Μια ψηφίδα μουσικής ζωής μπαίνει στη θέση της

Στα τέλη Απριλίου του 1927 ο θίασος του Ελληνικού Μελοδράματος του Διονυσίου Λαυράγκα παρουσίασε στους Αθηναίους τον «Οθέλλο» του Βέρντι. Η παράσταση φιλοξενήθηκε στο πρώτο θέατρο Ολύμπια επί της οδού Ακαδημίας, στη θέση του οποίου χτίστηκε αργότερα το σημερινό ομώνυμο θέατρο. Από το φθινόπωρο του 1922, οπότε με τη Μικρασιατική Καταστροφή είχε παραλύσει κάθε καλλιτεχνική κίνηση στην Αθήνα, ο θεσμός, παρά το ένδοξο παρελθόν του, μαστιζόταν από οικονομική κρίση. Το καλοκαίρι του 1924, η επιστροφή από το Μιλάνο του θρυλικού βαρύτονου Γιάννη Αγγελόπουλου έδωσε κάποιες ενέσεις ζωής στα οικονομικά του θεσμού. Ομως έπρεπε να βρεθεί μόνιμη λύση. Ετσι, τον χειμώνα, ύστερα από ενορχηστρωμένες προσπάθειες, ο Αγγελόπουλος μεσολάβησε στον θαυμαστή του, τον τότε πρωθυπουργό Θεόδωρο Πάγκαλο, ώστε να αναβαθμιστεί ο θίασος σε νομικό πρόσωπο υπό την επωνυμία «Προνομιούχον Σωματείον του Ελληνικού Μελοδράματος». Μάλιστα το κράτος όρισε να παρέχεται φορολογική ατέλεια και ετήσια επιχορήγηση 2.500.000 δραχμών, από τις οποίες, όμως, δόθηκε τελικά μία και μοναδική δόση. Η πτώση του Πάγκαλου το 1926 και η πολιτική ανωμαλία των επόμενων ετών δυσκόλεψαν εκ νέου τα πράγματα. Εκτοτε –και μέχρι την ίδρυση του Εθνικής Λυρικής Σκηνής, το 1939– ομάδες καλλιτεχνών του Ελληνικού Μελοδράματος διοργάνωναν παραστάσεις υπό τη συμβιβαστική αιγίδα του θεσμού, επωφελούμενοι της φορολογικής ατέλειας, κρατώντας έτσι ζωντανή την παρουσία της όπερας στην εγχώρια πολιτιστική ζωή. Καθώς τα νέα σύνορα που παγιώθηκαν στην Ανατολική Μεσόγειο μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τους Βαλκανικούς πολέμους και τη Μικρασιατική Καταστροφή δεν επέτρεπαν φιλόδοξες, υπερπόντιες περιοδείες, το Ελληνικό Μελόδραμα έδινε πλέον παραστάσεις μόνον εντός της επικράτειας του ελληνικού κράτους: Αθήνα, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη, Κρήτη, Πελοπόννησος, Επτάνησα, Σύρος, Μυτιλήνη, Καλαμάτα, Αγρίνιο, Γιάννενα…

Σε αυτό το οικονομικά και θεσμικά «θολό» πλαίσιο, το Ελληνικό Μελόδραμα υπό τον Λαυράγκα ανεβάζει το 1927 με εξαιρετική επιτυχία τον βερντιανό «Οθέλλο», πιθανότατα σε πρώτη παρουσίαση στην Ελλάδα. Συμμετείχαν ο τενόρος Κώστας Πετρόπουλος ως Οθέλλος, η υψίφωνος Αλίκη Βίτσου-Επιτροπάκη ως Δεισδαιμόνα, ο βαθύφωνος Μιχάλης Βλαχόπουλος και ο βαρύτονος Αλέξανδρος Σκούφης ως Ιάγος. Ο Σκούφης (1886-1932) ήταν γόνος παλαιάς αθηναϊκής οικογένειας που ευδοκιμούσε στην πλούσια αιγυπτιώτικη παροικία της Αλεξάνδρειας, σύγχρονος και γνωστός του Καβάφη. Είχε σπουδάσει μουσική στη γενέτειρά του και στη Γαλλία και είχε, επίσης, έντονη κλίση στην ποίηση και τη λογοτεχνία. Ως βαρύτονος είχε αναδειχθεί ήδη την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα δίνοντας συναυλίες και παραστάσεις σε Αίγυπτο και Ευρώπη. Αρχικά διακρίθηκε τραγουδώντας Ριγκολέτο δίπλα στον Καρούζο στην Οπερα του Μόντε Κάρλο και, αργότερα, σε Λιόν, Μπορντό, Νίκαια, Βαρκελώνη καθώς επίσης σε Αλεξάνδρεια και Κάιρο. Δραστήριος σε διεθνείς καλλιτεχνικούς και λογοτεχνικούς κύκλους, ο πολύγλωσσος Σκούφης υπήρξε φίλος και συνεργάτης του Δημήτρη Μητρόπουλου. Στα 1926-27, σε ένα σύντομο πέρασμα από την Αθήνα, συμμετείχε δραστήρια στην εγχώρια μουσική ζωή, διδάσκοντας και δίνοντας παραστάσεις και ρεσιτάλ, πριν φύγει ξαφνικά για το Παρίσι. Εκεί, στη ζούγκλα των «Années folles», περνά το υπόλοιπο του πολυδιάστατου, ελευθεριάζοντος ιδιωτικού βίου του ώσπου το 1932 δολοφονείται άγρια, πιθανότατα από άγνωστο, αγοραίο εραστή του. Προφταίνει, ωστόσο, να αφήσει ισχυρό αποτύπωμα στα γαλλικά γράμματα: το περίφημο «Χρυσόψαρο, δωμάτια μετ’ επίπλων» («Au poiss’ d’or, hôtel meublé», 1929) είναι πολύτιμη παρακαταθήκη καταγραφής των ηθών της περιθωριακής ζωής και της εκκολαπτόμενης συνειδητοποίησης αυτής που θα περιγράφαμε σήμερα ως «queer» κοινότητα. Λίγους μήνες μετά την υπερκαθυστερημένη, πρώτη έκδοση του «Χρυσόψαρου» στα ελληνικά, δύο άγνωστες φωτογραφίες του Σκούφη στον ρόλο του Ιάγου εντοπίστηκαν στη συλλογή-θησαυρό του συλλέκτη Στάθη Αρφάνη, η οποία πρόσφατα μεταβιβάστηκε στο Ωδείο Αθηνών. Πρόκειται για λήψεις βγαλμένες σε αθηναϊκό φωτογραφείο, πιθανότατα κοντά στην ημερομηνία της αθηναϊκής παράστασης, αφού ο Σκούφης ποζάρει με το κοστούμι του ρόλου. Δύο αντίτυπα φέρουν ιδιόχειρες, εγκάρδιες αφιερώσεις στον συνθέτη, αρχιμουσικό και ψυχή του Ελληνικού Μελοδράματος, Διονύσιο Λαυράγκα, και στη μεσόφωνο Ολγα Παπαδιαμαντοπούλου-Βαλτετσιώτη (γνωστή σε όλους ως Ρεβέκκα), πρώτη Περουζέ, στην ομότιλη όπερα του Σακελλαρίδη. Αυτές, όπως επίσης εκατοντάδες άλλες φωτογραφίες Ελλήνων καλλιτεχνών του μελοδράματος από το πρώτο μισό του 20ού αιώνα θα δημοσιευτούν σε έκδοση του Ωδείου Αθηνών, αφιερωμένη στη Συλλογή Αρφάνη, που θα κυκλοφορήσει τους επόμενους μήνες.