- η μαεστρία του εκδηλώθηκε με μια αναπάντεχη τελειότητα στη διασκευή του αθάνατου παραμυθιού της Σταχτοπούτας. Το «Cinderella» της Ντίσνεϊ είναι το πρώτο από μια σειρά live action παραμυθιών που ετοιμάζει το στούντιο. Δεν είναι πρώτη φορά, φυσικά, που γίνεται κάτι τέτοιο στο Χόλιγουντ. Αλλά ο συνδυασμός της ώριμης γραφής του Μπράνα και της πολύχρονης καλλιέργειάς του με την απουσία πίεσης να διασκευάσει ένα ακόμα λογοτεχνικό αριστούργημα και ταυτόχρονα η σωστή απόφαση του στούντιο να επενδύσει σε μια ταινία που απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες αποτέλεσε μια ακαταμάχητη συνταγή επιτυχίας.

Ο θεατής που γνωρίζει τον έρωτα του Μπράνα για τον Σέξπιρ βλέπει ότι τελικά τίποτα δεν πάει χαμένο. Γιατί αν ο Αμλετ παραμένει ένας ακατάβλητος μύθος, η ταπεινή Σταχτοπούτα με τη δική του καθοδήγηση ανυψώθηκε από δισδιάστατη φιγούρα στη ζωντανή μορφή ενός αέναου συμβόλου ψυχικής δύναμης. Που προστάζει κάτι που όλοι μας επιθυμούμε, αλλά λίγοι επιτυγχάνουμε: «καλοσύνη και θάρρος».

• Το παραμύθι της Σταχτοπούτας έχει ειπωθεί με πολλές παραλλαγές. Εσείς διαλέξατε να προσθέσετε το πρόσωπο της μητέρας και να «σκοτώσετε» τον πατέρα. Μπορείτε να εξηγήσετε τους λόγους σας;

Ναι, το παραμύθι υπάρχει σε διάφορες κουλτούρες τα τελευταία δυόμισι χιλιάδες χρόνια με πολλές ερμηνείες. Ταξίδεψα πρόσφατα για την προώθηση της ταινίας στη Ρωσία, το Βερολίνο, την Ιταλία και σ’ άλλα μέρη, και είδα ότι όλοι προτιμούν τη δική τους εκδοχή -στη Γερμανία θέλουν τα δάχτυλα των αδελφών να κόβονται όταν δοκιμάζουν το γοβάκι (γέλια). Για μας ήταν σημαντικό να πλάσουμε τον ψυχισμό της Σταχτοπούτας, να την κάνουμε πιο ενεργητική, με ένα πνεύμα που να ανήκει στον 21ο αιώνα. Οπότε χρειάστηκε να δείξουμε πώς έγινε αυτή που ήταν. Γι’ αυτό είχαν σημασία η οικογένεια και η μητέρα, όπως και η απόφαση να «φύγει» από τη μέση ο πατέρας. Δεν μας ενδιέφερε να ψάξουμε το στοιχείο ενός αδύναμου πατέρα, που παρατηρεί την κακομεταχείριση της κόρης του χωρίς να επεμβαίνει. Αντίθετα μας άρεσε πολύ η ιδέα μιας πολύ λειτουργικής οικογένειας, όπως και η απευθείας συμβουλή της μητέρας προς την κόρη να έχει πάντα θάρρος και να είναι καλή. Αλλά και η δική της απόφαση να τιμά τη μνήμη του πατέρα και της μητέρας της. Θα ’λεγα λοιπόν ότι η ερμηνεία μας δεν είχε να κάνει τόσο με τον άριστο σεναριογράφο μας Κρις Βάις, αλλά με το ίδιο το κάστινγκ. Για παράδειγμα, ο Μπεν Τσάπλιν, που έπαιξε τον πατέρα, είναι πατέρας-φίλος, αυτός που θα καθίσει στο πάτωμα και θα παίξει με τα παιχνίδια του παιδιού. Η ζεστασιά γύρω από την παιδική ηλικία της Ελα ήταν ένα πολύ σημαντικό στοιχείο για να κατανοηθεί ο τρόπος που θα αφομοίωνε τη συμβουλή για θάρρος και καλοσύνη όταν κάποια στιγμή ο περίγυρός της αρχίζει να της φέρεται σκληρά.

