Από το Παρίσι του Βασιλιά Ηλιου στην Αθήνα της κρίσης

«Χριστούγεννα στο Παρίσι του Βασιλιά Ηλιου» ήταν η διαφημιστική φράση-κλειδί με την οποία τιτλοφορήθηκε η εορταστική συναυλία της Καμεράτας υπό τον Γιώργο Πέτρου (23.12.2014). Το πρόγραμμα περιλάμβανε δύο κορυφαία έργα θρησκευτικής μουσικής του γαλλικού μπαρόκ: το «Te Deum», Η.146, του Μαρκ-Αντουάν Σαρπαντιέ και το «Te Deum» του Ζαν-Μπατίστ Λουλί [Lully].

Βεβαίως, κανένα από τα δύο δεν συγκαταλέγεται σε αυτά που έγραψαν οι δύο συνθέτες για να γιορταστούν τα Χριστούγεννα στο Παρίσι του Λουδοβίκου 14ου: ο μεν Σαρπαντιέ συνέθεσε το δικό του γύρω στο 1692, για τον εορτασμό σημαντικής στρατιωτικής νίκης, ο δε Λουλί το δικό του το 1677, για να εορτασθεί η ανάνηψη του Βασιλιά Ηλιου από εγχείρηση. Από αυτά τα θαυμάσια έργα, το ευρύ κοινό γνωρίζει μόνον την λαμπερή, ορχηστρική εισαγωγή από το «Te Deum» του Σαρπαντιέ, που ένα χρόνο μετά την ανάσυρσή του από τη λήθη (1953), ορίστηκε και έκτοτε χρησιμοποιείται ως σήμα της Eurovision.

Τα έργα παίχτηκαν με όργανα εποχής, στην αυθεντική τους ενορχήστρωση και με αντίστοιχης κλίμακας χορωδιακές δυνάμεις, ενώ η χρήση υφασμάτινων παραπετασμάτων στα πλάγια και ανακλαστήρων στην οροφή της σκηνής εξασφάλισε ισορροπημένου προφίλ συνολικό ήχο, που ανταποκρίθηκε ικανοποιητικά στις ειδικές προδιαγραφές του ακροάματος (διαφάνεια, ευκρίνεια, ξηρότητα κ.λπ.). Για την παρουσίαση των δύο «Te Deum» στην κατάμεστη αίθουσα της Στέγης, η Καμεράτα συνέπραξε με Ελληνες σολίστες πνευστών και κρουστών, καθώς επίσης με τη Μεικτή Χορωδία του Δήμου Αθηναίων και τέσσερις Ελληνες μονωδούς: τις υψιφώνους Μυρσίνη Μαργαρίτη και Βάσια Ζαχαροπούλου, τους τενόρους Βασίλη Καβάγια και Χρήστο Κεχρή και τον βαρύτονο Σταύρο Νικολάου.

Οι αδιάλλακτες απαιτήσεις του γαλλικού μπαρόκ

Για λόγους που ήσαν σε όλους κατανοητοί, οι εντυπώσεις που αποκομίσαμε υπήρξαν ανάμεικτες: το μεν ορχηστρικό μέρος υπήρξε εξαιρετικό, το δε φωνητικό υστερούσε στις ανδρικές κυρίως φωνές. Ο Πέτρου προσέγγισε το ιδιαίτερο μουσικοαισθητικό στίγμα της γραφής των μεγάλων δημιουργών του γαλλικού μπαρόκ με ακρίβεια, σαφήνεια και εμπνευσμένη, ύψιστη μουσικότητα. Διηύθυνε με τον γνωστό συνδυασμό φλόγας και ακρίβειας, κρατώντας το ακρόαμα συνεχώς σε ένταση, τους μουσικούς και το ακροατήριο σε εγρήγορση. Στο θριαμβευτικό «Te Deum» του Σαρπαντιέ, η διάσημη, χιλιοακουσμένη εναρκτήρια φανφάρα ήχησε ολόφρεσκη, με καλπαστική σβελτάδα και χάρη. Απ’ αρχής μέχρι τέλους, το συνολικό ορχηστρικό παίξιμο υπήρξε απολαυστικό, διέθετε χαρακτήρα, ωραίες, εύστοχα τονισμένες αντιθέσεις/εναλλαγές ηχοχρωμάτων, συναρπαστικές μεταπτώσεις ταχυτήτων που οργάνωναν με σαφήνεια τη διαδοχή των μερών και τις αλλαγές διαθέσεων. Επιπλέον διέθετε εκπληκτική διαφάνεια, πλούτο λεπτομέρειας και φραστική με υπέροχα κυματιστό παλμό.

Πρόβλημα υπήρξε η αντιπαράθεση της υπερπολυτελούς, υπερφροντισμένης συνεισφοράς της ορχήστρας σε ύφος ιστορικής ερμηνευτικής προς στις ποιότητες και αποδόσεις των μονωδών και χορωδών. Το γεγονός αυτό έκανε, μοιραία, τις φωνές να ηχούν συμβιβαστικές και –εν τέλει– «λίγες». Τόσο οι χορωδοί όσο και οι πέντε Ελληνες μονωδοί απέδωσαν τα μέρη τους με αφιέρωση και ιδιαίτερη φροντίδα. Ομως με εξαίρεση το τραγούδι της υψιφώνου Μυρσίνης Μαργαρίτη, το αποτέλεσμα υπολειπόταν του ιδανικού όσον αφορά τις δυναμικές και τις χροιές.

Αν οι παρουσιάσεις γίνονταν με διαφορετικές, καταλληλότερες, πιο εξειδικευμένες φωνές σύμφωνα με αυτά που (γνωρίζουμε ότι) ζητά ο Σαρπαντιέ, το αποτέλεσμα ασφαλώς θα πρόβαλλε συνολικά ισορροπημένο και ολοκληρωμένο. Δυστυχώς, όμως, όπως έχουν καταλήξει σήμερα τα μουσικά πράγματα στη χώρα μας ύστερα από δεκαετίες στρεβλώσεων εξωμουσικής αιτιολογίας, είναι σαφές ότι δεν διαθέτουμε, ούτε συγκρατούμε τέτοιους –δυστυχώς, συχνά ούτε και άλλους!– μονωδούς. Μεσούσης δε της κρίσης, το κόστος των μετακλήσεων κρίνεται –μοιραία– απαγορευτικό. Ας είμαστε λοιπόν πραγματιστές, μένοντας ευχαριστημένοι με όσα ακούσαμε, αφήνοντας τα υπόλοιπα στην καλλιεργημένη φαντασία.