«Πήγαινέ με όπου θέλεις, Παναχί»

Αποστολή στο 65ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βερολίνου

Ο Τζαφάρ Παναχί, ο ένας από τους πιο δραστήριους και μαχητικούς απαγορευμένους Ιρανούς σκηνοθέτες, είναι ένα πρόσωπο εμβληματικό για το Φεστιβάλ Βερολίνου και για την κινηματογραφική κοινότητα που υποστηρίζει την ελευθερία της έκφρασης. Μόνο που, εκτός από ακτιβιστής, ο Παναχί είναι και, συχνά, θαυμάσιος σκηνοθέτης. Και η νέα του ταινία, «Taxi», είναι ένα χαριτωμένο, naïf πορτρέτο της ολοζώντανης σημερινής Τεχεράνης, με τη σημαία κατεβασμένη.

Οταν παρουσίασε, το 1995, την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του στις Κάνες, το «Λευκό μπαλόνι», ο Τζαφάρ Παναχί κέρδισε τη Χρυσή Κάμερα κι έδωσε υπόσχεση για λαμπερό μέλλον – αυτό το μέλλον εξελίχθηκε πίσω από κλειστές πόρτες, μια και εκείνη ήταν η πρώτη και τελευταία ταινία του που εγκρίθηκε από το ιρανικό κράτος. Οι επόμενες επτά, συμπεριλαμβανόμενης της φετινής του, έγιναν παράνομα και φυγαδεύτηκαν έξω από τη χώρα.

Αυτή τη στιγμή, ο Παναχί έχει καταδικαστεί σε 20ετή απαγόρευση να γυρίζει ταινίες, να γράφει σενάρια, να ταξιδεύει εκτός Ιράν και να δίνει συνεντεύξεις. Εάν συμβεί κάτι από τα παραπάνω, θα καταδικαστεί σε 6ετή φυλάκιση. Ετσι, κάνει ταινίες παράνομα, χωρίς την έγκριση της κυβέρνησης, χωρίς να είναι παρών στις προβολές τους – αλλά είναι η παρουσία του ολοζώντανη στις φρέσκες, αυτοσχέδιες, χειροποίητες ταινίες που καταφέρνει και σκηνοθετεί κάθε δυο-τρία χρόνια.

Η καινούργια του ταινία λέγεται «Taxi» κι είναι ακριβώς αυτό που περιγράφει ο τίτλος. Ενα ταξί κινείται φουριόζικα στους δρόμους της Τεχεράνης, παίρνοντας κι αφήνοντας πελάτες που μιλούν στον ταξιτζή για όσα τους απασχολούν. Στο ταμπλό του αυτοκινήτου είναι κολλημένη μια κάμερα που τους τραβά. Τα υπόλοιπα πλάνα συμπληρώνονται από τα κινητά και τις φωτογραφικές μηχανές των πελατών. Εννοείται πως ο ίδιος ο ταξιτζής είναι, φυσικά, ο Τζαφάρ Παναχί.

Καθώς ο Παναχί οδηγεί «ερασιτεχνικά» (οι περισσότεροι επιβάτες σχολιάζουν πόσο κακός ταξιτζής είναι!), γνωρίζουμε πρόσωπα της σημερινής Τεχεράνης με μια αυτόματη οικειότητα.

Μια δασκάλα τσακώνεται μ’ έναν μικροκακοποιό για την αξία της τιμωρίας σε αντιδιαστολή με την εκπαίδευση. Ενας έμπορος παράνομα κατεβασμένων ταινιών αναγνωρίζει τον Παναχί και θέλει να τον κάνει συνέταιρο στην «μπίζνα» για ν’ ανεβάσει τις τιμές του.

Μια γυναίκα μεταφέρει τον σοβαρά τραυματισμένο άντρα της που, αιμόφυρτος, επιμένει να μαγνητοσκοπήσει την κηδεία του για να εξασφαλίσει την αγαπημένη του.

Ενας νέος σπουδαστής σκηνοθεσίας αναρωτιέται ποιον από τους «κλασικούς» δημιουργούς πρέπει να… κοπιάρει στην πρώτη του ταινία.

Δύο μεγάλες γυναίκες επείγονται να μεταφέρουν δύο χρυσόψαρα σ’ ένα σιντριβάνι και να πάρουν δύο άλλα, εγγύηση παράτασης της δικής τους ζωής.

Η μικρή ανιψιά του Παναχί, ένα δυναμικό, φλύαρο, όλο καπατσοσύνη κοριτσάκι, προσπαθεί να γυρίσει για το σχολείο μια ταινία σύμφωνη με τις επιταγές του ισλαμικού νόμου και συγχύζεται όταν στο πλάνο της καταγράφεται ένα κλεφτρόνι επί το έργον, κάνοντας έτσι την ταινία «ακατάλληλη για διανομή».

Ενας παλιός γείτονας συγχωρεί τον νεαρό που τον έκλεψε, καταλαβαίνοντας ότι μάλλον δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς.

Και μια όμορφη, ελκυστική δικηγόρος μ’ ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα δίνει το ανυψωτικό φινάλε.

Οι επισκέψεις στο ταξί του Παναχί δεν είναι αυθόρμητες: είναι οπωσδήποτε γραμμένες, σκηνοθετημένες, όχι ιδιαίτερα καλά παιγμένες, αλλά αυθόρμητες και τρυφερές. Η ταινία, κατά στιγμές διδακτική, έχει ωστόσο μια ελαφρότητα κι ένα χιούμορ, μια αυθεντικότητα στις πεποιθήσεις του δημιουργού της, ειδικά καθώς εκείνος στήνει φανάρι φανάρι ένα πλέγμα από εγκλήματα και τις αιτιολογήσεις τους μέσα σ’ ένα κράτος που εξωθεί τον πληθυσμό του στην… υπέρβαση του νόμου.

Το «Taxi» δεν είναι ντοκιμαντέρ, αλλά έχει βαθιά ειλικρίνεια κι ενώ ούτε στιγμή δεν γίνεται σοβαροφανές, στολίζει την κωμωδία του με πολιτικό λόγο.

Με την ίδια απλότητα εξηγεί τις προθέσεις του και ο Τζαφάρ Παναχί – γραπτώς φυσικά, μια και δεν του επιτρέπεται να ταξιδέψει έξω από το Ιράν: «Είμαι σκηνοθέτης. Δεν μπορώ να κάνω τίποτε άλλο παρά ταινίες. Ο κινηματογράφος είναι ο τρόπος έκφρασής μου και το νόημα της ζωής μου. Τίποτε δεν μπορεί να με εμποδίσει απ’ το να κάνω ταινίες, μια και όταν ωθούμαι στα άκρα συνδέομαι με τον εσωτερικό μου εαυτό και σε τέτοιους ιδιωτικούς χώρους, παρά τους περιορισμούς, η ανάγκη για δημιουργία μετατρέπεται σε ορμή. Ο κινηματογράφος ως τέχνη είναι η βασική μου πνευματική απασχόληση. Αυτός είναι ο λόγος που οφείλω να συνεχίσω να κάνω ταινίες κάτω απ’ οποιεσδήποτε συνθήκες, για να υποβάλλω τα σέβη μου και να νιώθω ζωντανός».