• Είστε διάσημος για τις ερμηνείες σας του Σέξπιρ, και τώρα... η Σταχτοπούτα. Τι ήταν αυτό που σας προσέλκυσε στην ταινία; Μήπως οι αναμνήσεις από τη δική σας παιδική ηλικία;

Οι ταινίες της Ντίσνεϊ για πολλούς από μας συνδέονται άμεσα με την παιδική ηλικία. Κάθε φορά που έβγαινε μια νέα ταινία κινουμένων σχεδίων, στην οικογένειά μου σήμαινε πως θα πηγαίναμε σινεμά. Δεν είχα σκεφτεί να σκηνοθετήσω ένα παραμύθι για τη μεγάλη οθόνη, αλλά συνειδητοποίησα ότι πάντα με γοήτευαν. Για παράδειγμα, το «Χειμωνιάτικο παραμύθι» του Σέξπιρ, που ήθελα για πολλά χρόνια να διασκευάσω, είναι ένα παραμύθι που πολλοί παραμελούν γιατί έχει μαγικά στοιχεία. Αυτό, δηλαδή, που με τράβηξε στη «Σταχτοπούτα» είναι ο τρόπος που ένα παραμύθι μπορεί να σε καταπλήξει προκαλώντας σου δυνατά συναισθήματα. Και η ιδέα ότι θα προσφέρω στα παιδιά και τους νέους, που θα την δουν πρώτη φορά στο σινεμά, μια νέα ερμηνεία. Εκλαψα όταν διάβασα το σενάριο, μου φάνηκε σαν μια από αυτές τις ιστορίες για την απώλεια της αθωότητας και την απόκτηση μιας σοφίας που μπορεί να σε κάνει πικρόχολο απέναντι στον κόσμο. Ηθελα να κάνω μια συγκινητική, αλλά και φωτεινή ταινία.

• Ο Αϊνστάιν είπε κάποτε ότι τα παραμύθια είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη ευφυΐας στο παιδί. Συμφωνείτε;

Στα παραμύθια βρίσκεις συχνά μια κοφτερή συναισθηματική ωριμότητα για τα διάφορα συμβάντα της ζωής και την αίσθηση της απώλειας. Νομίζω ότι κάνουν τα παιδιά να αναρωτηθούν για τις αιτίες των πραγμάτων, τα βοηθούν να αναπτύξουν κριτική σκέψη και φαντασία. Δεν είναι περίεργο. Ο Αϊνστάιν ήταν απόλυτα ακριβής.

• Ποιο παραμύθι βοήθησε στην ανάπτυξη της σκέψης σας;

Ο Πινόκιο. Με έμαθε να μη λέω κακά ψέματα, να επιτρέπω, όμως, στον εαυτό μου να πλάθει ιστορίες με τη φαντασία.

• Ως ηθοποιός και σκηνοθέτης έχετε καταπιαστεί με κλασικά θεατρικά έργα που έχουν γίνει ταινίες πριν από σας και, μάλιστα, αριστουργηματικά. Το ίδιο ισχύει και για τη Σταχτοπούτα. Τι προσπαθείτε κάθε φορά να πετύχετε;

Η έλξη που νιώθω για τον κόσμο της κλασικής λογοτεχνίας και του θεάτρου σημαίνει εξ αρχής ότι θα πρέπει να ακολουθήσω τα χνάρια άλλων ερμηνευτών, άλλων ηθοποιών. Οι μύες σου ήδη έχουν αρχίσει να προσαρμόζονται στα προϋπάρχοντα μοντέλα. Αντί να οδηγηθείς σε ανταγωνισμό ή σύγκριση με τις προηγούμενες ερμηνείες, καλύτερα να εμπνευστείς από αυτές. Πιστεύω, μάλιστα, ότι τα έργα που με γοητεύουν είναι κλασικά ακριβώς επειδή είναι δυνατό να τα επαναξιολογήσεις και να τα διασκευάσεις - κάτι που εξάλλου πρέπει να γίνεται για να κρατηθούν ζωντανά. Για παράδειγμα, μου αρέσει να ακούω διαφορετικές ηχογραφήσεις κλασικής και άλλων ειδών μουσικής. Απολαμβάνω τις διαφορές, μου φαίνεται ότι κάθε ορχήστρα και μαέστρος έχουν κάτι διαφορετικό να προσφέρουν. Για μένα, λοιπόν, δεν είναι ζήτημα αν μια ερμηνεία είναι καλύτερη, αλλά αν είναι διαφορετική - σαν να ρίχνεις έναν προβολέα σε κάποιο άλλο σημείο ενός υπέροχου πρωτότυπου υλικού. Οσο για τη «Σταχτοπούτα», η θρυλική ταινία της Ντίσνεϊ είναι μια μαγική κινηματογραφική δουλειά, αλλά δεν παύει να είναι προϊόν του 1950. Είχα την αίσθηση ότι το παραμύθι θα μπορούσε να φανεί πάλι στο πλαίσιο της τωρινής εποχής. Παρόλο που συνεχίζω να θέλω να ασχολούμαι με πρωτότυπες και νέες δουλειές, αισθάνομαι ότι η πρωτοτυπία είναι πάντα δυνατή και μέσα στον κόσμο ενός κλασικού έργου.

• Σίγουρα πολλές νέες ηθοποιοί θα ήθελαν να παίξουν τον ρόλο της Σταχτοπούτας. Τι ήταν αυτό που κατά τη γνώμη σας έκανε τη Λίλι Τζέιμς τέλεια για τον ρόλο;

Η ζεστή και μουσική φωνή της, η αίσθηση του χιούμορ -πολύ σημαντικό αυτό. Ο συνδυασμός τρυφερότητας και δύναμης, αλλά και η ομορφιά της. Πάνω απ’ όλα έχει γλυκιά καρδιά και αυτό βγαίνει στη δουλειά της, αλλά χωρίς καμία αυστηρότητα ή έπαρση. Εύκολα και ανάλαφρα.

• Μιλήστε μου λίγο για τα κοστούμια και το εικαστικό μέρος της ταινίας. Είναι φαντασμαγορικό!

Οι λεπτομέρειες των κοστουμιών είναι υπέροχες - η Σάντι Πάουελ, η ενδυματολόγος, είναι σπουδαία καλλιτέχνις. Δούλεψε με τον σκηνογράφο Ντάντε Φερέτι ώστε να μην αποσπούν τα χρώματα του φόντου την προσοχή από το προσκήνιο. Οι αναφορές της ξεκινούσαν από τον 17ο αιώνα και έφταναν μέχρι τα σημερινά περιοδικά μόδας. Εψαχνε για τις απλούστερες μορφές - η απλότητα ήταν πάντα ο στόχος μας. Οσο για τα χρώματα και τα υφάσματα, τα έψαξε σ’ όλο τον κόσμο, αλλά στο τέλος τα έκοβε και έραβε ειδικά για την πρωταγωνίστρια. Η Σάντι είχε πολλές ενθουσιώδεις στιγμές όταν ανακάλυπτε ένα ακόμα φανταχτερό ύφασμα να προσθέσει στο μεσοφόρι, που είχε ήδη πολλά πολλά στρώματα. Ηθελε τα υφάσματά της να είναι μαγικά.

• Ο πραγματικός μάγος είναι, όμως, ο κορυφαίος σκηνογράφος Ντάντε Φερέτι. Πώς ήταν η συνεργασία σας;

Είναι αληθινός maestro! Εδινε πολλή σημασία στις λεπτομέρειες κάθε σκηνικού, τα φρόντιζε όλα με πάθος και μεγάλη προθυμία. Οταν ανέλαβα τη σκηνοθεσία, ο Φερέτι είχε ήδη αρχίσει και μου φάνηκε η σκηνογραφία λίγο... αγγλική, ίσως επειδή ήθελε να με σεβαστεί. Του είπα, «λίγο λιγότερο αγγλικά τα πράγματα, παρακαλώ, μαέστρο, λίγο πιο κεντροευρωπαϊκά, όχι τόσο τετράγωνα». Τότε οι σκάλες στρογγυλοποιήθηκαν και όλο το ντεκόρ έγινε πιο γιορταστικό, πιο βιενέζικο. Δουλεύει σκληρά, αλλά είναι καλλιτέχνης μέχρι το μεδούλι του, έχει δυνατό χιούμορ και μια ωραία περηφάνια για τη δουλειά του. Οταν του είπα: «Μαέστρο, η αίθουσα του χορού είναι εξαίσια», σταμάτησε μια στιγμή και μου απάντησε: «(με ιταλική προφορά) Δεν είναι κακή...»

• Τι έχετε να πείτε για τις μεγάλες σας ηθοποιούς Κέιτ Μπλάνσετ και Ελένα Μπόναμ Κάρτερ;

Μου φαίνεται ότι στηρίζουν την ταινία, είναι οι δυο κολόνες στις άκρες και η Λίλι Τζέιμς στη μέση. Ηθελα δυο δυναμικά πρόσωπα που θα κατανάλωναν ισοδύναμες ποσότητες οξυγόνου και χώρου στην οθόνη και που θα μπορούσαν να το κάνουν... ασύστολα. Αυτό που τις κάνει σπουδαίες είναι η αυτοπεποίθησή τους. Πόση αυτοπεποίθηση χρειάζεται η Κέιτ για να κάνει μια τέτοια εμφάνιση στην ταινία, να φορέσει το κοστούμι της με τέτοιον τρόπο, να απολαμβάνει άφοβα την πανουργία και κακοήθεια της μητριάς χωρίς να παρακαλεί για συμπάθεια, εκδηλώνοντας μια πιο βαθιά πλευρά του χαρακτήρα της! Για την Κέιτ όλα περιστρέφονται γύρω από την ταινία -ήταν καταπληκτικό παράδειγμα για τη Λίλι Τζέιμς και τους νεαρούς ηθοποιούς. Το ίδιο έχω να πω για την Ελένα. Γυρίσαμε τις σκηνές έξω, νύχτα, στο καταχείμωνο της Αγγλίας. Αλλά το ’ριξε στο χιούμορ. Επηρέασε πολύ θετικά τη Λίλι, τη στήριξε με τον δικό της ρόλο. Και οι δύο μπήκαν στην ταινία, την «άρπαξαν» και την ανύψωσαν αμέσως.

Η ταινία παίζεται σε πολλές αίθουσες

Μια ζωή Αμλετ

• Εχοντας παίξει τον ρόλο του Αμλετ πολλές φορές, τι νομίζετε ότι τον κάνει τον πιο αγαπητό όλων των ηθοποιών;

Τεχνικά, είναι απίθανα απαιτητικός. Οταν τον πρωτόπαιξα σε ηλικία 20 χρόνων με σόκαρε, παρόλο που είχα κάνει πρόβες, το πόσο κοντά ήταν ο ένας με τον άλλον οι ιδιοφυείς και διάσημοι μονόλογοι, πόση δράση έχει. Μόνο να συνηθίσεις να τον παίζεις, να θυμάσαι τα λόγια, να μπαίνεις και να βγαίνεις τις σωστές στιγμές, είναι δύσκολο. Πέρα απ’ αυτό, για να ενσαρκώσεις τον Αμλετ με ευφυΐα, χρώμα και ποικιλία πρέπει να τον δουλέψεις όλη σου τη ζωή και να μη σταματήσεις να τον μαθαίνεις. Ο ρόλος είναι τόσο πλούσιος, φανερώνει σαν ακτινογραφία όλη την εσωτερικότητα του χαρακτήρα. Μόνος σου, χωρίς στηρίγματα σε ειδική προφορά, αναπηρία ή ιδιομορφία, θα πρέπει να φανερώσεις όλες τις δυνάμεις σου σαν ηθοποιός, την προσωπικότητα, αλλά και τις αδυναμίες σου. Μοναδική άσκηση για τον ηθοποιό. Αν τα καταφέρεις έστω και λίγο, η αίσθηση της επιτυχίας είναι μεγάλη.